Welke samenleving sluit psychisch kwetsbaren en ontoerekeningsvatbare burgers in aftandse gevangenissen?

Hoe zwaar moreel gekwetst onze hoogtechnologische samenleving wel is, blijkt uit het feit dat we ook psychisch kwetsbaren en zelfs ontoerekeningsvatbare burgers in die zwaar bekritiseerde gevangenissen opsluiten. We doen dat niet zomaar voor even of omdat er uitzonderlijke omstandigheden zijn.  Een natuurramp of een oorlog zouden nog één en ander kunnen verklaren.  Neen, we doen het systematisch en we doen het al een hele tijd.

Wat meer is : eigenlijk willen we dat niet doen. We zijn er op zijn zachtst gezegd niet trots op.  Onze beleidsmakers leggen van tijd tot tijd plechtige verklaringen af en beloven beterschap. Er werden onder meer geprivatiseerde Forensische Psychiatrische Centra opgericht, om geïnterneerden weliswaar in detentie te houden, maar hen ondertussen te behandelen of op zijn minst voor te bereiden op een doorstroom naar wat we de reguliere psychiatrische zorg noemen.

De ervaring leert ondertussen dat het laatste niet of nauwelijks gebeurt.  De FPC’s fungeren op hun beurt al te dikwijls als eindstation. Meer nog, als geïnterneerden daar incidenten veroorzaken, stuurt men ze naar die overbevolkte gevangenissen terug. Door gebrek aan doorstroom loopt hun aantal binnen de klassieke gevangenismuren als vanzelf terug hoog op. De gevangenisdirecteurs vragen op hun beurt een wettelijk verbod om geïnterneerden nog bij hen op te sluiten en wie kan hen ongelijk geven?

Welke samenleving is het toch die zoveel mensen psychisch kwetst en welke samenleving is het die  vervolgens de zorg ontzegt die ze nodig hebben? Als we eerlijk zijn, kennen we het antwoord op die vragen. Vooruitgang wordt al te dikwijls verengd tot financieel succes. In die ratrace zijn meer verliezers dan winnaars. Als je verliest maar ook nog eens een loser genoemd wordt, dan vreet dat aan je moraal. De maatschappelijke norm halen lukt voor steeds meer mensen niet. Onder hen een groeiend aantal jonge mensen.

Kleinschalige forensische zorghuizen

Stel dat we de middelen die nu in grootschalige forensische settingen gestopt worden in kleinschalige forensische zorghuizen zouden investeren. Dan worden de mensen die daar leven niet langer klaargestoomd voor behandeling, maar meteen ook behandeld. Bovendien zijn deze zorghuizen verankerd in het sociale weefsel, wat de doorstroom naar ambulante zorg vergemakkelijkt en zorgcontinuïteit mogelijk maakt. Een gepaste kleinschalige setting is helend, dat weten we. En heling van psychisch kwetsbaren heeft een grote maatschappelijk impact, het maakt minder slachtoffers en dus een veiligere samenleving voor ons allemaal.

Er zijn geen rationele redenen te bedenken om een veelheid van kleinschalige zorghuizen, met wisselend veiligheidsniveau en telkens andere relaties tot de maatschappelijke of natuurlijke omgeving, niet als een beter antwoord te zien op de problemen van de psychisch kwetsbaren in detentie. Dit in tegenstelling tot het versleten paradigma van het uniforme instituut dat gebaseerd is op isolatie en wantrouwen. Deze context maakt het bijzonder moeilijk om psychisch kwetsbaren te behandelen, en helemaal onmogelijk nu ze overbevolkt en onderbemand is.

Die mastodonten eisen door hun omvang altijd veel te veel energie voor zichzelf op, dientengevolge is het niet mogelijk het individu centraal te plaatsen. In kleinschalige detentiehuizen gebeurt dat quasi automatisch. De behandeling van de bewoners wordt het vertrekpunt, omringd door een genormaliseerde context, met ruimte voor autonomie, kansen tot zelfontplooiing en sterke connectie/doorstroom met de samenleving. Kortom, een setting waar vanaf dag één constructief kan gewerkt worden aan het helen van het individu.

Als detentiehuizen nu al uitgerold worden voor gedetineerden die begaafd zijn met de vrije wil, hoe juist kan het dan niet zijn om dezelfde vormen aan te wenden voor hen die op onze zorg moeten kunnen rekenen? Maar hebben we de morele moed om het ook te doen?

Namens VZW De Huizen

Hans Claus, inrichtingshoofd gevangenis Oudenaarde en secretaris VZW De Huizen Manu Pintelon, criminoloog en coördinator VZW De Huizen Marlies Gailliaert, VZW Parcours en coördinator VZW De Huizen Henri Heimans, ere-magistraat, Prijs Mensenrecht 2015 Prof. Dr. Dirk De Wachter, psychiater Kaat Van Houdt, bemiddelaar bij Moderator Marijn Laenen, Mobiele Equipe Internering Noa Shoshan, Public Affairs & Research Manager at RESCALED - European Movement for Detention Houses Luc Stas, voormalig gevangenisdirecteur Gent Elieze Termote, VUB gevangenisonderzoeker+ lid VZW De Huizen Yvan Thomas, voorzitter vzw UIT-stap, commissielid aalmoezeniersdienst gesloten instellingen, ARPEE Ine De Rycke, coördinator detentieprojecten Bond zonder naam) Camille Sepulchre, architecte Sofie Hesbain, coördinator U-Turn Bieke Deloof, bestuurslid De Huizen Diane Demeyer, vrijwilliger bij het detentieproject van Bond zonder Naam Bauke De Bie, attaché managementondersteuning gevangenis Oudenaarde Nico Verstraete, HPA gevangenis Ieper Lieven Nollet, voorzitter De Huizen Wannes Degraeve, Coördinator vzw Vondels en secretaris vzw UIT-stap, Sara De Hantsetters, onderwijscoördinator gevangenis Beveren Eva Gilis, oprichter SAMEN PLANNEN vzw Sarah Holbrouck – architect Kim Geens, bestuurslid vzw de huizen en teamleider VDAB Sien Van Boven, ex educatieve medewerker in detentiehuizen Maja De Cort, lid Commissie van Toezicht in de gevangenis te Gent Neil Paterson, stafmedewerker SAM, steunpunt Mens en Samenleving vzw Liesbeth Naessens, lector Sociaal Werk - Onderzoeker Onderzoekscentrum Sociaal Werk Bond zonder naam Amber Van Belle, justitieassistent (team internering) Pieter Verbeeck, communicatieverantwoordelijke Moderator vzw Onderzoekslijn Penalty & Society, Vrije Universiteit Brussel: Kristel Beyens An-Sofie Vanhouche Elieze Termote Lennert De Boe Lars Breuls Laure Marianne W Deschuyteneer Anna Vansteenkiste Lone Geerts Marlies Heirstrate Lorenz Pardon lutgart Verbruggen , vrijwillige medewerker van BZN in het detentie project “traliepost Ilse Servé, medewerker Prison Talk Kurt Declercq, stafmedewerker AVANSA Mid- en Zuidwest Lisa-Marie Parmentier, advocaat