Bestel het e-book Hoe het Westen oorlog bracht naar Oekraïne

Voorwoord Tom Sauer

Het gebeurt niet vaak dat analisten van links en rechts het met elkaar eens zijn. Welnu, Benjamin Abelow’s klein maar fijn boekje wordt geprezen door zowel Noam Chomsky als Professor John Mearsheimer, één van de voornaamste vaandeldragers van het Realisme binnen het studiedomein Internationale Betrekkingen, en dan wel de offensieve variant.

Ook mijn eigen analyse sluit naadloos aan bij Abelow’s verhaal. In tegenstelling tot het oorlogsnarratief dat onze media domineert, zijn de voornaamste insteken van wat ik het vredesnarratief noem de volgende:

• Niet enkel Rusland (laat staan Poetin) is schuldig aan deze oorlog; ook het Westen heeft boter op het hoofd.
• De Oekraïense bevolking is het eerste slachtoffer, maar ook veel andere naties en volkeren voelen deze oorlog.
• De oplossing zal hoogstwaarschijnlijk een compromis zijn, waarbij Oekraïne een soevereine staat kan blijven (zij het mogelijks wat kleiner), maar het land in tegenstelling tot eerdere beloftes geen lid wordt van de NAVO (of een andere alliantie) en tegelijkertijd neutraal wordt. Dat laatste betekent dat het ook wettelijk bindende veiligheidsgaranties van Oost en West moet krijgen, en dat het zichzelf mag bewapenen.

Benjamin Abelow’s startpunt is de Monroe doctrine, die stelt dat het de VS is die de baas is van Canada tot Patagonië. Voor Rusland is Oekraïne een bufferstaat. Als een andere grootmacht het toch aandurft om zijn tentakels uit te steken, wordt scherp gereageerd. De VS tegen de USSR ten tijde van de Cubacrisis. Rusland tegen het Westen vandaag. Dat is een wetmatigheid in de internationale politiek.

Scherpe geesten hadden dit kunnen voorzien, en hebben dit ook voorzien. Abelow haalt terecht de voorspelling van de toen 94-jarige George Kennan, de vader van de Amerikaanse containment policy tegen de USSR na de WO II, aan die al in de jaren negentig voorspelde dat als de NAVO zou worden uitgebreid richting Rusland, dit tot serieuze conflicten met Rusland zou leiden.

Hij citeert Kennan zelfs die voorspelt dat als het verkeerd afloopt en Rusland reageert de schuld op Rusland zal gestoken worden en dat de NAVO nog meer redenen zal hebben om haar bestaan te legitimeren. De omgekeerde wereld die vandaag werkelijkheid is geworden.

Vlak voor de meest catastrofale uitbreidingsronde van de NAVO – die met de belofte tot lidmaatschap van Georgië en Oekraïne (beslist op de fameuze NAVO top van Boekarest in april 2008) – raadde de Amerikaanse ambassadeur in Rusland William Burns (vandaag CIA directeur) expliciet af om daarmee door te gaan omdat het een dikke, vette rode lijn was voor de Russische elite, niet enkel Poetin.

Welnu, zijn baas – President Bush junior – had er geen oren naar en duwde deze noodlottige uitbreidingsbeslissing door, ook tegen de wil in van toenmalige Duitse bondskanselier Merkel en de Franse president Sarkozy.

Tussen haakjes, dat laatste moet ons Europeanen doen beseffen wat onze rol is binnen de Atlantische Alliantie: de slippendrager van de VS, alsof onze Europese belangen altijd dezelfde zijn als de Amerikaanse. Quod non.

Dat wordt door deze oorlog opnieuw aangetoond: merk op dat de vluchtelingen in Europa zitten, niet in de VS; en dat de inflatie hoog is in Europa, minder in de VS. Cynici – waar Abelow niet bij hoort – zullen nog verder gaan en beargumenteren dat de VS de lachende derde is: Europa koopt nu geen gas meer in Rusland, maar (duurder en vervuilender) in de VS; en de Amerikaanse defensie industrie spint natuurlijk veel garen bij deze oorlog.

En Abelow heeft ook gelijk wanneer hij stelt dat de meeste waarnemers (beïnvloed door de media) het bij het verkeerde eind hebben als ze denken dat de voornaamste reden waarom Poetin Oekraïne heeft aangevallen te maken heeft met expansionisme, laat staan imperialisme. De vergelijking met Hitler wordt door Abelow terecht neergesabeld.

De reden van Poetin’s kwaadheid heeft te maken met zich genegeerd, vernederd voelen door het Westen, en door een gevoel van onveiligheid door Oekraïne uit de Russische en binnen de Westerse orbit te willen trekken. Aan de hand van citaten van experten zoals Fiona Hill (Rusland adviseur van Trump) fileert hij genadeloos haar kromme redenering.

Abelow is duidelijk: was deze beslissing tot uitbreiding van de NAVO niet genomen geweest, was er van deze oorlog geen sprake. Hij heeft hoogstwaarschijnlijk gelijk. Hij vernoemt tegelijkertijd nog enkele andere jammerlijke beslissingen door het Westen, die mogelijks ook hebben meegespeeld: de unilaterale terugtrekking uit het ABM en INF verdrag, de rol van de VS in het omverwerpen van de regering Yanoekovich in 2014, de vele militaire oefeningen van de NAVO aan de grens met Rusland en de militaire toenadering tussen de VS/NAVO en Oekraïne in de nasleep van Maidan (2014-2021).

Abelow waarschuwt vandaag terecht voor het risico op escalatie tot en met een grootschalige nucleaire oorlog, wat door de mainstream gedachte als bluf wordt afgedaan. Wat uitermate dom en gevaarlijk is. In een artikel in Russia Matters gepubliceerd door Harvard University nadat dit boek werd uitgebracht, stelt ook Kevin Ryan, een voormalig defensieattaché van de VS in Moskou, dat de kans groot is dat Poetin kernwapens zal inzetten als hij teruggeduwd wordt.

Voor alle duidelijkheid Abelow is zich bewust van zijn positie. Hij stelt meerdere malen in zijn boek dat hij het gedrag van Poetin niet goedkeurt. Hij wil het enkel verstaan. Datzelfde geldt trouwens voor Mearsheimer, Chomsky, Jeffrey Sachs (Columbia University), Henry Kissinger en mezelf.

Wij zijn geen Poetin-lovers, wel Poetin-Verstehers. En daar is niets mis mee. Empathie, geen sympathie. Want als we een oplossing willen bedenken – en dat zal niet eenvoudig zijn – dan zullen we tenminste moeten weten wat de onderliggende beweegredenen zijn van elk van de actoren, inclusief die van Rusland.

Tom Sauer is Hoogleraar Internationale Politiek aan de Universiteit Antwerpen, en auteur van De Strijd voor Vrede (Pelckmans, 2019, 2^e ed) waarin hij onder meer de aanloop naar de oorlog in Oekraïne uit de doeken doet.