In haar nieuwe rapport Denied Passage – The continuous struggle of people on the move pushed-back and stranded at the Italian-French border documenteert de internationale medische organisatie Artsen Zonder Grenzen (AZG) de aandoeningen die honderden mensen op doorreis melden in de stad Ventimiglia, aan de Franse grens in Noordwest-Italië, die ze daar opdoen tijdens hun pogingen de grens over te steken naar andere Europese landen.

Tussen februari en juni 2023 gaf Artsen Zonder Grenzen, in haar mobiele kliniek in Ventimiglia 320 patiënten een medische behandeling of oriëntatie. Onder hen rapporteerden 215 patiënten acute aandoeningen, waaronder huid-, ademhalings- en gastro-intestinale aandoeningen, evenals musculoskeletale klachten en letsels, terwijl 14 chronische ziekten zoals diabetes en hart- en vaatziekten hadden. AZG bood ook gezondheidspromotie en sociaal-medische groepssessies aan 684 mensen.

Van de 1.004 mensen die door Artsen Zonder Grenzen werden bijgestaan, verklaarde 79,8 procent reeds eerder geprobeerd te hebben om Frankrijk binnen te komen, waarbij ze meerdere pogingen deden, om vervolgens teruggedrongen te worden aan de Franse grens.

Onder hen zijn mannen, vrouwen en kinderen die, nadat ze hun land van herkomst zijn ontvlucht en zeer gevaarlijke reizen hebben gemaakt op zoek naar veiligheid, opnieuw worden blootgesteld aan geweld, vernedering, bedreigingen en onmenselijke omstandigheden in Europa.

“Ons team was getuige van het lukraak terugdringen van extreem kwetsbare mensen door de Franse politie, ongeacht hun individuele omstandigheden en zonder enige juiste beoordeling”, verklaart Sergio Di Dato, AZG-projectcoördinator in Ventimiglia.

Veel van de mensen die AZG tegenkwam, meldden procedurele schendingen tijdens de kennisgeving van de weigering van toegang door de Franse autoriteiten, zoals een onjuiste transcriptie van persoonlijke gegevens, gebrek aan informatie of afwezigheid van interculturele bemiddelaars.

Vastgehouden in containers

Ook kwetsbare mensen zoals minderjarigen, zwangere vrouwen en nieuwe moeders, ouderen of ernstig zieke personen worden geconfronteerd met deze praktijk. Meer dan een derde van de 48 niet-begeleide minderjarigen die door AZG werden bijgestaan, werden naar Italië teruggestuurd. Verschillende personen meldden aan dat ze ‘s nachts willekeurig in containers waren vastgehouden, zonder enige specifieke bescherming voor vrouwen en kinderen.

In de rij voor hulp aan het treinstation. Foto: Candida Lobes/MSF

Ze hebben ook verklaard dat voedsel en water niet systematisch worden verstrekt, dat medische zorg vaak wordt geweigerd, dat de sanitaire voorzieningen ontoereikend zijn en dat mensen gedwongen worden op de grond te slapen in situaties van overbevolking.

Bovendien identificeerden AZG-medewerkers in Ventimiglia tijdens de verslagperiode minstens vier gevallen van gezinsscheiding tijdens pushbacks, die trauma’s veroorzaakten bij de slachtoffers, waaronder kinderen.

“We werden gisteren in Nice aangehouden door de politie”, zegt Jean (alias), een man uit Ivoorkust “Mijn vrouw is zwanger. Ze werd naar het ziekenhuis gebracht omdat ze flauwviel terwijl ze haar handboeien om deden. Mijn twee jaar oude zoon en ik werden naar de grenspolitie in Menton gebracht. We hebben er de nacht in de kou doorgebracht en vanmorgen zijn we teruggedrongen en naar Italië gevoerd, maar we hebben geen nieuws over mijn vrouw”.

Lichaamstemperatuur meter. Foto: Candida Lobes/MSF

Bovendien is de toegang tot voldoende onderdak, gezondheidszorg, schoon water of sanitaire voorzieningen uiterst beperkt voor mensen die op doorreis zijn in Ventimiglia. Ondanks de recente opening van twee nieuwe ‘eerste hulpcentra’ in de stad, waar uiterst kwetsbare migranten die vanuit Frankrijk zijn teruggedrongen een onderkomen kunnen vinden voor enkele nachten, worden nog steeds tientallen doorreizende mensen gedwongen slapen op straat of in geïmproviseerde onderkomens.

Twee van de vier beloofde hulpcentra functioneren echter nog steeds niet en fundamentele diensten als huisvesting, gezondheidszorg en juridische ondersteuning worden geleverd door lokale verenigingen en het maatschappelijk middenveld.

Huidziekten, gastro-intestinale, urineweg- en bovenste luchtweginfecties zijn slechts enkele van de aandoeningen die door het AZG-team worden geregistreerd, vaak een direct gevolg van de slechte levensomstandigheden.

Een ogenblik ontspanning. Foto: Candida Lobes/MSF

“Het is van cruciaal belang dat mensen op doorreis, ongeacht hun wettelijke status, het recht krijgen op uitgebreide bescherming en diensten die in hun behoeften voorzien”, zegt Di Dato. “Het knelpunt dat in Ventimiglia is ontstaan, staat niet op zichzelf, maar weerspiegelt eerder de bredere trend van het Europese migratiebeleid dat inperking en securitisatie voorrang geeft op fundamentele rechten en internationale bescherming”.

Op basis van de getuigenissen en medische gegevens van het AZG-team in Ventimiglia en aan de Italiaans-Franse grens, dringt AZG er bij Italië, Frankrijk en andere EU-lidstaten op aan om alle nodige maatregelen te nemen om verdere schade aan deze kwetsbare bevolkingsgroep te voorkomen. In het bijzonder vraagt AZG:

• een einde aan systematische en willekeurige pushbacks, en
• een einde aan vernederende en onmenselijke behandeling, zowel aan de binnen- als buitengrenzen van de Europese Unie;
• een einde aan de praktijk van willekeurige detentie en het gebruik van geweld aan de grenzen;
• zorg voor een humane en waardige behandeling, evenals toegang tot gezondheidszorg en fatsoenlijke levensomstandigheden voor mensen op doorreis, in heel Italië en in heel Europa;
• garanties voor veilige en legale doorgangen en hun vergroting voor mensen die hulp en bescherming zoeken in Europa;
• garanties voor het recht van alle buitenlandse kinderen om asiel aan te vragen op Frans en Europees grondgebied.

En in België?

De Belgische staat gebruikt geen fysiek geweld om mensen terug te duwen, maar zet wel een opzettelijk complex systeem in, met te weinig capaciteit, dat is ontworpen om mensen af te schrikken.

Dit systeem biedt mensen op de vlucht niet de bescherming waar ze recht op hebben. Dat is moedwillig zo, door het creëren van te weinig plaatsen en onvoldoende toegang tot hulp en gezondheidszorg.

In België zijn aanvragers van internationale bescherming slachtoffer van een beleid dat hen maandenlang geen bescherming biedt, geen onderdak en geen toegang tot de basisdiensten waar ze wettelijk recht op hebben, voordat ze een plaats in een centrum krijgen.

Slapen onder de brug langs de rivier Roia. Foto: Candida Lobes/MSF

Elke asielzoeker zou door de federale overheidsdienst Fedasil opgevangen moeten worden, maar dat is al twee jaar niet het geval. Als gevolg daarvan bevinden duizenden mensen zich op straat, in kraakpanden of in opvangcentra voor daklozen die niet aangepast zijn aan de noden van iemand die internationale bescherming zoekt (informatie, toegang tot hun dossier, enzovoort).

Personen op de vlucht worden ook niet gevaccineerd bij aankomst, wat kan leiden tot difterie, mazelen en andere vermijdbare ziekten zoals schurft, ziektes die zich snel verspreiden in de leefomstandigheden waarin asielaanvragers gedwongen worden.

Zo heeft AZG in de eerste helft van 2023 voor het eerst in België twee inhaalcampagnes voor vaccinaties moeten organiseren voor deze kwetsbare groepen en behandelt ze veel gevallen van schurft.

De Belgische overheid stelt mensen op de vlucht zeer bewust bloot aan onmenselijke situaties die bovendien niet wettelijk zijn. Alweer moeten middenveldorganisaties de taken van de Staat overnemen.

Door dit moedwillig onaangepaste systeem staan duizenden mensen op straat en stevenen we regelrecht af op een derde crisiswinter op rij van het Belgische asielbeleid.

Bron: Rapport Artsen Zonder Grenzen: geweld en pushbacks aan de Italiaans-Franse grens