Een jaar na haar bekering tot de islam verscheen Sinéad O’Connor in 2019 op The Late Late Show van de Ierse publieke omroep RTE om Nothing Compares 2 U te vertolken, het nummer dat haar in 1990 het wereldsterrendom in katapulteerde.

In het interview voor haar optreden maakte ze duidelijk dat recente beproevingen haar spirit niet hadden aangetast. Als altijd was ze even grappig, gevat en openhartig. Ze werkte aan nieuwe muziek en bereidde zich voor op een wereldtournee.

Keerpunten

Het leven en het lot leidden echter een nieuwe neergang voor haar in. Eerst kwam de pandemie, die haar tournee in de war stuurde en daarna de zelfmoord in januari 2022 van haar 17-jarige zoon Shane.

Beide gebeurtenissen brachten haar in een neerwaartse spiraal. O’Connor had die eerste crisis met haar typische gratie aangepakt. Ze besloot zich om te scholen tot professional in de gezondheidszorg. De tweede verwoestte haar.

Heel het levenspad van Sinéad O’Connor werd door dit soort keerpunten getekend. Na een moeilijke jeugd in Dublin met een moeder die haar mishandelde, werd ze naar An Grianan gestuurd, een door nonnen geleide instelling voor jonge vrouwen met problemen.

Hier viel haar buitengewone talent op bij muzieklerares Jeannette Byrne, die Sinéads eerste gitaar aanschafte en haar later uitnodigde om op haar bruiloft te komen zingen. Haar stem trok de aandacht van Jeannette’s broer, Paul Byrne, wiens band In Tua Nua een zangeres zocht.

Paul gaf haar een tape en binnen een dag had ze de tekst en melodie voorbereid. De mengeling van vriendelijkheid en wreedheid die ze had ervaren bij de nonnen werd het materiaal voor het eerste lied dat van haar werd opgenomen.

Take My Hand ontstond in de tijd dat Sinéad voor straf de nacht moest doorbrengen in het hospice van een Magdalena-asiel, een van de door katholieken beheerde heiligdommen die onderdak boden aan Ierse ‘gevallen vrouwen’. Sommige van hen waren slachtoffer van verkrachting of zwanger gemaakt door machtigen. Ze kwijnden er weg in eenzaamheid en schande.

Woest, breekbaar en fel

De transcendente kwaliteit van O’Connors stem was al te horen in Take My Hand, maar nog triest en beheerst. Het is pas na haar verhuizing naar Londen dat ze ook haar woede zal vinden en dus ook haar bereik – van teder tot woest, breekbaar tot fel en elke nuance van emotie daartussen in.

Ontmoetingen met de rastafari’s van Portobello Road verruimden ook haar reactie op onrecht. Het volstond niet langer om onrecht alleen maar te betreuren, ze zou er voortaan fel van leer tegen trekken.

Haar kunst was elektrisch en als artiest was ze buitengewoon. De platenmaatschappij had een vetgans in handen wier natuurtalent, onbedwingbare aanwezigheid, etherische schoonheid en onmiskenbare charisma een levenslange garantie leken in te houden voor gouden eieren. Haar houding en rebelse gevoeligheid waren echter een onderdeel van dat talent. Ze was niet van plan toe te geven aan de verwachtingen van de muziekindustrie.

Goud en Grammy

Voor haar eerste plaat uitkwam, had O’Connor zich al kaalgeschoren en werd ze zwanger. Ze trotseerde de platenbonzen, behield haar kind, zette haar kaalheid in als iconische identiteit en produceerde een nummer dat zo origineel en omvangrijk was dat het nog steeds een van de grootste debuten is uit de rockgeschiedenis.

The Lion and the Cobra leverde haar een gouden plaat op en het nummer Mandinka een eerste Grammy-nominatie op. Het album The Lion and the Cobra vestigde haar artistieke reputatie, het volgende album I Do Not Want What I Haven’t Got uit 1990 bevestigde haar status als wereldicoon.

Nothing Compares 2U van Prince leverde haar supersterrendom op

De plaat bevatte veel memorabele nummers, maar het was O’Connors vertolking van Nothing Compares 2 U, een wegwerpnummer van een zijproject van Prince, dat haar naar het supersterrendom katapulteerde met 7 miljoen verkochte platen. Het nummer is nooit meer uit de ether verdwenen.

Lange strijd

In 2020 kreeg de eens onoverwinnelijke rebel echter de diagnose ‘posttraumatische stressstoornis’. Ze was jaren in psychiatrische behandeling geweest, waardoor er nog maar ongeveer $10.000 op haar bankrekening stond.

In haar lange strijd tegen onrecht, uitbuiting en misbruik was ze maar weinig bondgenoten tegengekomen. Door haar te belasteren en te verstoten, onthulden veel collega-artiesten en een groot deel van de Amerikaanse amusementsindustrie hun kleinzieligheid, hun bekrompen ambities en hun verblind provincialisme.

O’Connor was er nooit op uit popartieste te zijn. Ze beschreef zichzelf als een ‘punk’, een ‘protestzangeres’ en ze belichaamde die rol, ongeacht de gevolgen. Haar protest was niet willekeurig, het was geen pose. Ze ging de grote gevechten aan.

Haar protest was niet willekeurig, het was geen pose

Tijdens haar Grammy-optreden in 1989 verscheen de jonge zangeres met het logo van Public Enemy op de zijkant van haar hoofd geschilderd om te protesteren tegen de weigering van de organisatoren van de Grammy’s om rap als een legitiem genre te erkennen, met de onesie van haar zoon aan haar jeans bevestigd, een statement tegen de suggestie van haar platenbazen dat moederschap onverenigbaar zou zijn met een muziekcarrière.

Logo Public Enemy

Haar tweede album leverde vier Grammy-nominaties op, maar ze weigerde de ceremonie bij te wonen uit protest tegen de Golfoorlog. In New Jersey maakte ze Amerikaanse patriotten boos door te weigeren op te treden als het Amerikaanse volkslied The Star Spangled Banner zou worden gespeeld tijdens het evenement.

En toen kwam het beruchte moment op het programma Saturday Night Live (SNL) toen ze na een a-capella-uitvoering van Bob Marley’s War (met aangepaste tekst) een verklaring aflegde ter ondersteuning van de slachtoffers van kindermisbruik dat door de Rooms-Katholieke Kerk in de doofpot werd gestopt. Ze sloot haar optreden af met het verscheuren van een foto van paus Johannes Paulus II, die haar moeder ooit nog aan de muur had hangen.

De reacties waren veelzeggend. Amerikanen die zichzelf patriotten noemden, lieten bulldozers over haar cd’s rijden, radiozenders stopten met het draaien van haar liedjes en veel winkeliers die haar muziek verkochten reageerden gepikeerd. Frank Sinatra dreigde haar ‘op haar donder te geven’. Rapper MC Hammer bood aan haar retourticket naar Ierland te betalen.

SNL bande haar voor het leven en nodigde een week later de acteur Joe Pesci uit, die in een monoloog opschepte over hoe hij haar ‘een oplawaai zou hebben gegeven’. SNL heeft alle opnames van O’Connor’s optreden gewist, maar de monoloog van Pesci staat nog wel op de officiële website.

David Letterman nodigde obscure komieken uit om grove grappen over haar uiterlijk te maken. En verbitterd over het feit dat haar album, waarvoor veel reclame gemaakt werd, toch werd overrompeld door dat van O’Connor, gebruikte Madonna haar eigen SNL-optreden om de spot met haar te drijven. Tijdens de promotie van haar boek Sex en haar nieuwe album Erotica haalde ze uit naar O’Connor omdat ze de gevoelens van christenen zou hebben gekwetst.

Maar deze rebel liet zich niet uit het veld slaan. Toen O’Connor terugreisde naar Ierland, stuurde ze de rekening voor haar ticket naar rapper MC Hammer, die zijn belofte niet nakwam. Ze zette een pruik op en nam deel aan een protest tegen zichzelf. Met een fake Amerikaans accent schiep ze er veel genoegen in om haar eigen daden aan de kaak te stellen voor een televisieploeg.

Ze verwierp de suggestie dat het SNL-protest haar carrière had doen ontsporen. Ze antwoordde op vragen: “Ik heb het gevoel dat het hebben van een nummer-1-plaat mijn carrière heeft doen ontsporen”. Een reactie op Sinatra kwam er van haar vader, die zei dat “hij [Sinatra] op zijn leeftijd zijn been niet hoog genoeg meer kreeg om te trappen.’ O’Connor trok tien jaar later aan het langste eindje toen ze in Dublin na het overlijden van Ol’ Blue Eyes eregast was op het jaarlijkse Sinatra-bal.

Madison Square Gardens

Het moment van de waarheid kwam enkele dagen na het SNL-incident, toen O’Connor werd uitgenodigd om te zingen in Madison Square Garden voor een viering van Bob Dylan’s carrière. Het was de bedoeling dat ze Dylan’s I Believe in You zou zingen voor een afgeladen evenementenhal.

De halve zaal begon echter te joelen. In een video van het evenement doet ze in reactie daarop even een stap opzij naast de micro. En in plaats van het Dylan-nummer, lanceert ze een woedende versie van Marley’s War, het lied dat ze ook zong declameerde tijdens de SNL-show.

De organisatoren stuurden Kris Kristofferson op haar af om het optreden af te breken, maar in plaats daarvan gaf hij haar een knuffel en voegde haar toe: ‘Laat de klootzakken je niet klein krijgen.’ ‘Ik ben niet down’ antwoordde de rebel. Maar ze verliet het sterrendom wel.

Zelfs nadat het muziekicoon zich terugtrok, ging de rebel in haar door. Ze sprak zich uit tegen oorlogen, nam het op voor verkrachtingsslachtoffers die geen abortus kregen, kwam op voor mishandelde kinderen en hekelde politiegeweld. En twee maanden na het SNL-incident, doneerde ze in reactie op een oproep van het Rode Kruis haar landhuis van $750.000 in Hollywood om door hongersnood getroffen kinderen in Somalië te helpen.

Misbruik kerk

Tien jaar later publiceerde The Boston Globe een onthullende reportagereeks over de omvang van het misbruik binnen de Katholieke Kerk in de VS, een staaltje van degelijke onderzoeksjournalistiek, op dramatische wijze weergegeven in de film Spotlight uit 2015.

In 2010 bood paus Benedictus XVI eindelijk zijn excuses aan voor het jarenlange misbruik dat de kerk had geprobeerd te verbergen. Er werden wel geen excuses aangeboden aan O’Connor, niet door de kerk, noch door de entertainers die haar misbruikt hadden. SNL heeft dat ook nog niet gedaan.

Intussen kampte O’Connor met gezondheidsproblemen en na een traumatische baarmoederoperatie in 2015 ging haar geestelijke gezondheid achteruit. In 2017 veroorzaakte ze veel onrust toen ze een 12 minuten durende video plaatste waarin ze verklaarde toe te geven aan zelfmoordgedachten.

Hijab dragen

Een jaar later lijkt ze vrede te hebben gevonden in de islam. Ook de islam lijkt in O’Connor een genereuze vertolker te hebben gevonden. In haar autobiografie Rememberings schrijft ze: ‘Ik heb maar één heilig ding gedaan in mijn leven en dat was zingen’. Voor haar is ‘de Koran als een lied’ en God ‘een ongelooflijke liedjesschrijver’.

 ‘Niemand moet gedwongen worden om een hijab te dragen, maar ik vind ook niet dat iemand gedwongen moet worden om het niet te dragen. Alles wat ik aantrek naar mijn werk is een statement.’

Ze onthulde dat haar trek naar de islam begon met zang. Ze speelde al jaren de oproep tot gebed tijdens haar evenementen. ‘De taal en de intelligentie van de oproep tot gebed leidden me ertoe om naar de Koran te luisteren’ schreef ze. ‘Ik was thuis. Ik was al mijn hele leven moslima en had me dat nooit gerealiseerd.’

Screenshot YouTube Grunge

Ze ging de hijab dragen omdat ‘ik het leuk vind om iets te tonen, want de islam krijgt het zwaar te verduren.’ Voor haar was het een teken van zowel identiteit als solidariteit. Ze zou het net zo makkelijk hebben weggegooid als iemand het haar had willen opdringen.

‘Ik vind niet dat iemand gedwongen moet worden om een hijab te dragen,’ schreef ze. ‘Maar ik vind ook niet dat iemand gedwongen moet worden om het niet te dragen.’ Ze heeft haar keuze gemaakt. ‘Alles wat ik aantrek naar mijn werk is een statement.’

Ze kon dit type moslima zijn omdat ze op een plek woonde met religieuze tolerantie (waar ze voor een groot deel veilig werd gehouden door rebellen als zij). Het valt te betwijfelen of ze het sociale conservatisme van veel moslimgemeenschappen zou hebben geapprecieerd.

Als ze daar was opgegroeid, zou ze ertegen in opstand zijn gekomen. In Iran zou ze de hijab hebben verbrand. De islam in het Westen is tolerant, vooral omdat hij gescheiden is van de macht.

Compromisloos subversief

Sinéad O’Connor leverde nooit half werk. Ze definieerde een tijdperk, creëerde een iconisch beeld en vond de geluiden ervan opnieuw uit. Ze belichaamde een vorm van compromisloos kunstenaarschap die elk decennium zeldzamer wordt.

Ze was grunge voor er grunge was, een punker die met engelen kon spreken, een balladezangeres die demonen kon oproepen. Vanuit eclectische invloeden creëerde ze een geheel eigen stijl. Ze putte uit zowel heilige als profane bronnen.

Net als haar landgenoot Bono stelde ze zowel Dylan als Springsteen en de Bijbel op een lijn. Maar waar de muziek van U2 wordt gekenmerkt door een serieuze devotionele kwaliteit, was die van haar net zo subversief als die van James Joyce.

U2 omarmde het sterrendom en gedroeg zich onschuldig, O’Connor zag beroemdheid als een last en daagde haar publiek steeds vaker uit. Toen ze samenkwam met de groep om een nummer op te nemen voor de film van Daniel Day-Lewis’ In the Name of the Father uit 1993 creëerden ze magie.

Politiek

Sinéads kunst was onlosmakelijk verbonden met haar politieke opvattingen. Die kwamen voort uit zowel ervaring als uit behoefte. Ze noemde het een vervanging voor therapie, maar het was ook haar instrument om te proberen de structuren te ontmantelen die haar leven en dat van anderen hadden getekend.

Vanuit het bewustzijn van haar eigen kwetsbaarheid, had ze iets onsterfelijks gecreëerd dat zou kunnen blijven voortbestaan. Want zelfs als de smeerlappen haar onderuit haalden, zou het onvergankelijke deel van haar nog steeds in opstand komen.

Naar buiten gericht

O’Connor had een genereuze geest. In een naschrift bij haar boek Rememberings uit 2021 richtte ze zich rechtstreeks tot haar vader, bedankte hem voor zijn liefde en ontsloeg hem en haar moeder van elke verantwoordelijkheid voor haar trauma’s. Ze sprak haar moeder vrij, omdat ze zag dat haar moeder haar had vergeven.

Ze zag haar moeder als een medeslachtoffer dat evenveel behoefte had aan vriendelijkheid als zijzelf. Maar in tegenstelling tot haar moeder was haar woede zowel naar binnen als naar buiten gericht en in tegenstelling tot die van haar moeder was haar woede niet willekeurig.

Uiteindelijk beschrijft het vers van de Ierse dichter William Butler Yeats (1865-1939) om de ongerichte woede van haar moeder te beschrijven beter de lange oorlogen van haar eigen korte leven.

What could have made her peaceful with a mind
That nobleness made simple as a fire,
With beauty like a tightened bow, a kind
That is not natural in an age like this,
Being high and solitary and most stern?
Why, what could she have done, being what she is?
Was there another Troy for her to burn?

Live at the Ancienne Belgique – 30 september 2014 (1:19:48):

A Convert to Islam, Sinéad O’Connor Will Continue the Battles She Chose via Her Voice werd vertaald door Rein van Gisteren