“Ik ken een onderzoek waaruit blijkt dat vooral vrouwen die hoger opgeleid zijn minder huishoudelijk werk doen. Maar daar werd nooit bij verklaard hoe dat kwam. Daar heb ik een antwoord op, dat in die onderzoeken niet naar voren komt”, vertelt Anja Meulenbelt die onlangs haar 52e boek Alle moeders werken al publiceerde, waarbij ze pleit voor hernieuwde waardering van het moederschap en een maatschappij waarin de zorg de ruimte krijgt die het verdient.
“Dat antwoord is dat vrouwen die hoger opgeleid zijn, meer geld tot hun beschikking hebben en dus ook meer mogelijkheden om huishoudelijk werk en de kinderzorg uit te besteden aan andere vrouwen. Dit kan verklaren waarom vrouwen die het zich kunnen veroorloven zelf minder het huishouden doen. Andere, vaak naamloze, vrouwen nemen het van hen over.”
Wie beslist dat de keuze om een flink deel van je tijd te besteden aan je kinderen minder geëmancipeerd is dan een flink deel van je tijd te besteden aan betaald werk?
“Wat ik er dus meteen bij haal is klasse. Je kan volgens mij niet over verschillen tussen mannen en vrouwen praten zonder het ook te hebben over verschillen tussen klassen.”
“Daarnaast is er de vanzelfsprekendheid waarmee wordt aangenomen dat als vrouwen meer buitenshuis werken dat ze meer geëmancipeerd zijn dan vrouwen die dat minder doen. Wie beslist dat de keuze om een flink deel van je tijd te besteden aan je kinderen minder geëmancipeerd is dan een flink deel van je tijd te besteden aan betaald werk?”
“Dit is iets waar wij als feministen natuurlijk zelf ook aan mee hebben gewerkt. Mijn moeder was nog de generatie die stopte met werken toen ze trouwde en zeven kinderen kreeg. Ze mocht ook niet werken als een vrouw van een directeur, met als gevolg dat ze hartstikke depressief werd. Ze had hulp in het huishouden, maar daar werd ze ook niet gelukkig van. Als kind keek ik naar haar en dacht: dat nooit.”
“Binnen twee generaties is het idee ‘huisvrouw’ bijna voorbij”
“Ik kom uit de tijd waarin wij als eerste feministen dachten: ‘Dat moet anders. We hoeven geen tien kinderen meer te krijgen. We zijn hoger opgeleid dan ooit. We hoeven niet meer ons grootste deel van ons leven aan moederschap te besteden. Dus we gaan het nu anders aanpakken.’”
“Dat is ook inderdaad gebeurd als je bedenkt dat binnen twee generaties het idee ‘huisvrouw’ bijna voorbij is. Het model voor vrouwen nu is dat je buitenshuis werkt, parttime of fulltime. Binnen twee generaties is de norm voor vrouwen gigantisch veranderd. Dat is op zichzelf opmerkelijk, want zulke sociale veranderingen binnen zo’n korte tijd met zo’n veranderde opvattingen is bijzonder. Als je nu aan mensen vraagt hoe ze denken over de verhoudingen tussen man en vrouw, zal 99 procent zeggen: ‘Nee we zijn vergelijkbaar, mannen en vrouwen zijn gelijkwaardig, alleen ze doen het niet, maar dat is wat anders.’”
Vrouwen werken al
“In Nederland leert de overheid echter niets bij. Ze zijn een campagne begonnen omdat er een zorgcrisis is. Na corona is gebleken dat juist in de zorgende beroepen, dus de beroepen die in het verlengde liggen van wat vrouwen onbetaald doen en onderbetaald doen, er een tekort aan personeel is. Nou heeft de overheid bedacht: ‘weet je wat, al die vrouwen die nog steeds achterlopen en maar parttime werken, die gaan we onder druk zetten om nog harder te werken.'”
“Terwijl, als we nou om te beginnen de uren die het kost om het huishouden te doen en de kinderen te verzorgen gewoon ‘werk’ noemen? Zou kunnen toch?! Ook al word je niet betaald. Kijk je dan naar de uren die mannen en vrouwen besteden aan ‘werk’, dan ligt dat heel erg in elkaars buurt. Dus vrouwen ‘werken’ al. Ook als ze maar een halftijds betaalde baan hebben.”
“Al heeft het natuurlijk ook absoluut nadelen dat vrouwen maar een halftijds betaalde baan hebben. Ze zijn economisch gezien kwetsbaarder. Als de relatie ten einde loopt en ze heeft niet een voltijds betaalde baan, dan is het heel erg moeilijk om er nog goed in te komen.”
“Meeste mannen kunnen voltijdse banen hebben, omdat ze thuis iemand hebben die voor thuisfront zorgt”
“Maar goed, de Nederlandse overheid probeert dus naar aanleiding van de zorgcrisis de ideologie te verspreiden dat mannen al geëmancipeerd zijn, want zij hebben al voltijdse banen. Vrouwen zijn volgens hen nog niet zover, dus zij moeten een beetje extra hun best doen om ervoor te zorgen dat ze meer dan nu voltijdse banen hebben. Want dan zouden ze meer geëmancipeerd zijn.”
“Kennelijk is het vanzelfsprekend dat het leven dat voor mannen gemiddeld de norm is, ook de norm zou moeten zijn voor vrouwen. Waar dan dus niet bij wordt stilgestaan, is dat de meeste mannen die voltijdse banen hebben, dit kunnen doen omdat ze thuis iemand hebben die voor het thuisfront zorgt. Al of niet naast een halftijds betaalde baan. Het idee dat vrouwen dit ook zouden moeten doen, laat dus weg wat er dan moet gebeuren met de kinderen en met het huishouden.”
“Wat we meestal niet onder ogen willen zien is dat het neoliberale feminisme ervan uitgaat dat alle vrouwen, als ze enigszins hun best doen, hoger opgeleid raken en de top kunnen bereiken. Dit feminisme gaat over vrouwen aan de top en meer vrouwen in het bedrijfsleven, enz. Dit kan alleen maar als er andere mensen zijn die zorgen voor huishouden en kinderen. En dat zijn dus over het algemeen de vrouwen waar niemand het over heeft. Ook het feminisme niet. Dit zijn de vrouwen die nooit voldoende zullen verdienen om zorg en hulp in te huren.”
“Op zorg kan je slecht winst maken, waardoor iedereen liefst doet alsof het geen werk is”
“Ik kan daar dus niet tegen. Is dit waar wij naartoe willen? Ik vind dat dus niet een samenleving waar ik achter kan staan. En ik vind een overheid dus heel erg blind als die niet probeert na te gaan hoe het komt dat bij die zorgberoepen – waar dus inderdaad te weinig mensen in werken – er zoveel mensen afhaken en er zoveel mensen in de ziektewet zitten.”
“Splitsing tussen betaald werk en onbetaalde zorg is uitvinding”
Het kenmerk van zorg is dat het tijd kost, en aandacht en dat je er heel slecht winst op kan maken. Dat is ook de reden waarom iedereen het liefst doet alsof dat geen werk is. In mijn boek Moeders werken altijd al probeer ik uit te leggen dat het hele idee dat het zo natuurlijk zou zijn dat mannen de deur uitgaan en met hun loonzakje thuiskomen en dat vrouwen thuiszitten met hun kindjes, historisch gezien een hele nare oplossing is. Want eeuwenlang hebben vrouwen naast het hebben van kinderen ook gewerkt. Ze konden niet anders. Waarschijnlijk is een van de eerste uitvindingen die gemaakt is een net waardoor je je kindje op je buik kan meenemen op zoek naar voedsel. Het grootste deel van het werk dat vrouwen deden voor de industriële revolutie was werken voor je eigen gezin en voor andere mensen. Bijvoorbeeld kaas maken voor de markt, met je kind aan de borst. Daar was niks mis mee.”
“Dus het idee dat je een splitsing maakt tussen enerzijds ‘werk’, dat buitenshuis is en betaald wordt, en anderzijds ‘zorg’, dat liefde is en je daar dus geen cent voor hoeft te betalen, dat is een uitvinding … de huisvrouw is een uitvinding die maar een eeuw heeft geduurd en die is alweer afgelopen. Hoe komt het dat wij dat ons hebben laten vertellen? Dat dat de normale zaak is? Hoe komt het dat wij ons hebben laten vertellen dat het zorgen voor kinderen minder belangrijk is dan het zorgen voor het land? Making life is minder belangrijk dan making profit, zeggen een paar van mijn socialistische feministische vriendinnen.”
“Ik vind het belangrijk dat mannen ophouden met te denken dat het onmannelijk is of vervelend is om huishoudelijk werk te doen of om voor je kinderen te zorgen. Maar zelfs als je probeert dit onder elkaar te verdelen, dan zit je nog met het feit dat we in een wereld leven waarin we een groot deel van ons betaalde werk eigenlijk bezig zijn met de rijken rijker te maken en er zelf bij tekortschieten. Bovendien, is dit hele systeem gebaseerd op het feit dat het modern is dat vrouwen allemaal fulltime buitenshuis gaan werken, maar dit kan dus alleen maar doordat er een massa vrouwen is, en soms ook mannen, vaak van kleur, vaak lager opgeleid, die ervoor zorgen dat andere vrouwen carrière kunnen maken.”
