België werd al in september 1944 grotendeels bevrijd. Het Hitler-leger stortte zich in januari 1945 nog in een wanhoopsoffensief in de besneeuwde heuvels en bossen van de Ardennen. Tijdens en na de bevrijding stuurden de Duitsers nog V1- en V2-raketbommen naar onze steden.
Nederland herdenkt jaarlijks het einde van de oorlog en de slachtoffers op 4-5 mei. Het is telkens een indrukwekkende viering op de Dam in Amsterdam. In Frankrijk is 8 mei een nationale feestdag. Dat was die bij ons ook, tot 1974. Met de federalisering van het land viel die feestdag weg. Alle oorlogsslachtoffers worden sindsdien herdacht op Wapenstilstandsdag van 11 november, de dag dat in 1918 het einde betekende van de Eerste Wereldoorlog.
Internationaal verzet
8 mei en de viering van de bevrijding van WOII bleef lang marginaal in Vlaanderen. In de maanden voor de bevrijding speelde het verzet in de meeste landen die door de nazi’s bloedig overrompeld waren, een belangrijke rol. In het ene land al wat meer dan het andere, afhankelijk van de ontwikkeling van de economie, de klassenverhoudingen, het geografisch terrein.
Na de bevrijding was het prestige van de anti-Hitlercoalitie groot. Communistische partijen in West-Europa wonnen enorm aan aanhang, ook de Belgische, precies door hun rol in het verzet.
In België gingen ongeveer 160.000 mannen en vrouwen, vaak heel jong, in het verzet. Zeker 40.000 van hen werden opgepakt en minstens 15.000 overleefden de oorlog niet. Dat zijn hallucinante cijfers.
Communistische partijen in West-Europa wonnen enorm aan aanhang precies door hun rol in het verzet
De verzetsman of -vrouw was doorgaans geen romantische vrijheidsstrijder of avonturier. Met dat type geraak je in een oorlog niet ver. Een vijandige omgeving vraagt moed, beheersing van emoties en veel gezond verstand. De verzetsmensen kwamen zowel uit de middenklasse als uit de arbeidersklasse, ze wilden actie tegen de bezetting.
Ellen De Soete, initiatiefneemster van de 8- meicoalitie, is zelf dochter van een moeder in het verzet. Ze werd in 2019 geïnterviewd in de VRT-documentaire De kinderen van het Verzet.
De acties van het verzet waren divers. Van het verspreiden van anti-Duits drukwerk zoals De Rode Vaan tot het opblazen van treinen en het overvallen van gemeentehuizen en alles daartussen.
Het verzet was internationaal. Er was het wijdvertakte verzet in Frankrijk, Italië, Griekenland, er was de ondergrondse antifascistische beweging in Duitsland (De Witte Roos). In Centraal- en Oost-Europa waren er de Joegoslavische partizanen (Tito), de Poolse, Sovjet-Russische en Tsjechische partizanen. In Azië vochten de Koreaanse verzetsstrijders en het Chinese Volksbevrijdingsleger onder leiding van de Communistische Partij tegen de Japanse militaristen.
In wat volgt willen we enkele factoren onderzoeken die verklaren waarom het verzet na de oorlog in de vergetelheid is geraakt. Aan de ene kant kregen de collaboratiekrachten tijdens WOII en in de Koude Oorlog veel ruimte, aan de verzetskant zorgden de verschillende sociale, politieke roots voor politieke verdeeldheid.
We belichten ook de grote verschillen in het sociaal profiel tussen verzetsmensen en collaborateurs.
De oorlog winnen, de Koude Oorlog verliezen
In Vlaanderen kregen de verzetslui na de oorlog nooit de aandacht die collaborateurs er wel kregen. Erger, in de publieke ruimte slaagden de collaboratiekrachten erin verzetslui af te schilderen als avonturiers, gangsters … Alhoewel vele verzetsmensen bij de bevrijding nog crepeerden in de nazikampen, zette dàt na de oorlog de toon in Vlaanderen.
In tegenstelling tot de vrij grote eenheid bij de collaboratiekrachten (katholiek, fascistisch en Vlaamsgezind) was het verzet politiek verdeeld. Dat ging van reactionair belgicistisch rechts over de vrijzinnige vleugel tot de communisten van het Onafhankelijkheidsfront. Vooral die laatsten speelden een belangrijke rol.
Vele communistische verzetshelden stierven tijdens de oorlog in een vernietigingskamp, zoals de Vlaamse communist Jef Van Extergem. Zijn laatste verzetsdaad was een pamflet als reactie op een provocatie van collaborateurs die hamers en sikkels op de kerken hadden geschilderd en er de communisten de schuld van gaven. Kort na de verspreiding van het pamflet werd hij verraden.
Van Extergem werd in 1943 aangehouden. Hij werd eerst naar Breendonk gevoerd en daar gemarteld. Daarna ging het naar Sachsenhausen waar hij als slaaf, als gratis arbeidskracht werd tewerkgesteld in het privébedrijf Henckel. Nadien werd hij overgeplaatst naar Ellrich waar hij stierf van ontbering.
Ook Bert Van Hoorick was een Vlaamse communist die werd weggevoerd naar Breendonk en Sachsenhausen. Hij organiseerde mee het ondergronds verzet in het concentratiekamp. Hij kon terugkomen en werd Kamerlid voor de Communistische Partij. Hij schreef zijn autobiografie In Tegenstroom (Masereelfonds, 1982).
De fascistische ontsporing van de Vlaamse beweging is een eeuwige schandvlek. Nadien ontwikkelde zich in de jaren zestig binnen de Vlaamse beweging, tot het uiteenvallen van de Volksunie in 2001, een democratische, zelfs centrumlinkse vleugel (met onder anderen Maurits Coppieters). Maar vandaag overheersen rechts en extreemrechts de Vlaamse beweging totaal.
Bovenop die verdeeldheid van het verzet kwamen de decennialange vloedgolven van de Koude Oorlog die het verzet in de vergetelheid deden verdwijnen. De Amerikaanse overwinnaars waren de Koude Oorlog gestart. Zij moesten de verdeeldheid en bloedige confrontatie van de Wereldoorlog op het Europese continent consolideren.
Doel van de NAVO: “to keep the Soviet Union out, the Americans in, and the Germans down”
De eerste NAVO-secretaris-generaal, de Britse militair Hastings Lionel Ismay van de NAVO vertolkte de Angelsaksische doctrine kernachtig. Het doel van de NAVO is: “to keep the Soviet Union out, the Americans in, and the Germans down”. Die doctrine geldt tot op vandaag. Met de Sovjet-Unie hadden de haviken in de VS nog verdergaande plannen. In 1949 werd de Operatie Dropshot uitgewerkt, dat een nucleaire oorlog tegen de Sovjet-Unie voorbereidde, die in 1957 zou plaatsvinden.
Revanche
De Koude Oorlog werd direct na 1945 gevoed door de communistische duivel met bokkenpoten van stal te halen. In die oorlog werden tal van nazi’s en fascisten als hulptroepen gebruikt. Een voorbeeld. Toen de Amerikanen in Sicilië aan wal kwamen, deden zij voor het installeren van een lokaal bestuur geen beroep op de communisten die in het verzet geschitterd hadden en populair waren geworden, maar op fascisten.
Nazi’s werden geïntegreerd in de politiediensten van de rechtse dictaturen van Zuid-Amerika. In de NAVO kwamen ex-Wehrmachtofficieren terecht. Het meest gekende voorbeeld is luitenant-generaal Reinhard Gehlen die onder Hitler als hoofd van de militaire inlichtingendienst aan het Oostfront gewerkt had en die na WOII door de CIA in dienst werd genomen.
Hij werd later hoofd van de West-Duitse Inlichtingendienst in dienst van de NAVO. Bij zijn pensionering in 1968 ontving hij het Grootkruis van de Orde van Verdienste van de Bondsrepubliek Duitsland. Extreemrechtse, fascistische en nazistische krachten konden hun verloren oorlog tegen de Sovjet-Unie op die manier revancheren in de Koude Oorlog.
In West-Europa werden in de Koude Oorlog kinderen en kleinkinderen van collaborateurs gerecycleerd tot democraten
In en rond de uitgestrekte wouden van Oost-Europa woedde tot circa 1958 een bloedige guerrillaoorlog tussen het Rode Leger en fascistische krachten van de Baltische landen, Oekraïne en Polen, met steun van de CIA. Het verklaart voor een groot deel de haat van die staten vandaag, nu onder controle van extreemrechts en het Westen, tegen Rusland.
In West-Europa werden in de Koude Oorlog kinderen en kleinkinderen van collaborateurs gerecycleerd tot democraten of mét hun zwart gedachtegoed geïntegreerd in de Vlaamse maatschappij. Je kon ze terugvinden in de politiek, het katholiek onderwijs, aan de universiteiten, in de pers en in de media, in kleine- en middelgrote ondernemingen.
Koude Oorlog, bedding voor anticommunisme
In West-Europa was de Koude Oorlog, in het verlengde van WOII, de bedding voor het anticommunisme. Oostpriesterhulp ontstond op initiatief van de Norbertijn pater Werenfried Van Straaten, de ‘spekpater’. In Vlaanderen was het Vlaams Oost-Europa Comité (VOEKO) een belangrijke draaischijf. Historicus Bruno De Wever, broer van, erkende in het VRT-programma Alleen Elvis blijft bestaan (2013) dat hij in zijn jonge jaren in opdracht van de Westerse inlichtingendiensten documenten en boeken smokkelde naar Oost-Europa en Moskou.
Communistische verzetshelden werden in de Koude Oorlog gemarginaliseerd. Heel wat communistische verzetsmensen werden ontslagen of kregen een beroepsverbod. Velen van hen werden dan maar handelaar of marktkramer in kleding, vis, prullaria … Zoals Louis Van Brussel (1918-2001) die je na de oorlog elke week kon ontmoeten op de markt van Leuven waar hij sieraden en nepjuwelen verkocht die hij goedkoop aankocht in de DDR.
Hij was afkomstig uit een socialistische familie, werd in 1943 lid van de clandestiene Communistische Partij en tijdens de oorlog commandant van het Leuvens Partizanenkorps. De laatste maanden voor de bevrijding werd hij commandant Operaties van de Belgische partizanen. In Rusland was hij een van de meest bekende West-Europese verzetshelden. Naast drager van Belgische eretekens was hij ook Held van de Sovjet-Unie. Hij schreef het boek Partizanen in Vlaanderen (Masereelfonds, 1971).
Sociale wortels van collaboratie en verzet
Dat het verzet in de Koude Oorlog werd gemarginaliseerd heeft ook te maken met het verschil in de sociale wortels tussen collaboratie en verzet. De Vlaamse collaboratie steunde grotendeels op een Vlaams draagvlak van onderwijzers, clerus en kleine ondernemers. De dominante katholieke ideologie in het grotendeels landelijke Vlaanderen vormde de perfecte humuslaag.
Vóór en tijdens de oorlog, maar ook tijdens de Koude Oorlog, waren vele priesters in de katholieke colleges actieve Koude Oorlogsmilitanten. De nazipriester Cyriel Verschaeve is van hen hèt symbool. Toen in de Limburgse gemeente Lanaken in 2017 de Verschaevestraat werd omgedoopt tot Anne Frankstraat onthielden de N-VA en het Vlaams Belang zich.
Toen in de Limburgse gemeente Lanaken in 2017 de Verschaevestraat werd omgedoopt tot Anne Frankstraat onthielden de N-VA en het Vlaams Belang zich
Discreet gesteund door de pers en de almachtige Vlaamse katholieke zuil konden de Vlaamse collaboratiekrachten actief zijn in de openbare informatieruimte. Daarenboven konden zij de repressie van de collaboratie – deels terecht – voorstellen als een wraak van de unitaire, door de Franstalige elite gedomineerde Belgische justitie, die jarenlang de Vlamingen discrimineerde.
Bij het verzet lagen de sociale wortels anders. Het verzet rekruteerde beperkt in de middenklasse, bij ambtenaren en leraars, maar veel meer in de arbeidersklasse. Terwijl de collaborateurs onder Duitse bezetting alle faciliteiten kregen — macht, geld en spreekruimte — was de positie van het verzet tegen de bezetter uiteraard gevaarlijk.
Verzetsmensen opereerden per definitie clandestien op gevaar van aanhouding, martelingen en transport naar de vernietigingskampen. Het verzet nam gevarieerde, niet altijd spectaculaire vormen aan. Rantsoenzegels stelen, paspoorten vervalsen, pamfletten of tijdschriften verdelen, onderduikadressen leveren. Dit alles aangevuld met delicate gewapende operaties.
Collaboratie was geen uniek Vlaams fenomeen. Er was ook de Belgische industriële en financiële elite die collaboreerde met de Duitse bezetter (zie het boek van Patrick Nefors, Industriële collaboratie in België, 2000, Kritak). En in Wallonië was er de Waalse fascistische leider Léon Degrelle met zijn beweging Rex. Hij richtte het Waals legioen op van de Waffen SS. Na 1945 werd hij bij verstek ter dood veroordeeld. Hij leefde nadien luxueus onder een andere naam in Spanje onder het bewind van dictator Franco.
8 mei 2023: neoliberalisme en neofascisme
Het wereldkapitaal voelt zich vandaag onaanraakbaar. Het kwaad van de wereld is teruggekeerd in zijn neoliberale gedaante. Het creëerde een wereldwijd systeem om landen en volkeren onder druk te zetten, te vernietigen en te beroven. Die doelstellingen kwamen tot uiting in de NAVO-agressie tegen Joegoslavië, Irak, Afghanistan, Libië, Syrië. Met westerse wapens voert Saoedi-Arabië een wrede oorlog in Jemen. In Afrika ontbreekt het massa’s mensen aan de meest elementaire voorzieningen. Tegelijk rijden de milities rond met kostelijke westerse wapens en worden grondstoffen geplunderd.
De roofzuchtige vernietiging van de Sovjet-Unie in 1991 bracht de globalistische roofdieren van het Westen in vervoering. In Rusland privatiseerden de roofridders van de nomenclatura een groot deel van de industriële- en financiële basis van de Sovjet-Unie. Er ontstond een extreemrechtse, neofascistische Russische partij (Liberaal-Democratische Partij) die in het parlement vertegenwoordigd is.
De gedegenereerde Communistische Partij van de Sovjet-Unie (CPSU) werd in 1991 verboden. Ze kwam als een kurk terug boven water in 1993, wel ontdaan van zijn corrupte top, kaderleden en verraders. Ze is nu in kapitalistisch Rusland de sterkste democratische oppositiepartij als Communistische Partij van de Russische Federatie (CPRF).
De CPRF wil af van het Russisch neoliberalisme en het roofdierkapitalisme en pleit voor socialisme aangepast aan de normen van de 21ste eeuw. Zij is de grootste vijand van de zogenaamde Vlasovieten (naar de Sovjet generaal Andrej Vlasov die met een Russische divisie vocht aan de zijde van Hitler).
In de landen waar het neoliberalisme heerst wordt een wreed sociaal beleid gevoerd van besparingen, privatiseringen, sociale ongelijkheid, ecologische destructie, onrechtvaardige belastingen en het zoveel mogelijk buiten spel zetten van de vakbonden (Delhaize, pensioenwet van Macron in Frankrijk).
Buiten de democratie opererende cenakels van banken, multinationals, grote advocatenkantoren en consultancybedrijven tekenen het beleid uit. Het zijn de ingrediënten van het neofascistisch sociaaleconomisch menu.
Het neoliberalisme veroorzaakt diep ongenoegen bij het volk. Massa’s mensen staken en betogen in West-Europa. Het neoliberalisme vindt in het neofascisme de reserve om de crisis het hoofd te bieden en haar recepten verder door te drukken.
Het fascisme, dat 78 jaar geleden zoveel onheil bracht, is niet van de Europese aardbodem verdwenen. De wereldoligarchie heeft het fascisme nodig als bondgenoot om zijn voorrechten en belangen te verdedigen.
Het neoliberalisme vindt in het neofascisme de reserve om de crisis het hoofd te bieden en haar recepten verder door te drukken
Vandaag is de eerste minister van Italië een rechtstreekse afstammeling van een fascistische organisatie, Fratelli d’Italia. In Spanje is Vox als spreekbuis van aanhangers van de Francodictatuur uit haar as herrezen. In Frankrijk klopt Marine Le Pen wellicht aan de deur van het presidentieel Elysée paleis in 2027. In Vlaanderen heeft bijna de helft van het electoraat sympathie voor rechts tot extreemrechts. Neonazi’s in maatpak, zoals Dries Van Langenhove, worden in Vlaanderen met duizenden voorkeurstemmen verkozen.
Het fascisme is in sommige staten van Oost-Europa agressief. Het is doorgedrongen tot de hoogste staatsniveaus. Het marcheert in uniform in de Baltische hoofdsteden Vilnius en Talinn. In Kiev worden boeken verbrand. Oekraïense fascisten zoals boegbeeld Stepan Bandera, die duizenden joden en Oekraïners hielp vermoorden in WOII, krijgen lof in fakkeloptochten en standbeelden.
Monumenten van Sovjetsoldaten worden in Warschau gesloopt. Europarlementsleden van rechts, met de steun van centrumpartijen, keuren in het Europees Parlement verachtelijke resoluties goed en proberen nazisme gelijk te stellen aan het Sovjetsocialisme.
8-meicoalitie: noodzaak van de tijd
We moeten de strijd winnen tegen de ‘neoliberale-fascistoïde wereldorde’ in opbouw (of The Great Reset zoals ze in Davos heet). Een strijd in naam van al het beste dat door de diverse en kleurrijke wereldcultuur op de continenten is gecreëerd. In naam van een vredevolle toekomst voor de mensheid zowel democratisch, ecologisch als sociaaleconomisch.
De sleutel tot succes is de eenheid en cohesie van de vredelievende krachten van de planeet, zeker in Europa. Europa was de basis van tal van koloniale oorlogen en van twee wereldoorlogen. In de bloedige jaren van de Tweede Wereldoorlog werd een grote Europese alliantie gevormd tegen de barbarij. We denken aan de samenwerking van patriotten, democraten en communisten. Deze is toen tot stand gekomen ondanks sociale en ideologische verschillen en ondanks verschillende politieke en religieuze opvattingen.
De sleutel tot succes is de eenheid en cohesie van de vredelievende krachten van de planeet
Vandaag vereisen de uitdagingen van 2023 opnieuw de eensgezindheid van alle mensen van goede wil. De 8-meicoalitie van antifascistische organisaties heeft als doel om van 8 mei opnieuw een herdenking en een officiële feestdag te maken. Het initiatief komt niets te vroeg. Het is de noodzaak van de tijd. Breendonk moet een herinneringssite blijven.
