Internationale inzet

Sinds het begin van de gevechten in Soedan op 15 april zijn er meer dan 300 burgers gedood. Eens te meer brengen de meeste media de situatie op een anekdotische en dramatische manier. Daardoor reduceren ze de gevechten bijna tot een overblijfsel van een oude cultuur dat de Soedanezen ertoe aanzet elkaar te doden.

Maar in Soedan net zomin als elders is geweld te verklaren door cultuur. Om de situatie in Soedan te begrijpen, moeten we, net als elders in de wereld, de gebeurtenissen in hun geografische, economische, geostrategische en geopolitieke context plaatsen.

Economische achtergrond van splitsing

Het eerste element van die context is uiteraard economisch en heeft al geleid tot een situatie die in Afrika sinds de onafhankelijkheid niet meer is voorgekomen, namelijk de splitsing van het land met de oprichting van de Republiek Zuid-Soedan in 2011. Onderzoeker Raphael Rossignol noemt dat de balkanisering van Soedan. Kort na het uitroepen van de onafhankelijkheid van Zuid-Soedan vat hij de situatie en de onderliggende oliebetwistingen daarvan als volgt samen:

“De steun van de Verenigde Staten aan de regering van Zuid-Soedan moet hen in staat stellen China de toegang te ontzeggen tot de olievelden die nu toebehoren aan de 193e staat ter wereld: ongeveer 80 procent van de reserves van het voormalige Soedan. Dit zou betekenen dat China 8 procent van zijn olie-import zou kwijtspelen.”

Water van de Nijl

Het tweede element van de context is even doorslaggevend. Dit is de verdeling van het water van de Nijl, die tot een echte “wateroorlog” zou kunnen leiden. De Nijl stroomt door 9 landen, maar de waterverdeling is geregeld door een verdrag uit 1959, dat al Nijlwater verdeelt tussen Egypte en Soedan. Het wijst 18,5 miljard kubieke meter toe aan Soedan en 55,5 miljard aan Egypte. In 2011 besliste Ethiopië, het land waar de Blauwe Nijl ontspringt en dat 85 procent van de stroom op zijn grondgebied heeft, om de Renaissance Dam te bouwen, de grootste hydro-elektrische stuwdam in Afrika.

De Egyptische president Mohamed Morsi reageerde onmiddellijk: “Wij zijn geen voorstanders van oorlog, maar we zullen nooit toestaan dat onze watervoorziening in gevaar wordt gebracht”. De toenmalige minister van Buitenlandse Zaken, de toekomstige secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Boutros Ghali was even expliciet: “De volgende oorlog in onze regio zal draaien om het water van de Nijl, niet om politiek”.

700 km kust lands Rode Zee

Het derde element van de context is de geografische ligging van Soedan, die het land geostrategisch enorm belangrijk maakt. Met zijn 700 kilometer natuurlijke grenzen aan de Rode Zee speelt Soedan een cruciale rol in de controle over deze zee, nota bene een van de belangrijke centra van de maritieme component van het Chinese Nieuwe Zijderouteproject. De controle over de Rode Zee hangt uiteraard samen met die over het Suezkanaal, dat de Middellandse Zee met de Indische Oceaan verbindt. Dit is een centrale handelsas tussen Europa en Azië, die 10 procent van de wereldhandel over zee concentreert.

Westerse media hebben geen oog voor context

Alleen door deze aspecten van de context een plaats te geven, kun je de analyses ontkrachten die de oorlogen in Soedan sinds de onafhankelijkheid steevast presenteren als etnisch, religieus of cultureel. Het is op basis van deze internationale kwesties dat het politieke leven en de belangenstrijd tussen de sociale klassen in Soedan zich ontwikkelen.

Sociale en politieke strijd in Soedan

De overheersende analyses reduceren de situatie in Soedan tot een confrontatie tussen twee generaals en zien een derde essentiële actor, het Soedanese volk, compleet over het hoofd. Nochtans was het dit volk dat met vreedzame massale manifestaties in 2018 een einde maakte aan de wrede dictatuur van Omar Al Bashir. De Soedanese revolutie begon in december 2018 met protesten tegen de levensduurte, duurde acht maanden en leidde in april 2019 tot de omverwerping van Omar Al Bashir door een militaire coup, ondanks hevige repressie. Hij was toen 30 jaar aan de macht.

Op de dagelijkse betogingen stonden leuzen centraal als Silmiyya (geweldloosheid), Hurriya (vrijheid), Thawra (revolutie), Madaniyya (burgerbestuur). De volksbeweging bleef na de staatsgreep eisen dat er een burgerregering zou komen. Ze werd opnieuw onderdrukt, maar ze was zo sterk dat ze het leger dwong met de oppositie een akkoord te sluiten over een overgangsregering, bestaande uit een gelijk aantal burgers en militairen, voor een periode van drie jaar.

Volksoverwinning en tweede staatsgreep

Deze volksoverwinning werd in oktober 2021 betwist door een nieuwe staatsgreep door de twee generaals die elkaar nu bestrijden. De woordvoerder van de Soedanese Communistische Partij, een van de belangrijkste krachten van de revolutie van 2018 en de volksbeweging sindsdien, schreef daarover: “Dit is een gevecht om de controle over de rijkdom, maar de bevolking blijft opstandig.

Er is nu een complete breuk tussen de twee sterkhouders van Soedan, generaal Abdel Fattah Al Burhan – hoofd van de strijdkrachten en leider van de staatsgreep van oktober 2021 – en generaal Mohamed Hamdan Daglo, bekend als Hemedti, die aan het hoofd staat van de Rapid Support Forces (RSF).

Al maanden waren de spanningen hoog opgelopen: geen van beiden wilde zijn prerogatieven verliezen, maar ze waren het wel eens om de burgerlijke vertegenwoordigers naar de marge weg te duwen, ondanks het feit dat zij aan de basis lagen van de protestbeweging die in 2018 een einde had gemaakt aan de tirannie van Omar Al Bashir.”

Protestbeweging bleef burgerregering eisen

Sinds de staatsgreep van oktober 2021 is de strijd daartegen niet opgehouden. Het volk bleef via massale betogingen een burgerregering eisen, met de steun van de Soedanese Communistische Partij. Die verklaarde: “We moeten het volk blijven organiseren om de strijd voort te zetten en de doelstellingen te bereiken van de revolutie die het regime van Omar Al Bashir ten val bracht. Maar onze belangrijkste eis op dit moment is een onmiddellijk staakt-het-vuren, de terugtrekking van de legers en milities uit steden, dorpen en woonwijken.

Het is dringend nodig om alle milities te ontbinden, de wapens die in de steden en op het platteland circuleren terug te halen en een verenigd en professioneel nationaal leger te vormen. Het leger moet terugkeren naar zijn kazernes. Dit is de enige manier om de staatsgreep te verslaan en een echte volks- en democratische macht in het land te vestigen.”

Net zomin als elders, is er in Soedan geen levensvatbare oplossing mogelijk als men geen rekening houdt met de concrete belangen van de werkende klassen. Zonder de steun van de vakbonden en organisaties van deze klassen is er geen echte politieke en economische onafhankelijkheid mogelijk, is er geen progressieve democratische overgang mogelijk en kan er geen echt verzet tegen buitenlandse inmenging ontstaan.

Nieuwe fluwelen revolutie?

Het Soedanese drama speelt zich af op een moment dat de westerse landen het bijzonder moeilijk hebben om de rest van de wereld mee te slepen in hun confrontatie tegen Rusland, China en meer in het algemeen tegen alle staten die hun hegemonie betwisten en pleiten voor een multipolaire wereld.

Frankrijk moest noodgedwongen zijn troepen terugtrekken uit Mali, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Burkina Faso, steeds meer landen kiezen voor depolarisatie, de poging om Ethiopië te balkaniseren door de opstand in Tigray te steunen liep faliekant af, Iran en Syrië isoleren lukt ook steeds minder, vele Afrikaanse en Latijns-Amerikaanse landen doen niet mee met de sancties tegen Rusland… Al deze dingen onderstrepen hoe moeilijk de heersende mogendheden het vandaag hebben om hun hegemonie te handhaven.

Westen pikt het niet dat Rusland basis opent aan Rode Zee

Maar een heersende macht geeft haar hegemonie nooit vreedzaam op. Daarom moeten we tegenoffensieven, instrumentalisering van en inmenging in interne conflicten verwachten. Wat Soedan betreft, komt de huidige oorlog er nadat de Soedanese regering op 13 februari een overeenkomst met Moskou had gesloten om een Russische militaire basis te installeren aan de Rode Zee bij Port Soedan.

Het project, waarover sinds 2019 wordt gesproken, voorziet in de vestiging van 300 Russische soldaten en vier militaire schepen voor een periode van 25 jaar die telkens met 10 jaar kan worden verlengd. Deze overeenkomst kon echter niet onmiddellijk in werking treden omdat een verkozen burgerregering en een wetgevende macht haar moest bekrachtigen, wat betekent dat de machtsoverdracht aan burgers moest worden voltooid.

VS-minister Blinken bezocht chef paramilitaire militie

De VS reageerde snel. Op 13 april had minister Anthony Blinken een ontmoeting met generaal Mohamed Hamdane Daglo, twee dagen voor het uitbreken van de vijandelijkheden. Bij deze ontmoeting waren ook een Britse en een Noorse vertegenwoordiger aanwezig.

De Soedanese politicoloog Awad Alla Nawa zegt hierover: “Het recente gesprek van Blinken met de chef van de paramilitaire troepen van Mohamed Hamdan Daglo is niet verrassend. Het wijst op directe samenwerking met het buitenland, onder andere met de VS.”

Door de chaos in Soedan kunnen de Verenigde Staten zich presenteren als een mogelijke bemiddelaar, terwijl ze de situatie mee hebben helpen doen ontaarden. De ministers van Buitenlandse Zaken van de G7 hebben op 17 april in Japan de volgende verklaring afgelegd:

“Wij veroordelen krachtig de gevechten die sinds zaterdag in Soedan zijn uitgebroken. Wij dringen er bij alle partijen op aan onmiddellijk een einde te maken aan het geweld, de spanningen weg te werken en het burgerbestuur in Soedan te herstellen. Een onmiddellijk staakt-het-vuren zou de levering van humanitaire hulp aan de slachtoffers van de gevechten, de hereniging van Soedanese gezinnen en de veiligheid van leden van de internationale gemeenschap in Khartoem mogelijk maken.”

VS: eerst chaos zaaien en dan bemiddelaar spelen

Chaos zaaien om zichzelf als bemiddelaar aan te bieden en daarbij de voorwaarde opleggen afstand te nemen van Moskou is de logica van de Amerikaanse strategie in deze Soedanese oorlog. Het gezegde van de pyromaan die vuur roept vat de situatie goed samen.

Als de Soedanese regering weigert de eisen van de VS in te willigen, kunnen de ideologen in Washington altijd nog een mooie roman verzinnen waarin de poging tot staatsgreep door generaal Mohamed Hamdane Daglo wordt voorgesteld als een formidabele fluwelen revolutie.

Om meer te weten

– Pierre Barbancey, Sudan. Un affrontement, le contrôle des richesses et une population qui reste rebelle.
– Centre documentation de l’Ecole Militaire, Projet de base navale russe au Sudan : vers une percée de Moscou en mer Rouge.

Dit is de vertaling door Frans De Maegd van een videoboodschap in de reeks ‘De wereld van onderuit’ op Investig’action.