Al acht jaar voer ik onderzoek naar digitale nomaden, een trend onder millennials die graag eender waar ter wereld telewerken. De meest voorkomende vraag die ik daarover krijg, is of ze daarmee gentrificatie in de hand werken.

Ik kreeg die vraag al lang voor de covid-19-crisis de manier waarop we werken veranderd heeft. Meestal moet ik journalisten het antwoord schuldig blijven: we hebben niet genoeg data om hierop een sluitend antwoord te formuleren. De reden daarvoor hangt samen met de manier waarop de meeste digitale nomaden illegaal reizen en werken op toeristenvisa. Het is, zo stelde ik in eerdere interviews, een nichefenomeen.

Stijging van 131 procent

Nu zijn we drie jaar na de start van de pandemie en twijfel ik aan mijn antwoorden van destijds. De meest recente schattingen stellen dat het aantal digitale nomaden afkomstig uit de Verenigde Staten al op 16,9 miljoen ligt. Dat komt neer op een stijging van 131 procent ten opzichte van 2019, voor de crisis.

Uit hetzelfde cijfermateriaal leid ik af dat maar liefst 72 miljoen “gewone” telewerkers – wij noemen hen “bureaustoelnomaden” – uit de Verenigde Staten overwegen om nomaden te worden. En aangezien door de covid-19-crisis het aantal mensen dat vanop afstand kan werken globaal gezien gestegen is, vermoed ik dat soortgelijke cijfers ook opgaan voor andere landen.
Profiteren van goedkope huur

In het buitenland wonen en werken kan goedkoop zijn voor digitale nomaden. Mijn onderzoek bevestigt dat wie een manier gevonden heeft om daarvan te profiteren, anderen daarmee in het nauw drijft.

Door middel van interviews en etnografisch veldwerk kan ik stellen dat er een stijging is in het aantal huisbazen die huurcontracten op korte termijn aanbieden. Hiermee benadelen ze de lokale bevolking, die zo geen betaalbare woonst meer weten te vinden.

Steeds meer bedienden in het buitenland

Voor de pandemie zag ik voornamelijk freelancers werken als digitale nomaden. Dat is veranderd: inmiddels heb ik vier andere categorieën geïdentificeerd. Ik zie ook bedrijfsleiders die de nomadische tour opgaan, experimentele digitale nomaden die hier nog geen geld mee verdienen, de bureaustoelnomaden die overwegen om binnen de drie jaar ook digitale nomaden te worden en tot slot de snelst groeiende groep: digitale nomaden die gewoon in dienst zijn.

In de Verenigde Staten is het aantal “salarisnomaden” – zo noem ik die laatste groep, de bedienden die full time werken vanop afstand – gestegen is van 3,2 miljoen mensen in 2019 naar 11,1 miljoen in 2022. Het is door deze exponentiële groei dat overheden steeds meer interesse hebben in het fenomeen. Zo mocht ik in september getuigen op het Britse ministerie van Financiën over – zo noemden zij het – “werk over de grenzen heen”.

Digitale nomaden zijn een motor voor verandering in steden. Zo wordt Chiang Mai, een stad in het noorden van Thailand, de mondiale hoofdstad voor digitale nomaden genoemd. De wijk Nimmanhaemin, vaak afgekort tot Nimman en ook wel “Coffee Street” genoemd, is vol koffiebars, plekken om aan coworking te doen, Airbnbs en huurpanden om op korte termijn te verblijven. Die laatste zijn betaalbaar voor mensen die naar westerse normen betaald worden, maar onbetaalbaar voor veel lokale mensen.

Lokale ondernemers die erg afgezien hebben tijdens de pandemie verwelkomen digitale nomaden met open armen. Maar een Thaise Airbnb-eigenaar vertelde me dat hij hoopt dat er toch meer “balans” komt. “Vroeger was Nimman een rustige buurt. Wij woonden hier vroeger zelf.”

Ook gentrificatie in Europese steden

Ook Lissabon is een graag geziene bestemming voor nomaden: het weer is er lekker en de prijzen zijn er over het algemeen lager. Buzzwoorden zoals de “circulaire economie” en “deeleconomie” spreken digitale nomaden al helemaal aan. Telewerkers verwijzen ernaar als ik hen vraag waarom juist Lissabon zo overeenstemt met waar ze naar op zoek zijn in hun levensstijl. Ze beschrijven hoezeer de mobiliteit in de stad, de herbestemming van gebouwen en innovatieve businessmodellen vruchtbare grond zijn voor samenwerkingen.

Maar in de Portugese hoofdstad woedt, net zoals vele andere stedelijke centra, een wooncrisis. Activisten vertellen me dat de influx van digitale nomaden de problemen enkel maar op de spits drijft. Zo vertelde Rita Silva van de Portugese organisatie Habita!, die opkomt voor het recht op wonen, dat Portugal maar een klein land is, en Lissabon een kleine stad. “Maar de buitenlandse bevolking groeit alleen maar aan. We zien het terug in de koffiebars en in restaurants.”

Silva gelooft niet in de circulaire economie: die “bullshit” terminologie beschrijft niet wat er in de praktijk aan de hand is. “In bepaalde delen van de stad hoor je geen Portugees meer, je hoort enkel Engels. Dat drijft de huurprijzen op de spits. Dat is niet enkel het geval in toeristische hotspots zoals Barrio Alto en Principe Real, maar in de hele stad.”

Coworkingspaces en creatieve “hubs” zien we steeds vaker terugkomen in gebieden waar voorheen vooral mensen uit de arbeidersklasse woonden. Een gemiddeld jaarloon in Portugal ligt echter onder de 20.000 euro. De prijzen die ik in die wijken zie zijn duidelijk niet gericht op lokale mensen. Een appartement met één slaapkamer in een hotspot voor digitale nomaden kost gemiddeld minstens 63 procent van een lokaal loon. Dat is een van de hoogste ratio’s in heel Europa.

De ultieme life hack

Het is geen nieuw fenomeen dat mensen uit rijkere landen – van de Verenigde Staten tot Zuid-Korea – hun riante weddes spenderen in landen waar de prijzen een stuk lager liggen. “Geo-arbitrage”, zo noemde auteur en podcastmaker Tim Ferris dat in zijn bestseller uit 2007, ‘The Four-Hour Workweek’.

Sommige nomaden zien dit als een essentiële life hack. Anderen staan juist stil bij de polariserende aard van de globalisering: de hele wereld treedt op als een open, vrije markt. Velen vinden dit niet ethisch.

Socioloog Max Hollerman noemt dit echter “ongeloofelijk ironisch”. “Sommige mensen worden digitale nomaden door de woningmarkt in hun thuislanden. Vervolgens veroorzaakt hun aanwezigheid in landen met minder rijkdom daar een wooncrisis en zullen er meer ontheemde mensen zijn in het Globale Zuiden.”

Toen ik Chiang Mai in 2019 bezocht, boekte ik een Airbnb. Ik dacht dat de eigenaar de check-in zou regelen, maar nee. Een man, laten we hem Sam noemen, handelde alles af en wist niet eens de naam van de persoon waarmee ik in contact stond via Airbnb.

In de lobby van het gebouw zag ik een plakkaat, gericht aan reizigers, toeristen en backpackers: “Deze plek is GEEN HOTEL. Huren per dag of per week is hier NIET TOEGESTAAN.” Toch zag ik een receptieruimte vol mensen die hun laptop bovenhaalden en ontmoette ik veel westerse bezoekers met rugzakken of trolly’s.

Ik nam mijn reservering onder de loep en werd ervan bewust dat het appartement gehost wordt door een bedrijf, laat me het merk “Home-tel” noemen. Andere bezoekers bevestigden dat “Home-tel” zeventien andere appartementen in zijn bezit had.

Een lokale bewoner zegt dat hij overweegt zijn appartement te verkopen. En mocht dat niet lukken, zou hij het misschien zelf verhuren op Airbnb. Hier wonen, getuigde hij, is niet meer leefbaar.

Ik bezwoer dat ik bij de volgende keer dat ik zou reizen beter zou checken of ik van een privéeigenaar zou huren. En dat heb ik gedaan. Maar opnieuw zag ik een plakkaat in de lobby: “Geen korte huurperiodes”. Als ik de Europese eigenaar daarop aansprak, zei ze dat het plakkaat al aanwezig was toen ze het appartement aankocht. “Maar wat moet je daarmee? Het geld beslist.”

Competitie

Socioloog Holleran legt uit dat het stijgende aantal digitale nomaden de competitie tussen verschillende bestemmingen bovendien op de spits drijft. “Stel dat Portugal zegt, ‘we zijn jullie nomaden zat’, dan kan het de visums van nomaden schrappen. Maar dan zou Spanje zeggen, ‘oh, jullie zijn hier wel welkom’. En in lagereloonlanden is dat nog lastiger, natuurlijk.”

Voor Silva is het duidelijk dat digitale nomaden zich bewust zijn van hun impact. Ze spoort de Portugese overheid ook aan om actie te ondernemen. “De meeste Airbnb’s zijn in de handen van bedrijven die meerdere appartementen in hun portefeuille hebben. Wij willen dat huizen plaatsen zijn waar mensen kunnen leven.”

Deze opinie is oorspronkelijk verschenen bij IPS-partner The Conversation.