Grote film- en documentairemakers voelen de pijn die ze zien en doen ons er met een empathische blik naar kijken. Laura Poitras (° 1964) is zo’n uitzonderlijk cineast en haar meeslepende documentaire All the Beauty and the Bloodshed (2022) verbindt op emotionele en poëtische wijze de relatie tussen schoonheid en pijn via het leven en de kunst van Nan Goldin (°1953). Een fotografe en militante die strijdt tegen de verwoestende impact van zowel maatschappelijk conservatisme als Big Pharma cynisme. Goldins traumatische familiegeschiedenis en haar gevecht met de Sackler familie, protagonist in de opiatencrisis, verstrengelen in dit indringend portret van een geëngageerd kunstenaar.

All the Beauty and the Bloodshed van Laura Poitras. Kleurrijk portret.

Persoonlijk en politiek

“De verkeerde dingen worden privé gehouden en dat vernietigt mensen” zegt Nan Goldin, verteller en onderwerp van All the Beauty and the Bloodshed. Zwijgen en wegkijken was voor de fotografe en activiste nooit een optie. Niet toen Nan op elfjarige leeftijd geconfronteerd werd met de zelfmoord van haar zus, die rebelleerde tegen hun streng gelovige ouders en werd weggestoken in de psychiatrie, en daarna met het taboe dat daarop ging rusten in de familie. Ook niet toen ze verwikkeld geraakte in een bijna fatale strijd tegen verslaving aan medicatie (de painkiller OxyContin) en ontdekte dat de gekende verslavende effecten van deze pijnstiller bewust geheim werden gehouden omwille van geldgewin.

Nan Goldin reageerde. Ze veranderde haar voornaam (Nancy werd Nan). Sprak zich, na in haar jeugd lange tijd geweigerd hebben om te praten, uit via haar kunst – samengebracht in de markante expo The Ballad of Sexual Dependency – en via haar activisme. Zo richtte ze de belangenbehartigingsorganisatie P.A.I.N. (Prescription Addiction Intervention Now) op om aandacht te eisen voor het leed dat een belangrijk producent van schadelijke opiaten, de familie Sackler, veroorzaakt. Maar ook om hun imago als weldoeners, als dank voor donaties geven musea zalen de Sackler naam, onderuit te halen.

Citizenfour van Laura Poitras. Edward Snowden thriller.

De link die Goldin legt tussen het persoonlijke, artistieke en politieke wordt door Laura Poitras vertaald in een documentaire die schakelt tussen twee tijdlijnen. Enerzijds de levensloop van Goldin, anderzijds de strijd tegen de Sacklers. Dat had kunnen leiden tot twee verschillende films maar resulteert in sprongen tussen twee tijdlijnen waarmee de dualiteit van Goldin wordt geïllustreerd. Zij beweegt tussen, leeft in, twee werelden die moeilijk combineerbaar blijken. De kunstwereld en die van activisme. Terwijl ze met haar kunst innoveerde door het politieke en het persoonlijke te verstrengelen.

Auteur en onderwerp

Heroïek en spanning vormen vaak de motor van filmfictie. Voor de Amerikaanse regisseur-producent-DoP Laura Poitras zijn het ook ingrediënten van documentaires als The Oath (2010) en Citizenfour (2014), spannende karakterstudies die focussen op de ‘war on terror‘ en Edward Snowden. Ook All the Beauty and the Bloodshed bevat thrillerelementen – we volgen met spanning de voorbereiding van spectaculaire acties in musea en er is sprake van door de Sacklers ingezette detectives – maar van afstand tussen auteur en onderwerp is ditmaal geen sprake. Poitras identificeert zich nadrukkelijk met Goldin, een vrouw in een mannenwereld (kunst en film blijken vergelijkbare universa), en kijkt dan wel niet door haar ogen maar wel met haar blik.

All the Beauty and the Bloodshed van Laura Poitras. De Goldin gaze.

Een gevolg van de oorsprong van het project, Poitras nam de autobiografische film die Goldin startte over, maar vooral ook van de quasi symbiose tussen auteur Poitras en onderwerp Goldin. Wederzijds respect en de vertrouwdheid met elkaars maatschappelijke positie zorgde ervoor dat de twee vrouwen in volle vertrouwen gingen samenwerken en de aanval inzetten op heersende machtsstructuren. Respectievelijk het patriarchaat en de One Percent, rigide conservatieven zoals Goldins ouders (een Joods middenklasse gezin in Washington) en onaantastbare superrijken zoals de Sackler familie (boetes deren hen niet).

Kroniek en portret

“Overleven was een kunst.” Laura Poitras vertrekt van Nan Goldins ondraaglijke pijn om het levensverhaal van de kunstenaar te reconstrueren. Via materiaal uit dat leven: foto’s, videobeelden, filmfragmenten (met Goldin in het werk van Bette Gordon en Vivienne Dick), krantenknipsels, kunstwerken en interviews. De AIDS crisis, John Waters’ actrice Cookie Mueller, fotograaf David Armstrong en activist David Wojnarowicz passeren de revue.

Nan en Barbara Goldin. All the Beauty and the Bloodshed van Laura Poitras.

En natuurlijk ook het fotografisch werk van Goldin dat soms haaks op de tijd stond. Toen zwart-wit fotografie hip was pakte Goldin uit met expressionistische kleurenbeelden van de mensen in haar leefwereld. Exotisch voor de buitenwereld maar, zo stipt Goldin fijntjes aan, “daar waar wie er naar kijkt vaak personages ziet, zien zij die er in voorkomen enkel zichzelf.” De parallel met All the Beauty and the Bloodshed is er. Daar waar de kijker in de film van Poitras een kroniek ontdekt, ziet Goldin er ook een (zelf)portret in.

Pijn en woede

Een hagiografie wordt het nooit. Met een ontwapenende eerlijkheid geeft Goldin zich bloot. Haar verslaving, de bijna noodlottige overdosis, haar periode als sekswerker, de vriend die haar mishandelde, haar disfunctioneel gezin en excentrieke ouders komen aan bod en in beeld. Wanneer haar moeder het afscheidscitaat van zus Barbara voorleest krijgen we een mokerslag. We voelen de pijn die de oude vrouw niet laat zien. Als voyeurs in een donkere zaal voelen we ook schaamte. En woede.

Nan Goldin zelfportret in All the Beauty and the Bloodshed van Laura Poitras. Krassen op lichaam en ziel.

Die woede vormt de rode draad door de andere tijdlijn, het gevecht van P.A.I.N. activisten tegen de machtige, onzichtbare en toch alomtegenwoordige familie Sackler. We zien de naam het eerst bij een museumzaal met Egyptische kunst, en met de farao’s en roofkunst is de link met de farmaceutische dynastie ook duidelijk. De woede is even groot als de vreugde wanneer het naambordje eindelijk weg is, verwijderd nadat vele musea wereldwijd het voorbeeld gaven door de naam van de omstreden geldschieters te schrappen.

Kracht en emotie

De overwinning in dit David vs Goliath gevecht is opwindend, een illustratie dat militante strijd loont. All the Beauty and the Bloodshed is een film vol duisternis, maar ook vol hoop. Hoop dankzij de kracht van overtuiging en strijd. Maar ook door empathie en menselijkheid. Daar waar de Sacklers met hun opiaten levens en persoonlijkheden verwoesten, serveren Poitras en Goldin (die tijdens de jaren zeventig al vocht voor LGBTQIA+ rechten) een pleidooi voor diversiteit, inclusie en begrip.

All the Beauty and the Bloodshed van Laura Poitras. Rebelse blik.

De Gouden Leeuw van Venetië 2022 (het was pas de tweede keer sinds de oprichting van het filmfestival in 1946 dat een documentaire bekroond werd) is een krachtige, emotionele film. Een ontluisterend portret dat je in zijn authenticiteit en fragiliteit raakt. “Nan Goldin durft zich als mens en als kunstenaar bloot te geven,” zegt Laura Poitras in De Filmkrant, “dat gaf mij de kans een film te maken met meer emotionele diepgang dan mijn vorige films.”

De gesprekken die beide vrouwen voerden zonder camera versterkten volgens Poitras de film: “Ik was telkens enorm ontroerd. Ik had soms een dag nodig om ervan te bekomen. Dat ging de vorm van de film bepalen: het werd persoonlijker.” Dat persoonlijke is echter heel nadrukkelijk politiek. En de politieke documentaire grote cinema. “Ik vind dat filmmaken meer moet zijn dan alleen informatie overbrengen,” stelt Poitras, “het moet iets filmisch hebben.” Dat is bij All the Beauty and the Bloodshed zeker zo. Deze documentaire is een van de strafste films die je dit jaar kan zien. Correctie: moet zien.

All the Beauty and the Bloodshed van Laura Poitras. Uitdagend portret.

ALL THE BEAUTY AND THE BLOODSHED van Laura Poitras. USA 2022, 122’. Met Nan Goldin, David Armstrong, Marina Berio, Noemi Bonazzi, Fotografie Nan Goldin. Muziek Soundwalk Collective. Montage Joe Bini, Amy Foote & Brian A. Kates. Productie Laura Poitras, Nan Goldin, Howard Gertler, John S. Lyons. Distributie Cinéart. Release 19 april.

All the Beauty and the Bloodshed van Laura Poitras. Strijden tegen Big Pharma.