- De tegenstelling tussen een imperialisme dat op sterven na dood is en een opkomend, succesvol socialisme onder leiding van China
Deze tegenstelling is toegenomen door de vreedzame opkomst van het socialisme met Chinese kenmerken. Voor het eerst in 500 jaar worden de Atlantische imperialistische machten geconfronteerd met een grote, niet-blanke economische macht die met hen kan concurreren. Dit werd duidelijk in 2013 toen het BBP van China in koopkrachtpariteit (KKP) dat van de Verenigde Staten inhaalde.
China bereikte dit in een veel kortere periode dan het Westen, met een aanzienlijk grotere bevolking en zonder kolonies of het onderwerpen van anderen of militaire veroveringen. Terwijl China staat voor vreedzame betrekkingen, zijn de VS steeds oorlogszuchtiger geworden.
De VS leiden het imperialistische kamp sinds de Tweede Wereldoorlog. Na Angela Merkel en met de komst van de militaire operatie in Oekraïne heeft de VS dominante delen van de Europese en Japanse burgerij strategisch ondergeschikt gemaakt. Dit heeft geleid tot een verzwakking van de intra-imperialistische tegenstellingen.
De VS hebben eerst toegestaan en vervolgens geëist dat zowel Japan (de op twee na grootste economie ter wereld) als Duitsland (de op drie na grootste economie) – twee fascistische mogendheden tijdens de Tweede Wereldoorlog – hun militaire uitgaven sterk verhoogden.
Het resultaat was het einde van Europa’s economische relatie met Rusland, ernstige schade voor de Europese economie en economische en politieke voordelen voor de VS.
Het Westen lijdt onder een aanhoudende algemene crisis van het kapitalisme
Ondanks de capitulatie van het grootste deel van de Europese politieke elite voor volledige onderwerping aan de VS, zijn sommige grote delen van het Duitse kapitaal sterk afhankelijk van de handel met China, veel meer dan van hun Amerikaanse tegenhangers. De VS oefenen nu echter druk uit op Europa om de banden met China te verminderen.
Belangrijker is dat China en het socialistische kamp nu geconfronteerd worden met een nog gevaarlijker entiteit : de geconsolideerde structuur van de Triade (de Verenigde Staten, Europa en Japan).
Het groeiende interne sociale verval van de VS mag de bijna absolute eenheid van haar politieke elite over het buitenlands beleid niet verhullen. De burgerij stelt haar politieke en militaire belangen boven haar economische kortetermijnbelangen.
Het centrum van de wereldeconomie verschuift: Rusland en het Zuiden (inclusief China) zijn nu goed voor 65% van het mondiale bnp (gemeten in koopkrachtpariteit).[1] Van 1950 tot heden is het aandeel van de VS in het mondiale bnp gedaald van 27% tot 15%.
Ook de groei van het bnp van de VS neemt al meer dan vijf decennia af en is nu gedaald tot slechts ongeveer 2% per jaar. Ze hebben ook geen grote nieuwe markten om uit te breiden. Het Westen lijdt onder een aanhoudende algemene crisis van het kapitalisme en onder de gevolgen van de langdurige tendens tot daling van de winstvoet.[2]
- De tegenstelling tussen de heersende klassen van de kleine groep imperialistische G7-landen en de politieke en economische elite van de kapitalistische landen in het Zuiden
Deze relatie heeft een grote verandering ondergaan na de hoogtijdagen van de jaren negentig en het hoogtepunt van de unilaterale macht en arrogantie van de VS. Vandaag zijn er steeds meer barsten in de alliantie tussen de G7[3] en de machtselites van het Zuiden.
Mukesh Ambani en Gautam Adani, India’s grootste miljardairs, hebben olie en steenkool uit Rusland nodig. De uiterst rechtse Indische regering, onder leiding van Modi, vertegenwoordigt de monopolistische burgerij van India. Zo legt de Indiase minister van Buitenlandse Zaken nu af en toe verklaringen af tegen de hegemonie van de VS op het gebied van financiën, sancties en andere gebieden.
Het Westen heeft niet het vermogen om altijd te leveren wat de machtselites in India, Saoedi-Arabië en Turkije nodig hebben
Het Westen heeft niet het economische en politieke vermogen om altijd te leveren wat de machtselites in India, Saoedi-Arabië en Turkije nodig hebben. Deze tegenstelling is echter niet zó scherp dat zij een brandpunt van andere tegenstellingen kan zijn, in tegenstelling tot het conflict tussen het socialistische China en het door de VS geleide G7-blok.
- De tegenstelling tussen de brede stedelijke en landelijke arbeidersklasse en delen van de lagere kleinburgerij (gezamenlijk bekend als de volksklasse) van het Zuiden versus de door de VS geleide imperiale machtselite
Deze tegenstelling wordt langzaam scherper. Het Westen heeft in het Zuiden onder alle klassen een groot soft power-voordeel. Toch zijn voor het eerst in decennia jonge Afrikanen naar buiten getreden om de verdrijving van de Franse troepen in Mali en Burkina Faso in West-Afrika te steunen.
Gustavo Petro, president van Colombia. Foto: Flickr / CC BY-NC 2.0
Voor het eerst is de volksklasse in Colombia erin geslaagd een nieuwe regering te kiezen die de status van het land als vazal van het VS leger en de inlichtingendiensten verwerpt. Arbeidersvrouwen staan in de voorste gelederen van veel kritieke gevechten van zowel de arbeidersklasse als de samenleving in het algemeen. Jonge mensen komen in opstand tegen de milieudelicten van het kapitalisme.
Steeds meer arbeiders zien hun strijd voor vrede, ontwikkeling en rechtvaardigheid als expliciet anti-imperialistisch
Steeds meer arbeiders zien hun strijd voor vrede, ontwikkeling en rechtvaardigheid als expliciet anti-imperialistisch. Zij doorzien nu de leugens van de Amerikaanse ‘mensenrechten’-ideologie, de vernietiging van het milieu door Westerse energie- en mijnbouwbedrijven en het geweld van de hybride oorlog[4] en sancties van de VS.
- De tegenstelling tussen geavanceerd, op winst belust financieel kapitaal en de behoeften van de volksklasse, en zelfs sommige delen van het kapitaal in niet-socialistische landen, met betrekking tot de organisatie van de maatschappelijke behoeften aan investeringen in de industrie, ecologisch duurzame landbouw, werkgelegenheid en ontwikkeling
Deze tegenstelling is het gevolg van de daling van de winstvoet en de moeilijkheid voor het kapitaal om het uitbuitingsgraad[5] van de arbeidersklasse te verhogen tot een niveau dat voldoende is om de toenemende investeringsbehoeften te financieren en concurrerend te blijven.
Buiten het socialistische kamp is er in bijna alle geavanceerde kapitalistische landen en in het grootste deel van het Zuiden – met enkele uitzonderingen, vooral in Azië – sprake van een investeringscrisis.
Actie tegen inversteringsmaatschappij BlakcRock omwille van investeringen in de oorlogsindustrie. Foto: Peg Hunter, Flickr / CC BY-NC 2.0
Er zijn nieuwe soorten ondernemingen ontstaan, waaronder hefboomfondsen[6] zoals Bridgewater Associates en investeringsmaatschappijen zoals BlackRock. Dit privékapitaal controleerde in 2022 voor 9.800 miljard dollar aan activa.
Derivaten, een vorm van fictief en speculatief kapitaal, hebben nu een marktwaarde van 18.300 miljard, maar een notionele waarde[7] van 632.000 miljard dollar. Dat is meer dan vijf keer hoger dan het totale feitelijke bnp van de hele wereld.
Er is een nieuwe klasse van op informatietechnologie gebaseerde netwerkmonopolies ontstaan, waaronder Google, Facebook/Meta en Amazon – allemaal volledig onder controle van de VS – om monopoliewinsten aan te trekken.
Amerikaanse digitale monopolies, onder direct toezicht van de Amerikaanse inlichtingendiensten, beheersen de informatiearchitectuur van de hele wereld, met uitzondering van een paar socialistische en nationalistische landen. Deze monopolies vormen de basis voor de snelle uitbreiding van de soft power van de VS in de afgelopen 20 jaar.
Het militair-industrieel complex, de kooplieden des doods, trekt ook steeds meer investeringen aan.
Een groeiend deel van de bevolking is overbodig onder het kapitalisme
Deze geïntensiveerde speculatieve en monopolistische rentenier-accumulatiefase van het kapitaal verhindert dat het kapitaal noodzakelijke sociale investeringen doet.
In Zuid-Afrika en Brazilië heeft onder het neoliberalisme een dramatische deïndustrialisatie plaatsgevonden. Zelfs geavanceerde imperialistische landen hebben hun eigen infrastructuur verwaarloosd, zoals het elektriciteitsnet, bruggen en de spoorwegen.
De mondiale elite heeft een belastingstaking gerealiseerd via enorme verlagingen van de belastingtarieven en de belastingen zelf. Ze hebben legale belastingparadijzen gecreëerd zowel voor individuele kapitalisten als voor hun bedrijven om hun aandeel in de meerwaarde te vergroten.
Belastingontduiking door het kapitaal en de privatisering van grote delen van de publieke sector hebben de beschikbaarheid van publieke basisgoederen zoals onderwijs, gezondheidszorg en vervoer voor miljarden mensen gedecimeerd.
Dat alles heeft het vermogen van het Westerse kapitaal vergroot om te manipuleren en hoge rente-inkomsten te verwerven uit de ‘gefabriceerde’ schuldencrisis waarmee het Zuiden wordt geconfronteerd. Op het hoogste niveau speculeren hefboomfonds-woekeraars als een George Soros. Zij vernietigen de financiën van vele landen.
De gevolgen voor de arbeidersklasse zijn ernstig, aangezien hun werk steeds onzekerder is geworden en permanente werkloosheid grote delen van de jeugd in de wereld vernietigt. Een groeiend deel van de bevolking is overbodig onder het kapitalisme. Sociale ongelijkheid, ellende en wanhoop zijn er in overvloed.
- De tegenstelling tussen de volksklassen van het Zuiden en hun binnenlandse politieke en economische machtselites
Deze manifesteert zich heel verschillend per land en per regio. In socialistische en progressieve landen worden tegenstellingen tussen het volk op vreedzame en gevarieerde wijze opgelost.
Maar in verschillende landen in het Zuiden, waar de kapitalistische elite twee handen op één buik zijn met het Westerse kapitaal, is de rijkdom in handen van een klein percentage van de bevolking. De ellende onder de armste mensen is groot en het kapitalistische ontwikkelingsmodel slaagt er niet in de belangen van de meerderheid te dienen.
In verschillende landen in het Zuiden slaagt het kapitalistische ontwikkelingsmodel er niet in de belangen van de meerderheid te dienen
Door de geschiedenis van het neokolonialisme en de Westerse soft power heerst er in de meeste grote landen van het Zuiden een uitgesproken pro-Westerse middenklasse consensus. Deze klassenhegemonie van de lokale burgerij en de bovenlaag van de kleinburgerij wordt gebruikt om de volksklasse (die het grootste deel van de bevolking uitmaakt) de toegang tot macht en invloed te ontzeggen.
- De tegenstelling tussen het door de VS geleide imperialisme versus naties die sterk opkomen voor nationale soevereiniteit
Deze naties vallen uiteen in vier hoofdcategorieën: socialistische landen, progressieve landen, andere landen die de controle van de VS afwijzen, en het speciale geval van Rusland.
De VS heeft deze antagonistische tegenstelling gecreëerd door middel van hybride oorlogsvoering, zoals moordaanslagen, invasies, militaire agressie onder leiding van de NAVO, sancties, wetshandhaving, handelsoorlog en een nu onophoudelijke propagandaoorlog, gebaseerd op regelrechte leugens.
Rusland behoort tot een speciale categorie, omdat het meer dan 25 miljoen doden had door de Europese fascistische invallers toen het nog een socialistisch land was. Tegenwoordig is Rusland – dat met name over enorme natuurlijke hulpbronnen beschikt – opnieuw een doelwit voor volledige vernietiging als staat door de NAVO.
Tegenwoordig is Rusland opnieuw een doelwit voor volledige vernietiging als staat door de NAVO
Sommige elementen van het socialistische verleden zijn nog aanwezig in het land, en er blijft een hoge mate van patriottisme. Het doel van de VS is om komaf te maken met wat zij in 1992 zijn begonnen: op zijn minst de nucleaire militaire capaciteit van Rusland permanent vernietigen én een marionettenregime in Moskou installeren om Rusland op lange termijn uit elkaar te halen en te vervangen door vele kleinere, permanent verzwakte vazalstaten van het Westen.
Maksud Mirmuhamedov (Tajikistan), Hearth, 2020.
- De tegenstelling tussen de miljoenen afgedankte armen uit de arbeidersklasse in het Noorden en de burgerij die deze landen domineert
Deze arbeiders vertonen enige tekenen van weerspannigheid tegen hun economische en sociale omstandigheden. De imperialistische burgerij trekt echter de blanke supremacistische kaart om een grotere eenheid van de werkende mensen in deze landen te beletten.
De imperialistische burgerij trekt de blanke supremacistische kaart om een grotere eenheid van de werkende mensen te beletten
Op dit moment kunnen arbeiders niet consequent beletten dat ze ten prooi vallen aan racistische oorlogspropaganda. Het aantal mensen dat aanwezig is bij openbare manifestaties tegen het imperialisme is de afgelopen dertig jaar sterk afgenomen.
- De tegenstelling tussen het Westerse kapitalisme en de planeet en het menselijk leven.
De onverbiddelijke weg van dit systeem is het vernietigen van de planeet en het menselijk leven, het dreigen met nucleaire vernietiging en het tegenwerken van de behoeften van de mensheid om collectief de lucht, het water en het land van de planeet terug te winnen en de nucleaire militaire waanzin van de Verenigde Staten te stoppen.
Het kapitalisme verwerpt planning en vrede. Het Zuiden (inclusief China) kan de wereld helpen een ‘zone van vrede’ op te bouwen en uit te breiden en zich ertoe verbinden in harmonie met de natuur te leven.
De onverbiddelijke weg van dit systeem is het vernietigen van de planeet en het menselijk leven
Met deze veranderingen in het politieke landschap zijn we getuige van de opkomst van een informeel front tegen het door de VS gedomineerde imperialistische systeem. Dit front wordt gevormd door de convergentie van:
- Volksgevoelens dat dit gewelddadige systeem de grootste vijand is van de mensen in de wereld
- Het verlangen van de bevolking naar een meer rechtvaardige, vreedzame en egalitaire wereld
- De strijd van socialistische of nationalistische regeringen en politieke krachten voor hun soevereiniteit
- De wens van andere landen in het Zuiden om hun afhankelijkheid van dit systeem te verminderen
De belangrijkste krachten tegen het door de VS gedomineerde imperialistische systeem zijn de volkeren van de wereld en de socialistische en nationalistische regeringen. Er moet echter ruimte zijn voor de integratie van regeringen die hun afhankelijkheid van het imperialistische systeem willen verminderen.
We zijn getuige van de opkomst van een informeel front tegen het door de VS gedomineerde imperialistische systeem
De wereld staat momenteel aan het begin van een nieuw tijdperk waarin we getuige zullen zijn van het einde van het wereldrijk van de VS. Het neoliberale systeem verslechtert onder het gewicht van talrijke interne tegenstellingen, historische onrechtvaardigheden en economische onhoudbaarheid.
Zonder een beter alternatief zal de wereld afglijden naar een nog grotere chaos. Onze bewegingen hebben de hoop doen herleven dat er iets anders mogelijk is dan deze sociale kwelling.
Wij hopen dat deze tekst het debat en de discussie zal stimuleren en ons zal helpen in onze bredere ideeënstrijd tegen giftige sociale filosofieën die het rationele denken over onze wereld willen verstikken.
Deze tekst is opgesteld door Kyeretwie Opoku, de voorzitter van de Socialistische Beweging van Ghana; Manuel Bertoldi van Patria Grande /Federación Rural para la producción y el arraigo (Argentinië); Deby Veneziale, senior fellow van Tricontinental en Vijay Prashad.
De auteurs bieden deze tekst aan als een uitnodiging tot dialoog. Zij hopen dat u hem zult lezen, verspreiden en bespreken.
Dit is de vertaling van de tiende Nieuwsbrief van Tricontinental. Vertaling: Jan Reyniers.
Notes:
[1] Bnp is de afkorting van bruto nationaal product. Het is de hoeveelheid goederen die een land (of van de wereld) jaarlijks produceert. Het bnp uitgedrukt in koopkrachtpariteit drukt het volume uit van de geproduceerde goederen en diensten, los van hun prijs op de wereldmarkt. Het is een betere indicator dan het bnp berekend volgens de wisselkoersen. (nvdr)
[2] De winstvoet is het percentage winst dat gemaakt wordt op een gedane investering. Als er 1 miljoen euro is geïnvesteerd en er werd een winst gerealiseerd van 50.000 euro, dan bedraagt de winstvoet 5 procent. Arbeid is het waardescheppend element voor de winst. Als gevolg van de vervanging van arbeid door technologie vertoont de winstvoet een tendens om te dalen. (nvdr)
[3] De Groep van Zeven of G7 is een intergouvernementeel forum van zeven grote industriële staten. Het gaat om Canada, Duitsland, Frankrijk, Italië, Japan, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. De Europese Unie neemt ook deel aan de G7, maar is geen soevereine staat en telt daarom niet mee als lid. (nvdr)
[4] Hybride oorlogsvoering is een vorm van verholen oorlogsvoering waarbij men gebruik maakt van een heel scala aan middelen: fake news, manipuleren van via sociale media, diplomatieke druk, juridische kunstgrepen tegen politieke leiders (lawfare), manipuleren en sturen van ontevredenheid bij de bevolking, binnen- en buitenlandse druk op verkiezingen, enz. (nvdr)
[5] Het loon (l) dat de arbeider ontvangt is een stuk lager dan de ‘waarde’ (w) die hij produceert. Het verschil is de ‘meerwaarde’ (m): w = l + m. Die meerwaarde wordt toegeëigend door de werkgever en is de basis voor zijn winst. De uitbuitingsgraad is de verhouding m/l.
Stel dat een arbeider per uur 24 euro aan waarde produceert, terwijl hij acht uur werkt. Hij produceert dan voor een waarde van 192 euro. Hij ontvangt een dagloon van 120 euro (15 euro per uur). De meerwaarde is 72 euro. De uitbuitingsgraad is dan 72/120 of 60%. In dit voorbeeld heeft de arbeider op 5 uur zijn loon verdiend. Hij werkt dus 5 uur voor zichzelf, de overige 3 uur werkt hij voor niets, d.w.z. voor zijn baas. (nvdr)
[6] Hefboomfondsen (hedge funds) zijn beleggingsfondsen die niet toegankelijk zijn voor de gewone beleggers maar enkel voor een select clubje van kapitaalkrachtige personen. Deze fondsen werken voor een groot deel met geleend geld. Op die manier kunnen ze veel meer investeren dan wat ze met hun eigen kapitaal zouden kunnen doen. Dat is het zogenaamde hefboomeffect. De liberalisering van de financiële markten heeft die techniek mogelijk gemaakt, met alle risico’s van dien. Deze fondsen nemen vaak zeer riskante posities in op de financiële markten. (nvdr)
[7] Het verschil tussen marktwaarde en notionele waarde heeft te maken met derivaten. In de financiële markten worden contracten namelijk zelf verhandeld en gaan op die manier een eigen leven gaan leiden. Dat noemen ze ‘afgeleide’ producten of ‘derivaten’.
Een voorbeeld. Een bedrijf produceert jaarlijks 1.000 ton hout, aan 10 euro/kg. Indien de prijzen op de wereldmarkt naar beneden zouden tuimelen dan zou dat een grote bedreiging zijn voor het voortbestaan van het bedrijf. Om zich daartegen te verzekeren sluit het een contract af, een zogenaamde ‘future’, voor 10 ton hout binnen één jaar aan de prijs van vandaag. Voor het dekken van dat risico is het bedrijf bereid iets te betalen. Daarom verkoopt het bedrijf het hout uiteindelijk aan 9 euro/kg. De koper van zo’n contract speculeert erop dat de prijs van hout zal stijgen naar bv. 11 euro/kg. Indien dat het geval is maakt hij effectief een winst van 20.000 euro ([11 – 9] x 10.000). Als de prijzen dalen maakt de koper (speculant) dan een verlies. De koper kan op zijn beurt deze future verder verkopen. En zo gaat het contract een eigen leven leiden. Een ‘future’ is een van de vele mogelijke ‘derivaten’.
De notionele waarde is de totale waarde van al de afgeleide producten of contracten van dat ene contract. Het probleem daarbij is dat als één schakel in de ketting faalt en het contract niet meer kan naleven, het dan automatisch de andere schakels kan meesleuren. (nvdr)
