Foto: Sarahmirk, Wikimedia Commons / CC BY-SA 4.0
Interview -

De crisis van de mannelijkheid en hoe ermee om te gaan

Door de verschuivingen op de arbeidsmarkt en andere evoluties wordt het klassiek beeld van mannelijkheid - dominant, competitief, sterk, rationeel – vandaag in vraag gesteld en dat veroorzaakt onzekerheid bij mannen, in de eerste plaats bij laaggeschoolden. Extreemrechts probeert daar garen bij te spinnen. Dit en andere zaken leggen we voor aan feministe van het eerste uur Monika Triest.

woensdag 8 maart 2023 11:47
Spread the love

 

Patriarchaat

Het vertrekpunt van veel feministische benaderingen is het gegeven dat we in een patriarchale samenleving leven. Wat wordt daarmee bedoeld?

De patriarchale samenleving is eeuwen oud. Patriarchaat betekent onderwerping van vrouwen en het gevolg is ook dat vrouwen daaronder lijden.

In de loop van de eeuwen heeft dat verschillende vormen aangenomen en hebben vrouwen strijd geleverd om die onderwerping ongedaan te maken. Maar het blijkt dat dit zeer moeilijk te realiseren is omdat niemand graag macht afgeeft. De klasse van mannen die het altijd voor het zeggen hadden hebben er ook alles aan gedaan om die machtspositie te vrijwaren.

Cartoon: PublicDomainVectors.org

Wat een grote rol gespeeld heeft in de vooruitgang van vrouwen is het feit dat ze door de pil controle kregen over hun eigen lichaam. We vergeten dat soms te vermelden omdat het voor de huidige generatie absoluut vanzelfsprekend is dat ze de pil gebruiken.

Maar voor die pil is ook gevochten geweest. Ik heb zelf nog meegemaakt dat een dokter de pil niet wilde voorschrijven omdat hij er morele bezwaren tegen had.

Misschien is de vorm verschillend van vroeger, maar op dit moment leven we nog altijd in een patriarchale samenleving. Vrouwen hebben in de loop van de eeuwen een enorme strijd moeten leveren om een beetje deelname te verkrijgen in het bestuur van het land, van het volk en zeggenschap over zichzelf. Maar er is nog een hele weg te gaan.

Verschuivingen in de arbeidsmarkt

Het ideaaltype van de man tot ver in de twintigste eeuw was dat hij de kostwinner was en dat hij voldoende inkomen had om zijn gezin te onderhouden. Sindsdien is de arbeidsmarkt grondig gewijzigd. Welke zijn de belangrijkste gevolgen daarvan voor de verhouding tussen mannen en vrouwen?

poetsen stofzuigen

Cartoon: Mohamed Mahmoud Hassan, PublicDomainPictures.net

Eerst dit: de bewering dat vrouwen vroeger niet moesten werken is absoluut fout. Vrouwen hebben altijd gewerkt en moesten dat ook doen. Het punt is dat met werk meestal en enkel en alleen wordt gedacht aan betaald werken.

Het spreekt vanzelf dat heel veel vrouwen altijd gewerkt hebben zonder dat ze ervoor betaald of voldoende voor betaald werden. En dat is vandaag nog altijd het geval.

Het punt is dat met werk meestal en enkel en alleen wordt gedacht aan betaald werken

Wat de arbeidsmarkt betreft, die is niet vanzelf veranderd. Die verandering beantwoordde aan de noden van het kapitalisme. Op een gegeven moment had het kapitalisme meer arbeidskrachten nodig die onder bepaalde voorwaarden wilden werken. Neem de poetsvrouwen. Die zijn overal nodig, maar ze moeten zo goedkoop mogelijk zijn.

Als vrouwen naar de universiteit gaan of een diploma halen, dan willen zij ook een beroep uitoefenen dat aan die scholingsgraad beantwoordt. Zij zullen dan niet bij iemand anders willen poetsen. Wat doen wij dan in ons economisch systeem? Wij brengen vrouwen van elders naar hier die als poetsvrouwen ingezet worden.

Hetzelfde speelt zich af voor mannen. Omdat mannen hier in België een bepaald soort werk niet meer willen doen halen we ze dan maar van elders.

Een van de grote strijdpunten binnen de feministische beweging gaat over arbeid: ‘recht op werk’, ‘gelijk werk voor gelijk loon’ en een ‘andere verdeling tussen betaald en onbetaald werk’.

Maar nu zie je iets merkwaardigs gebeuren. Binnen het kapitalisme werven werkgevers diegenen aan die ze het minst moeten betalen. Op de arbeidsmarkt ontstaat dan een continue concurrentiestrijd, ook tussen vrouwen en mannen.

En wat zie je dan gebeuren? Men probeert de gelijkheid tussen mannen en vrouwen te realiseren door mannen minder te betalen i.p.v. van de lonen van de vrouwen te verhogen. Je krijgt dus een nivellering naar beneden i.p.v. naar boven.

Hetzelfde heeft zich voorgedaan met de pensioenen. Wij feministen hebben jarenlang geijverd voor gelijktrekking van de rechten in de sociale zekerheid en de pensioenen. Dat betekende natuurlijk het optrekken van die lonen, uitkeringen en rechten voor vrouwen en niet het verminderen ervan voor mannen.

Vandaag probeert men het principe van gelijkheid voor vrouwen en mannen te misbruiken om de vrouwen langer te doen werken

Vroeger konden vrouwen eerder op pensioen, juist omdat ze met een ander soort loopbaan zaten (meestal als gevolg van het tijdelijk thuisblijven omwille van de zorgen voor de kinderen, nvdr). Vandaag probeert men het principe van gelijkheid voor vrouwen en mannen te misbruiken om de vrouwen langer te doen werken. Dat is totaal fout, dat was niet de bedoeling.

Meer vrouwen dan mannen studeren tegenwoordig af met hogere studies. Toch blijven ze problemen ondervinden op de werkvloer omdat ze nog steeds het meest opdraaien – ook financieel –  voor de zorg van hun kinderen. Klopt dat?

Als vrouwen vroeger huwden mochten ze niet meer aan het (betaald) werk blijven. Dat was zo bijvoorbeeld in het onderwijs. Als je zwanger werd, was je je job kwijt. Dat is nu gelukkig niet meer het geval. Een werkgever mag een sollicitante niet meer vragen of ze van plan is om zwanger te worden.

Er zijn natuurlijk wel meer subtielere middelen om er achter te komen hoe oud een vrouw is en wat haar toekomstplannen zijn. Vooral bij promoties zie je dat.

Vrouwen zitten anders aan de computer dan mannen omdat zij meer bezig zijn met de zorg voor de kinderen

Managers zeggen wel dat ze geen onderscheid maken qua geslacht en dat het aankomt op bekwaamheid, maar ‘hij’ (meestal is het een hij) vergeet er bij te zeggen dat die verantwoordelijke jobs ook totale beschikbaarheid inhouden. Zeker met de verdere digitalisering wordt van iedereen die een hogere functie heeft verwacht om altijd beschikbaar te zijn. En dat treft vrouwen meer dan mannen.

Foto: Pxhere.com / CCO

We hebben dat het best gezien met de coronaperiode. Mensen van thuis laten werken werd gezien als een grote vooruitgang, zowel voor vrouwen als voor mannen. Daarbij wordt echter vergeten dat vrouwen anders aan de computer zitten dan mannen, omdat zij meer bezig zijn met de zorg voor de kinderen.

Crisis van de mannelijkheid

Door allerhande maatschappelijke evoluties wordt het klassiek beeld van mannelijkheid – dominant, competitief, sterk, rationeel – vandaag in vraag gesteld. Vind je dat een goede zaak?

De eerste vraag is natuurlijk wat je onder mannelijkheid verstaat. Wat verstaan mannen daaronder en wat verstaan vrouwen daaronder? Gelukkig wordt het klassiek beeld nu in vraag gesteld.

Het beste voorbeeld daarvan – misschien wat onverwacht – komt van carnaval. Ik ben opgegroeid in Aalst en heb van kleinsaf carnaval meegemaakt. Ik herinner mij heel levendig dat op de tweede dag van carnaval de mannen openlijk als vrouw verkleed rondlopen.

Dat wordt gezien als het toppunt van plezier: grote borsten opzetten, rondrijden met een kinderwagen, een kort rokje dragen, … Blijkbaar weten mannen dat dit niet toegelaten is en precies daarom gebeurt dat in carnaval.

Monika Triest

Binnen carnaval is het iets leuk, carnavalesk. Maar buiten carnaval gaat het ineens over een groot woord: ‘identiteit’: Wie ben ik nog als man? Kan ik nog echt dominant zijn? Moet ik rationeel zijn, of emotioneel? Kortom, het wordt gesteld in termen van verlies van identiteit.

Maar dat is een valkuil, want wat is identiteit? Elk van ons is een vat van identiteiten. De ene periode kunnen we meer dit zijn, een andere periode dat. Het gaat dus niet over een verlies van iets, maar over een veranderend gegeven.

In dat verband is het een heel grote vooruitgang dat de transgender mensen naar buiten gekomen zijn en dat dit ook bespreekbaar geworden is. Transgenders hebben ons laten nadenken over wat lichamelijke mannelijkheid is, dat iemand bijvoorbeeld liever vrouw zou willen zijn. Dat heeft aangetoond dat wij eigenlijk een mengsel zijn van vrouwelijke en mannelijke eigenschappen en dat dit in de loop van de jaren kan evolueren.

Transgender heeft ons aangetoond dat wij een mengsel zijn van vrouwelijke en mannelijke eigenschappen en dat dit in de loop van de jaren kan evolueren

De schuld van die onzekerheid, van die zogenaamde identiteitscrisis wordt echter wel in de schoenen geschoven van de feministen omdat zij die zaken overhoop zou hebben gegooid. Maar dat is natuurlijk niet juist.

Die crisis van de mannelijkheid, of die onzekerheid waar jij het over hebt, heeft blijkbaar ook een klassenkarakter. Het zijn vooral laaggeschoolde mannen die daar het meest mee worstelen. Hoe verklaar je dat?

Vandaag zie je dat ondermeer omwille van de digitalisering heel wat jobs afgeschaft worden die vaak door laaggeschoolde mannen worden gedaan. Zij voelen zich m.a.w. bedreigd want ze zien het voor hun ogen gebeuren.

Zij gaan dan op zoek naar een zondebok. Je kan het kapitalisme de schuld geven, maar dat is abstract en daar doe je direct niet veel mee. Als je de schuld legt bij de baas van je eigen bedrijf en dat luidop zegt, dan kan je misschien je job verliezen.

Door sommige mannen wordt het zo ervaren dat vrouwen in de loop van de jaren hun job hebben afgepakt, juist zoals ze er vaak van overtuigd zijn dat mannen met migratieroots hun jobs hebben afgepakt. Daarom zijn die mannen niet machistisch, maar wel bekommerd om hun eigen job, om hun eigen inkomen.

Je ziet dat (extreem-)rechts daar probeert garen uit te spinnen.

Vrouwenmars tegen Trump, maart 2017. Foto: Mark Dixon, Wikimedia Commons / CC BY 2.0

Inderdaad. Ze doen dat met al hun populistische praat. Ze verkondingen voortdurend dat alles de schuld is van de vreemdelingen. Als die mensen dan een gekleurde persoon op straat zien dan denken ze dat hij of zij hun job komt afpakken.

De grote vraag is hoe we dat kunnen counteren, want de verrechtsing is heel zichtbaar op dit moment. Mensen voelen het overal, ook in de bedrijven. Dat maakt mij enorm bezorgd.

De verrechtsing is heel zichtbaar op dit moment. Dat maakt mij enorm bezorgd

Soms wordt ervoor gewaarschuwd dat de eisen van het feminisme niet te radicaal mogen zijn omdat ze een tegenovergestelde reactie uitlokken bij mannen. Wat is jouw reactie daarop?

Eerst en vooral dit, als het over de eisen gaat van feministen, dan zijn dat geen vrouwelijke eisen maar maatschappelijke eisen. Feministen hebben altijd geijverd voor een andere samenleving. Het gaat over solidariteit, gelijkheid en vrijheid. En daarin kan je niet radicaal genoeg zijn.

Als ik zeg tegen mannen: “Je komt toch naar de betoging van de internationale vrouwendag op 8 maart”, dan zeggen ze zij: “Nee, want dat is voor vrouwen”. De eisen worden vrouweneisen genoemd terwijl het over een andere maatschappij gaat, die democratisch is, die opkomt voor mensen aan de onderkant.

Neem de kwestie van de arbeidsduurvermindering. Die komt zowel ten goede aan mannen als aan vrouwen. Daarom moeten die mannen mee marcheren in die optochten van vrouwen op 8 maart, met dezelfde slogans. Maar, dan zie je dat je niet veel mannen meekrijgt in zo’n betoging. Als het een vakbondsbetoging is dan komen ze, maar niet als het om zogenaamde vrouwelijke eisen gaat.

Uitdagingen

Wat zijn de belangrijkste uitdagingen waar het hedendaags feminisme voor staat?

De eerste uitdaging is het behoud van de verworven rechten waar we lang voor gestreden hebben. Want op een aantal terreinen worden de verworven rechten van de feministen vandaag in vraag gesteld. Dat zie je het duidelijkst gebeuren in de VS.

Actie voor het recht op abortus in Gent, 1973. Foto: Bert Verhoeff, Wikimedia Commons / CC0 1.0

Bepaalde rechten waar vrouwen decennia lang voor gevochten hebben worden er nu ongedaan gemaakt, denk maar aan abortus. Abortus is zo belangrijk omdat het juist betekent dat vrouwen zeggenschap hebben over hun eigen lichaam. Daar begint alles mee. Als men daar begint aan te morrelen, dan weten we dat er ook nog andere zaken zullen volgen.

Het woord discriminatie wordt in de VS nu ook meer en meer in een andere richting gebruikt. Nu zijn er witte mannen in de VS die zeggen: “Ik word gediscrimineerd omdat ze een zwarte vrouw aangeworven hebben i.p.v. mij”. Bij ons is het nog niet zo ver, maar het kan hier natuurlijk ook gebeuren.

Abortus is zo belangrijk omdat het juist betekent dat vrouwen zeggenschap hebben over hun eigen lichaam

Een tweede uitdaging situeert zich op de arbeidsmarkt. Denk maar aan gelijk loon voor gelijk werk en betere verdeling tussen betaald en onbetaald werk. Daar hebben we het hier juist over gehad. De kwestie van de kinderopvang is daaraan gekoppeld. Dat die zo slecht geregeld is, dat is totaal onbegrijpelijk.

Een andere kwestie die daaraan gekoppeld is is armoede. Alleenstaande moeders zijn het meest kwetsbaar om in armoede terecht te komen. Zij zijn de eerste slachtoffers van economische maatregelen.

We moeten alle rechten en ondersteuning voorzien voor vrouwen die ervoor kiezen of die belanden in een situatie waar zij alleenstaande moeder zijn. Dat geldt in het bijzonder voor alleenstaande vrouwen van allochtone afkomst. Zij staan er het zwakst voor.

Een derde belangrijke uitdaging is het geweld op vrouwen. Al eeuwen lang zijn vrouwen het slachtoffer van geweld in de dagelijkse omgang. Dat blijft maar duren en het wordt gewoon niet au sérieux genomen. Het blijft voor mij een van de belangrijkste uitdagingen dat geen enkele vrouw het slachtoffer moet worden van een of andere vorm van geweld.

 

Uitsmijter

Foto: Hans Charlz

Monika Triest: “Swim the mountain and climb the sea, was de titel van een tentoonstelling. Vrouwen kunnen zoiets beter aan dan mannen. Mannen zullen zeggen: “Zwemmen op een berg of op de zee klimmen, dat gaat toch niet”, terwijl vrouwen zullen antwoorden: “Toch wel, je moet dat gewoon proberen”.

Vrouwen kunnen beter leven met tien taken tegelijk, omdat ze dat gewoon zijn. Als zij dan voor een berg staan zoeken ze dan uit hoe ze erover kunnen geraken.

 

Monika Triest is feministe, auteur en voormalig hoogleraar.

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!