De volle zee – dit zijn de oceaangebieden die buiten de exclusieve economische zones (EEZ) van landen vallen – beslaan bijna twee derde van de totale oppervlakte van de wereldzeeën (ongeveer 47 procent van de totale oppervlakte van de aarde). Een wereldwijde overeenkomst is dus nodig over hoe deze wateren en hun biodiversiteit moeten worden beschermd en beheerd.
Kaart: E. de Roo/CC BY-SA 3:0
In grote lijnen omvat de Exclusieve Economische Zone van een land de zone van 200 zeemijl (370,4 kilometer) loodrecht gemeten op de laagwaterlijn van de kust. Uitzonderingen zijn zones tussen landen die smaller zijn zoals eilanden, zee-engtes e.d. Daar gelden specifieke afspraken. In de EEZ geldt volledig vrije scheepvaart maar is het recht op exploitate van de zeebodem en de zeevisserij exclusief voorbehouden aan het betrokken land (nvdr).
“De mensheid heeft een zinloze en zelfvernietigende oorlog tegen de natuur gevoerd en de oceaan bevindt zich in de frontlinies van de strijd”, zegt VN-secretaris-generaal António Guterres in januari 2023 toen hij de landen opriep de tergend traag verlopende gesprekken af te ronden.
De oceanen spelen een belangrijke rol in het mondiale klimaat, want ze leveren levensnoodzakelijke zuurstof voor mensen en dieren, sturen weersystemen aan en slaan ongeveer een kwart van de CO2 op die door menselijke activiteiten wordt gegenereerd.
“Ze houden de planeet bewoonbaar”, aldus Liz Karan, die bij de non-profit organisatie Pew Charitable Trusts de leiding heeft over de bescherming van de volle zee. “Men zegt dat elke twee maal dat je inademt er een uit de oceaan komt”.
De oceaan ondersteunt ook een enorme biodiversiteit, waaronder mogelijk nog miljoenen dieren- en planten soorten die de mens nog niet heeft ontdekt. Volgens de Rode Lijst van Bedreigde Soorten van de in Zwitserland gevestigde Internationale Unie voor Natuurbehoud (IUCN), wordt bijna 10 procent van de tot nu toe beoordeelde onderwaterplanten en -dieren met uitsterven bedreigd.
40 % ‘bijvangst’…
De grootste oorzaak van de achteruitgang van het milieu in de oceanen is wat men de “ongedifferentieerde” visserij nomet , aldus Jessica Battle. Zij is een ervaren rot op het gebied van oceaanbeheer bij het Wereld Natuur Fonds (WWF).
Hierdoor worden niet alleen de visbestanden uitgeput, maar wordt ook het vermogen van de populaties om zich te herstellen aangetast, legt ze uit. Bovendien wordt bij deze vismethode veel vis gevangen die later als nutteloos wordt teruggegooid – de zogenaamde ‘bijvangst’. Volgens schattingen is bijvangst goed voor ongeveer 40 procent van de massa van de wereldwijde commerciële vangst.
De vijf wereldzeeën gezien van boven de Zuidpool. Map: Sergio/Public Domain
Verontreiniging is een andere belangrijke oorzaak van schade, waaronder plastic, rioolwater en overtollige voedingsstoffen die vanuit het land in zee spoelen en zogenaamde “dode zones””in de oceaan veroorzaken. Die stoffen veroorzaken namelijk een wildgroei van bacteriën op de zeebodem die zuurstof verbruiken en al het andere leven verstikken, aldus nog Battle.
Tegelijkertijd heeft de klimaatverandering ook gevolgen voor de gezondheid van de oceanen: koraalriffen verbleken en vissen worden gedwongen te migreren naar koelere wateren.
Tijdens VN-besprekingen in december 2022 in Montreal bereikten de landen overeenstemming over een akkoord om het verlies aan biodiversiteit af te remmen en om te buigen, inclusief een doelstelling om tegen 2030 30 procent van het land en de zeeën te beschermen. Natuurbeschermers hopen dat dit natuurpact de aanzet kan geven tot een verdrag over de oceanen, aangezien de “30 tegen 30-doelstelling” waarschijnlijk niet haalbaar is zonder bescherming van de volle zee.
Momenteel wordt volgens de laatste IUCN-cijfers wereldwijd slechts 8,16 procent van de zeegebieden beschermd, waaronder amper 1,44 procent van de volle zeeën. Tot de beschermde gebieden op volle zee behoren delen van de Noordoost-Atlantische en Antarctische oceanen. Omdat de beschermingsverdragen eerder regionaal dan mondiaal zijn, zijn ze jammer genoeg niet bindend voor alle staten.
Beschermde mariene gebieden (MPA’s) helpen de natuur om zich in stand te houden door bepaalde activiteiten zoals vissen er te verbieden. Verschillende wetenschappelijke studies hebben aangetoond dat goed gehandhaafde MPA’s het aantal en de diversiteit van de soorten in de gebieden en daarbuiten doet toenemen.
“Als de overvloed aan zeeleven groter is binnen die beschermingsgebieden hebben ze overloopeffecten, omdat MPA’s geen afgesloten grenzen hebben”, zegt Karan van Pew. Volgens haar hangt de doeltreffendheid van deze gebieden echter af van beheersplannen om de handhaving te garanderen, waaronder het gebruik van instrumenten zoals satellieten met hoge resolutie.
Het verdrag inzake de volle zee waarover nu in New York wordt onderhandeld, zou een “leemte” opvullen door een wettelijk mechanisme te creëren om beschermde gebieden op volle zee in te stellen, aldus Karan. “De echte test zal zijn om die beschermde gebieden op volle zee te creëren en ervoor te zorgen dat ze in hoge mate en volledig beschermd zijn tegen winningsactiviteiten”, legt ze uit.
