De Washington State University verzamelde tweets rond vijf van de meest populaire samenzweringstheorieën in de eerste helft van 2020. Dat resulteerde in 384.592 posts over thema’s als Bill Gates, 5G, vaccinaties, QAnon en Agenda21.
Vervolgens bekeken de onderzoekers welke tweets op weekbasis het meeste gedeeld werden op het net. Daaruit bleek dat posts die verwijzen naar kwade bedoelingen of geheimhouding het veel beter deden. De minst gedeelde posts verwezen naar bronnen of probeerden de geloofwaardigheid van een theorie op een andere manier te onderbouwen.
Verweven
Hoewel elk van de vijf onderzochte theorieën een ander thema lijkt te belichten, blijken de verhaallijnen vaak verweven, zegt Porismita Borah, hoogleraar Communicatie aan de Washington State University. “De theorieën hebben heel wat gemeen, in de zin dat ze de verhalen proberen kaderen in een grotere samenzwering, zodat mensen die geloven in één theorie, ook sneller geloven in een andere.”
Covid-19 bleek vruchtbare bodem voor samenzweringen, maar de wetenschappers zijn vooral verrast hoe snel de pandemie werd ingepast in bestaande theorieën. Zo werd er voor de pandemie al besproken dat 5G-netwerken de gezondheid schaden, maar die theorie kreeg vleugels met het verhaal dat 5G-masten verantwoordelijk waren voor de snelle verspreiding van covid. Dat was nog duidelijker met “megatheorieën” als QAnon, het idee dat de wereld geregeerd wordt door kannibalistische pedofielen, en Agenda21, het idee dat de VN-klimaatinspanningen tot doel hebben om de wereld te ontvolken.
Slechterik
“In dergelijke overkoepelende theorieën kun je eigenlijk alles integreren”, zegt Ital Himelboim, hoogleraar aan de University of Georgia. “De pandemie past onmiddellijk in de bestaande samenzweringsvisie op de wereld.” Vaak is er ook een slechterik in het verhaal, zegt Himelboim. “Als mensen geen controle hebben over wat er gebeurt, hebben ze soms iemand nodig om met de vinger te wijzen. Vaak vinden ze zo iemand in een samenzweringstheorie.”
De wetenschappers pleiten voor verder onderzoek naar de psychologische aantrekkingskracht van de theorieën die kwaadaardige bedoelingen en geheimdoenerij claimen. “Om die samenzweringstheorieën te bestrijden, moeten we rekening houden met hoe de content is gecreëerd, wat mensen geloven en wat ze delen”, zegt Borah. “Het is een zeer complexe situatie, maar het is belangrijk de inhoud te begrijpen als je er iets aan wil doen. Je moet weten waartegen je vecht.”