Presentatrice Natasja Gibbs stelt op 6 januari in de Nederlandse talkshow Op1 van omroep BNNVARA, tijdens een interviewgesprek met de (toenmalige) partijleider van de ChristenUnie Gert-Jan Segers, dat Israël een apartheidsregime voert. ‘Dit is in strijd met de journalistieke code van de NPO’ (de publieke omroep waar de talkshow wordt uitgezonden, red.), vindt opiniemaker Jan Dijkgraaf in zijn onlinecolumn gericht aan de ombudsman daags nadien.

Hij suggereert dat het niet correct is om als journaliste die uitspraak als een feit te brengen, omdat het volgens hem ‘niet gecheckt en/of aannemelijk’ zou zijn gemaakt. In zijn column roept hij daarom kijkers op om net als hij een klacht bij de NPO-ombudsman in te dienen.

Twee regels van de Journalistieke Code van de NPO zouden volgens Dijkgraaf zijn geschonden: ‘De eerste: “Journalisten maken in publicaties duidelijk onderscheid tussen feiten en meningen.” De tweede: “Journalisten gaan terughoudend om met beschuldigingen. Alleen als die zijn gecheckt en het aannemelijk is, worden beschuldigingen gepubliceerd”.’

Dijkgraaf maakt de vergelijking met omroep Ongehoord Nederland (ON!) die het afgelopen jaar van de NPO – waar het net als BNNVARA haar programma’s uitzendt – twee boetes opgelegd heeft gekregen, nadat de ombudsman Margot Smit klagers tot twee keer toe in het gelijk stelde. ON! had toen volgens Smit inderdaad de Journalistieke Code van de NPO op het punt van betrouwbaarheid geschonden en het werkte mee ‘aan de verspreiding van onjuiste informatie zonder die te corrigeren’.

Zo had Filip Dewinter van Vlaams Belang tijdens een uitzending de ruimte gekregen om vrijelijk te spreken over de extreemrechtse omvolkingstheorie. ‘Dit is een theorie die minimaal op bewijs bevraagd had moeten worden’, was de conclusie van Smit.

Ombudsman bewandelt klachtenprocedure

In diezelfde lijn zou Smit nu ook presentatrice Gibbs, de talkshow Op1, en omroep BNNVARA ter verantwoording mogen roepen, vindt Dijkgraaf. Smit heeft sinds Dijkgraafs column intussen zo’n 800 klachten van kijkers over de uitzending ontvangen, bevestigde zij aan de krant het Algemeen Dagblad.

Maar interessant om op te merken is dat Bert Huisjes, die als coördinator het woord voert namens Op1, aan het Nederlandse journalistieke verenigingsblad Villamedia liet weten dat deze klachten vooral afkomstig zijn van sympathisanten van ON! en de politieke partij Forum voor Democratie. Ombudsman Smit geeft aan voor deze klachten de klachtenprocedure te volgen.

Dat houdt in dat ze de klachten eerst heeft doorgestuurd naar omroep BNNVARA om te reageren. Hun reactie daarop is dat de uitspraak van Gibbs over Israël “voldoende steun in feiten en actualiteit” heeft, meldt Villamedia. De uitspraak van de presentatrice is onder meer gebaseerd op rapporten van de VN en van mensenrechtenorganisaties Amnesty International, Human Rights Watch en B’Tselem die elk afzonderlijk op basis van eigen onderzoek hebben vastgesteld dat Israël een apartheidsregime voert ten aanzien van Palestijnen.

Palestijnse gezinnen wonen in de buurt van de nederzettingen in de H2-zone in Hebron, op de Westelijke Jordaanoever. Foto: © UNRWA/Kazem Abu Khalaf

Bovendien kreeg tafelgast en toen nog partijleider van de ChristenUnie Gert-Jan Segers (een week later, op 13 januari, kondigde hij aan te stoppen als partijleider en Kamerlid), aan wie de uitspraak gericht was, volgens BNNVARA “alle ruimte om tegengeluid te laten horen. Hij zette uiteen waarom hij de redenering van onze programmamakers niet volgde. Hij gaf bovendien aan de opgebrachte vergelijking misplaatst te vinden en legde uit waarom. Al met al werd er in deze kwestie aan tafel een journalistiek evenwichtig gesprek gevoerd.”

‘De gedegen onderzoeken over apartheid in Israël en Palestina liggen voor het oprapen en stapelen zich in rap tempo op’, bevestigt ook Thomas van Gool, expert Israël-Palestina bij de Nederlandse organisatie PAX voor vrede, reagerend op deze kwestie in een opiniestuk op de website Joop van BNNVARA. Als voorbeeld noemt hij het 277-pagina’s tellend rapport van Amnesty International dat vorig jaar concludeerde: “This amounts to apartheid as prohibited in international law”. Van Gool: ‘Dit rapport opent overigens met een uitspraak van huidig Israëlisch premier Netanyahu: “Israel is not a state of all its citizens … but rather a nation-state of the Jewish people, and only them”’. Het is nu aan ombudsman Smit om de klachtenprocedure verder af te handelen.

In deze video van 22 maart 2022 bespreekt Frank Barat met Saleh Hijazi, Deputy Director van Amnesty International in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, Israëls apartheid tegen de Palestijnen, naar aanleiding van het rapport van Amnesty International dat toen was uitgekomen.

Wel open brief tegen regering Iran, maar niet tegen Israël

(Inmiddels oud-)ChristenUnie-voorman Gert-Jan Segers was op 6 januari te gast in de talkshow Op1 naar aanleiding van een open brief die hij toen samen met fractievoorzitters van tien andere partijen in de Volkskrant had gepubliceerd. Daarin riepen ze de Nederlandse regering op om in actie te komen tegen de regeringsleiders van Iran die momenteel mensen, waaronder ook tieners en twintigers, ophangen omdat ze deelnamen aan demonstraties voor meer vrijheid.

‘Als u nu toch al bezig bent met een brief in de Volkskrant om een einde te maken aan dit soort regimes’, zei presentatrice Gibbs op een gegeven moment tegen Segers, ‘laten we dan even naar Palestina kijken. Het apartheidsregime van Israël, komt er ook een open brief …?’ Hier onderbrak Segers Gibbs onmiddellijk.

‘Israël is geen apartheidsregime’, zei hij. ‘Jegens de Palestijnen?’, probeerde Gibbs er nog tussen te brengen. Segers vervolgde dan: ‘Israël is een multiculturele, multireligieuze samenleving, waarin Arabieren, Joden, christenen, druzen samenleven en wat een voorbeeld is voor het Midden-Oosten. Er is een probleem op de Westbank en dat is een territoriaal probleem, maar dat is van een andere orde dan de samenleving die Israël vormt en dat is geen apartheidsregime.’

‘Dat is apartheid’ aldus Amnesty International

Maar in Israël leven de Arabieren, Joden, christenen en druzen helemaal niet ‘samen’, ze leven in verschillende wijken en hebben níét dezelfde rechten op vlak van bijvoorbeeld eigendomsverwerving, promotie of familievereniging. Een Palestijn met Israëlische nationaliteit, die wil huwen met een Palestijn uit de bezette gebieden, heeft de keuze: ofwel verhuizen naar de bezette gebieden, ofwel niet samenwonen. Het is voor een Palestijn uit de bezette gebieden uitgesloten om na een huwelijk mee te mogen naar Israël, wat een inbreuk is op het internationaal recht van familievereniging.

Ook in de rechtbank worden ze anders behandeld. Palestijnen in bezette gebieden moeten voorkomen bij militaire rechtbanken van het bezettingsleger van Israël, terwijl die géén jurisdictie hebben over de bezette gebieden volgens het internationaal recht, volgens de Conventies van Genève over de plichten van bezettingslegers en volgens talrijke VN-resoluties.

Ondertussen worden Israëli’s in de koloniale nederzettingen in bezet Palestijns gebied berecht door de burgerrechtbank van Israël. Dat is apartheid, aldus mensenrechtenorganisaties Amnesty International en Human Rigths Watch.

In deze video van 31 december 2022 bespreekt Lode Vanoost met Joods-Israëlisch historicus Ilan Pappé de apartheid van de nieuwe regering in Israël.

Woorden ontdoen van inhoud versterkt verhaal heersende macht

Het is juist bijzonder dat de presentatrice bij Op1, net als de mensenrechtenorganisaties, deze woordkeuze toepaste. In België (en verder ook in Nederland) hoor en lees je in de mainstream media veel vaker woorden als ‘conflict’ in plaats van ‘bezetting’ of ‘geweld’ in plaats van ‘repressie’ als het gaat over Israël en Palestina. ‘Journalisten van de openbare omroep doen hun uiterste best om ‘neutraal’ te blijven, zeker als het gaat om verslaggeving uit het Midden-Oosten’, stelde gepensioneerd VRT-journalist Johan Depoortere nog in een opinie van 12 mei 2022.

Het zo vaak gebruikte woord ‘conflict’ verhult de realiteit van een 74-jarige koloniale oorlog tegen de oorspronkelijke bevolking van Palestina, etnische zuivering, oorlog en terreur, legt Depoortere daarin uit. Of neem de veel voorkomende zin ‘Het geweld laait op’. Depoortere: ‘De passieve vorm laat in het midden wat oorzaak en gevolg is, de informatie is zoals dat heet aseptisch. Dat betekent dat het ontdaan is van handelende personen, waardoor niemand er aanstoot aan kan nemen. Daarnaast is ‘het geweld’ een neutrale omschrijving wat overal kan voorkomen. Alsof dat vanzelf ‘oplaait’.’

Voorbeeld van woordkeuze bij VRT NWS: ‘crisis’, ‘het conflict’, ‘weer opflakkert’. Geen ‘waarom het Palestijnse verzet zich verdedigt tegen de continue bezetting door Israël’. Foto: Screenshot VRT NWS

‘Daartegenover, allesbehalve neutrale woorden die veel in de media terugkomen als het gaat over Israël en Palestina zijn ‘broeihaarden’, ‘geradicaliseerde groepen’, ‘terreurverdachten’. Telkens verwijzen ze naar één groep: de Palestijnen. Terwijl, zijn de extremistische settlers die nu de kern van de Israëlische regering vormen dan niet ‘geradicaliseerd’? Zijn de illegale nederzettingen geen ‘broeihaarden van terreur’?’, merkt Depoortere op.

Ten slotte, naast ‘apartheidsregime’ wijst Depoortere op nog veel andere woorden die de situatie in de bezette gebieden juist accuraat beschrijven maar in de media tot nu toe nog weinig gebruikt worden. Denk aan: ‘gronddiefstal’, ‘willekeurige arrestaties’, ‘99% veroordelingen van Palestijnse burgers door militaire rechtbanken’, ‘opsluiting van kinderen’, ‘brandstichting door settlers’, ‘vernieling van olijfboomgaarden’, ‘nachtelijke huiszoekingen’. Depoortere: ‘Deze woorden zouden inhoud geven aan de wel veel gebruikte formulering ‘oplaaiend geweld’. Woorden hebben een betekenis en door ze te ontdoen van hun inhoud, versterken ze het verhaal van de heersende macht. In het geval van Palestina: het verhaal van het apartheidsregime en het settler-kolonialisme.’

Het feit dat er tegen de talkshow Op1 bij de ombudsman direct honderden klachten waren ingediend, toont de invloed van die heersende macht, maar het feit dat presentatrice Natasja Gibbs überhaupt het woord ‘apartheidsregime’ in de mond had genomen, biedt hoop dat er in de media langzaam een verschuiving gaande is.