Terwijl partijen, regio’s en culturen die op hun ‘identiteit’ hameren door weldenkend-progressieve burgers als rechts afval worden weggezet, meet de EU zich evengoed een identiteit aan. Daar lijkt niemand zich aan te storen, integendeel: hoe scherper Europa een eigen identiteit demonstreert – bij voorkeur tegenover de Russen, de Chinezen, de Noord-Koreanen en nog een enkel Latino regime – hoe meer applaus. Op alle banken.

Ursula von der Leyen en consorten, de NAVO en de VS voorop, hebben sinds de Russisch-Oekraïense oorlog met vette letters onderstreept dat Rusland en China een bedreiging vormen voor “onze waarden”. Rusland zou bovendien de Europese grenzen niet respecteren. Geografische en morele grenzen, ziedaar de basisingrediënten van identiteit.

Ursula von der Leyen. Foto: European Parliament/CC BY-SA 4:0

Toont de nadruk op identiteit aan dat Europa ook bij het rechtse afval hoort? Of houden we de omgekeerde redenering aan, namelijk dat een Europese identiteit niet rechts hoeft te zijn? Gewoon: ‘identiteit’ als een verzameling van waarden, attitudes en criteria, gekoppeld aan een reeks feitelijkheden – de feitelijkheid van het landschap, de geschiedenis, de bodem, het klimaat, de gastronomie, de cultuur …

Waarden-loze economie

Het blijft hoe dan ook een wat vreemde voorstelling van zaken, want het Russisch-Oekraïense conflict draait wel degelijk om economie. Waarom dan niet gewoon gezegd dat Rusland en China een bedreiging vormen voor onze technologie, industrie, banken, bedrijven – en ja, vooral sluitstuk: onze consumptiemaatschappij?

Simpel: omdat het materiële niet leidt tot identiteit. Zoals economie. Identiteit bouw je niet op met hedgefondsen, supercomputers, hightechauto’s, satellieten en verstandsverbijsterende exploten onder water en in de hemel.

Dat het materiële niet bindt, bleek meteen toen de Russisch-Oekraïense oorlog zorgde voor een exponentiële prijsstijging van onze energie. ‘Europa’ was in geen velden of wegen te bekennen, want elke EU-lidstaat vocht om zijn eigen brokken, elk meteigen prijzen- en subsidiebeleid, ieder met zijn hoogstpersoonlijke rode-telefoonlijn naar Poetin, Biden, Xi Jinping of Merkel.

Duidelijker kon het niet sinds de Russisch-Oekraïense oorlog: materialisme, in casu onze liberale economie, bezorgt Europa absoluut geen identiteit. Alleen onenigheid.

Duidelijker kon niet: materialisme, in casu onze liberale economie, bezorgt Europa absoluut geen identiteit. Alleen onenigheid. Onze decision makers verzwijgen dus vooral dat China in staat is ons weg te concurreren volgens onze eigen, liberale theorieën over ‘het handboek herschrijven’ en competitive advantage.

Daar ligt echter niemand wakker van. Invoerders, wisselagenten, speculanten, handelaars en vooral de consumenten, de massa dus, zijn niet zinnens om Chinese auto’s, chips, medicijnen, plastic zwembaden en luxeboten te boycotten omdat China ons beconcurreert.

Vandaar de nood aan een moreel dipsausje: China wordt dan voorgesteld als immoreel: een dictatuur die onze “veiligheid” bedreigt en derhalve “onze waarden”.

Gebouw van het BSC in Barcelona. Foto: Heredotptlomeu/CC BY-SA 4:0

Het Barcelona Supercomputing Center (BSC) voor geavanceerd kankeronderzoek, dat cynisch ‘Mare Nostrum’ wordt genoemd, voegt geen sikkepit toe aan de Catalaanse identiteit! Evenmin als het gloednieuwe Amazon-complex van 85.000 vierkante meter dat in het noorden van die regio werd opgetrokken naast de boomgaarden.

Spitstechnologie kan overal worden neergepoot.

Steeds meer identiteiten

Via waarden kan je wel identiteit opbouwen. Maar hoe moet het dan? Is de Europese identiteit waarvan sprake van dezelfde aard als de Catalaanse, Bretoense, Kosovaarse of Servische, met sterke taalkundige en culturele klemtonen? Met etnische misschien?

Of groeit er zoiets als een supranationale identiteit, die uitgroeit tot een specifiek Europese identiteit? Naar het model van gidsland Amerika, met een Europees patriottisme en een European Dream? En een eigen Leger. Na de Vlag, de Bank en de Munt.

Behoort het tot de mogelijkheden, zo’n pan-Europese identiteit? Het valt te betwijfelen, want de evolutie verloopt in de omgekeerde richting: sinds de industrialisering en de moderniteit uitmondden in het centralisme van de natiestaten (het ‘eengemaakte’ Duitsland en Italië, bijvoorbeeld), telde Europa nooit zoveel identiteiten als nu.

Foto: Assemblea Nacional Catalana/CC BY-SA 2:0

Kijk gewoon naar Spanje: naast Catalonië en Baskenland zijn nu ook Galicië en Valencia bezig om hun taalkundig en cultureel erfgoed in moderne politieke termen te vertalen. Frankrijk kon een veralgemeend gebruik van het Corsicaans als onderwijs- en voertaal niet tegenhouden.

De verdeel- en heerstactiek van de EU en VS beoogde wel niet de vermenigvuldiging van identiteiten, maar dat is wel het resultaat.

Of neem het Verenigd Koninkrijk: Schotland bereidt een nieuwe stemming over onafhankelijkheid voor. Het parlement van Wales wint aan relevantie en op televisie loopt meer dan één serie in het Welsh. En dan slaan we de Balkan nog over.

Overigens, hebben de EU en de VS zelf hard hun best gedaan om het voormalige Oostblok uit elkaar te spelen – en uit elkaar te bombarderen – door zoveel mogelijk staatjes te creëren. Hun verdeel- en heerstactiek beoogde wel niet de vermenigvuldiging van identiteiten, maar dat is wel het resultaat, inclusief de bedenkelijke casussen Kosovo en Noord-Macedonië.

Kijkkast

Een Europese identiteit die, zoals nu, waarden als alibi gebruikt om een economisch machtsblok uit te bouwen tegen China en Rusland, zal vrij snel haar ware gezicht tonen door alle bestaande en zich ontwikkelende identiteiten een halt toe te roepen om ze des te makkelijker in te passen in het economisch-technologische model.

Het regionale identiteitsstreven wordt dan gesust met vertegenwoordigers in de talloze gremia, handelsakkoordjes en investeringen van het type Barcelona Supercomputing Center (in Amerikaanse spelling!), eengemaakte tarieven, gelijkwaardige quota, geijkte formulieren, tijdelijk gunstige voorwaarden en een paar miljard subsidies. Versmald tot eenheidsmunt. Letterlijk.

Wat overschiet, is restidentiteit: lokale gastronomie voor toeristen, pseudo-authentieke vakantiehuizen, afgestofte volksdansen.

Wat overschiet, is restidentiteit: lokale gastronomie voor toeristen, pseudo-authentieke vakantiehuizen, afgestofte volksdansen. Terug naar fiesta, playa en sangría. Identiteit als kijkkast. Het moderne toerisme – de economische en niet de taalkundig-culturele motor van veel regio’s – is daarvan het beste en ook het meest schrijnende voorbeeld.

Andorra praat toeristen nu een experience aan, zoals Epizen, una nova destinació per dinamitzar els Pirineus, een complex voor voeding, sport, vermaak, gastronomie, mode, elektronica – in totaal 65.000 vierkante meter zen.

Laat het verschil intact

Nee, in Europa evolueert identiteit niet in een pan-Europese richting. Ze onttrekt zich veeleer aan de laatste middelpuntvliedende krachten. Een supermacht met identiteit als schaamlapje is nergens voor nodig.

Europa en zeker de EU zijn bedoeld om al die culturen, talen, naties en regio’s bijeen te houden, te overkoepelen, te verenigen wat overeenstemt – en intact te laten wat verschilt. Kruisbestuiving volgt wanneer de tijd en de omstandigheden zich daartoe lenen, met kunst – en niet het materialisme – op kop, in het bijzonder muziek, dans en beeldende kunst.

Nochtans biedt ook de sociaaleconomische wereld kansen om zich met morele waarden te onderscheiden.

Kruisbestuiving levert ook nieuwe, originele uitingen op. Nooit werd in Catalonië zoveel in het Catalaans gezongen als sinds de afschaffing van de dictatuur en de aansluiting bij Europa: el pop català is een succesverhaal.

Europese identiteit is niet een Griekse braindrain veroorzaken of derden betalen om vluchtelingen tegen te houden. Een sociaaleconomisch beleid met drie snelheden in het leven roepen, geeft evenmin blijk van een eerlijke hang naar een Europese identiteit.

Foto: eddybonte.be

Nochtans biedt ook de sociaaleconomische wereld kansen om zich met morele waarden te onderscheiden: “Gelijk loon voor gelijk werk” op Europees niveau toepassen, reikt verder dan de portemonnee, want draait in wezen om ethiek, in casu om gelijkheid onder de vorm van waardigheid.

Waardigheid. Als dat geen ethisch uitgangspunt is waarmee Europa zich wereldwijd kan onderscheiden.

Deze Opinie werd overgenomen van het Salon van Sisyphus. Eddy Bonte (°1949) was van 1972 tot 2012 radiomaker en schrijver. Hij schrijft nog steeds over o.a. muziek, filosofie, de sixties, maatschappelijke thema’s, blues en de Rolling Stones, onder meer op zijn eigen website eddybonte.be. Hij heeft tevens een internetradiozender radio68.be en een blog op DeWereldMorgen.be.