De tussentijdse balans na tien maanden oorlog in Oekraïne oogt somber: naar schatting 200.000 doden en gewonden, pijnlijke sancties voor de Russische bevolking, dreigende economische recessie voor Europa, rampzalige gevolgen voor het Globale Zuiden waar miljoenen bedreigd worden door ondervoeding en hongersnood, een verwoest en geamputeerd Oekraïne waar de burgerbevolking zoals in elke oorlog het grootste slachtoffer is.

Voor de Russische president Poetin verloopt de oorlog allesbehalve naar wens. Het oorspronkelijke doel, een regime change in Kiev, is na militaire nederlagen losgelaten. Tienduizenden mannen uit het jongste, best opgeleide en dynamische segment van de Russische bevolking hebben het land verlaten.

De sancties hebben de Russische oorlogsmachine voorlopig niet tot stilstand kunnen brengen, maar bij gebrek aan de hoogtechnologische onderdelen kan er wel zand in de raderen komen.

Twitter @MSNBC

Er kunnen in dit conflict geen winnaars zijn. Alleen de VS, duizenden kilometers van de frontlijn verwijderd, tellen hun zegeningen: een bonanza voor de wapenindustrie en de gasleveranciers, een Atlantisch bondgenootschap dat van de doden is opgestaan, een hondstrouw Europa waar de meest Atlantisch gezinde en agressief russofobe landen als Polen en de Baltische staten aan soortelijk gewicht hebben gewonnen.

De neoconservatieven, dezelfde lui die ons de oorlog in Irak cadeau hebben gedaan, juichen. Voor de geestesgenoten van wijlen Zbigniew Brzezinski, die de Russen in de val van Afghanistan lokte en daarmee de doodsklok luidde voor de Sovjetunie, was de roekeloze en misdadige beslissing van Poetin om Oekraïne binnen te vallen een geschenk uit de hemel.

Al meer dan vijftig miljard dollar ging van de Amerikaanse belastingbetaler richting Oekraïne.

Hillary Clinton wil nu dat Oekraïne het nieuwe Afghanistan voor de Russen wordt. De Amerikaanse minister van Defensie Lloyd Austin noemde het doel van de oorlog uitdrukkelijk Rusland te verzwakken. Samen met China vormt Rusland immers een “systemische bedreiging” voor de Amerikaanse hegemonie.

Victoria Nuland. Foto: Ssturner71/CC BY-SA 4:0

Toch is het vanuit Amerikaanse hoek dat schuchtere signalen waarneembaar zijn die erop wijzen dat de regering-Biden stilaan op de rem gaat staan voor de ongebreidelde militaire steun aan de Oekraïense bondgenoot. Niet dat de stroom aan wapens en dollars direct dreigt op te drogen.

Al meer dan vijftig miljard dollar ging van de Amerikaanse belastingbetaler richting Oekraïne en onlangs kreeg het leger van president Zelensky Patriot-raketten, een nieuwe escalatie in de wapenwedloop.

Hoezeer Washington ook de vruchten plukt van een oorlog op het Europese continent, nuchtere geesten zijn beducht voor een ontsporing die tot een directe confrontatie met Moskou zou kunnen leiden.

Niet voor het eerst zijn het de militairen die een realistischer kijk hebben op de oorlog dan veel politici.

Op subtiele manier gaf het Witte Huis vorige zomer 2022 te verstaan dat het niet onverdeeld gelukkig is met een aantal spectaculaire successen van het Oekraïense leger of de “speciale diensten” van Kiev zoals de moord op Daria Doegina, de dochter van de extreem nationalistische ideoloog en Kremlinadviseur Doegin en de drone-aanval op de Kertsjbrug die de Krim met Rusland verbindt.

Niet voor het eerst zijn het de militairen die een realistischer kijk hebben op de oorlog dan veel politici. In het Pentagon groeit het besef dat het conflict niet (enkel) met militaire middelen beslecht kan worden.

Dat is wat generaal Mark Milley, de opperbevelhebber van de Amerikaanse strijdkrachten, nu ook openlijk zegt: “Iedereen moet erkennen dat een militaire overwinning in de strikte zin van het woord niet met militaire middelen haalbaar is. We moeten dus naar andere middelen grijpen.” Het is met andere woorden tijd om te onderhandelen.

De voorzichtige Amerikaanse opening naar diplomatie is niet helemaal nieuw.

De voorzichtige Amerikaanse opening naar diplomatie is niet helemaal nieuw. In de hoogste Amerikaanse politieke kringen is het debat al even aan de gang over praten of vechten tot de overwinning. Aan de ene kant wat je de realisten zou kunnen noemen, aan de andere kant de neocons in de regering.

Die laatsten worden aangevoerd door Victoria Nuland die als gezant van de regering-Obama in 2014 een belangrijke rol speelde in de gebeurtenissen op de Maidan, een door Washington gesteunde coup tegen de verkozen Oekraïense president Janoekovitsj. Dat was het startschot voor de opstand in de Donbas die tot de huidige oorlog heeft geleid.

Twee eeuwen geleden wist von Clausewitz¹ het al: Oorlog is politiek met andere middelen. Wat op het spel staat zijn politieke kwesties en die moeten met politieke middelen opgelost worden. Het allereerste politieke probleem dat aan de basis van het conflict ligt is de kwestie van de NAVO.

Vom Kriege (1832). Public Domain

Het komt erop aan een middel te vinden om de veiligheid en de soevereiniteit van Oekraïne te garanderen zonder lidmaatschap van de NAVO. Zelfs president Zelensky liet in de weken na de Russische invasie die mogelijkheid open.

Hij kwam erop terug, onder druk van Westerse hardliners zoals de voormalige Britse premier Boris Johnson die in april naar Kiev reisde om Zelensky ervan te overtuigen zeker niet te praten met de Russen maar te vechten tot de overwinning.

Behalve de kwestie van de NAVO en de Oekraïense soevereiniteit zijn twee andere heikele thema’s voer voor politieke onderhandelingen: de Krim en de door Rusland veroverde Oekraïense gebieden. De Russische bezetting van de Krim was in de ogen van Moskou een terugkeer van het gebied naar wat het was: onderdeel van Rusland.

Ook dat was een gevolg van de gebeurtenissen op de Maidan eind 2013. Voor Rusland is de Krim met de marinebasis Sebastopol van existentieel belang. Dat had Poetin al duidelijk gemaakt toen in 2008 onder Amerikaanse druk besloten werd Oekraïne het lidmaatschap van de NAVO aan te bieden.

“Als dat gebeurt nemen we de Krim terug”, had Poetin tegen de toenmalige Amerikaanse president Bush gezegd. Er bestaat weinig twijfel over dat de Krim, historisch een Russisch gebied, Russisch zal blijven wat ook de resultaten van eventuele onderhandelingen mogen zijn.

Een nog neteliger kwestie is die van de Donbas, waar de bevolking in overgrote meerderheid Russisch sprekend is en in een omstreden referendum gekozen heeft voor aansluiting bij Rusland. Hoezeer de waarde van dat referendum ook betwijfeld kan worden, is de vraag of een bevolking die jarenlang door haar eigen regering en de neo-nazimilities uit Kiev werd gebombardeerd veel zin heeft om nog deel uit te maken van dat Oekraïne.

De Minsk-akkoorden waarbij Frankrijk, Duitsland en Rusland een einde probeerden te maken aan de burgeroorlog voorzagen in verregaande autonomie voor de Donbas. De weigering van de opeenvolgende Oekraïense presidenten Poroshenko en Zelensky om die akkoorden toe te passen was één van de oorzaken van het huidige conflict.

Volgens de Turkse bemiddelaar stonden Rusland en Oekraïne zelfs dicht bij een akkoord toen de Oekraïners de onderhandelingstafel verlieten.

Nog kort vóór de Russische invasie in februari vorig jaar weigerde Zelensky in te gaan op de aansporingen van de Franse president Macron en de Duitse bondskanselier Scholz om rechtstreekse gesprekken aan te gaan met de opstandelingen van de Donbas.

In die omstandigheden zijn vredesonderhandelingen verre van vanzelfsprekend. Toch werd er na de Russische invasie in maart vorig jaar gepraat. Volgens de Turkse bemiddelaar stonden Rusland en Oekraïne zelfs dicht bij een akkoord toen de Oekraïners de onderhandelingstafel verlieten.

Intussen zijn de posities aan beide kanten van het conflict verhard. Door plaatselijke militaire successen ziet Oekraïne de kans op een militaire overwinning toenemen. Rusland heeft door de annexatie van de Donbas de inzet verhoogd en kan rekenen op een bijna onbeperkte levering van manschappen die Poetin bereid is als kanonnenvlees in de strijd te gooien.

Hoe moeilijk en onwaarschijnlijk ook: de onderhandelingstafel is de enige plek die een oplossing kan bieden voor het conflict. Het komt erop aan een compromis te vinden waarbij de Oekraïense aanspraken op soevereiniteit kunnen worden verzoend met een oplossing die Poetin al te veel gezichtsverlies bespaart.

Dat betekent dat Zelensky afziet van zijn ambitie om alle Oekraïense gebieden die nu door Rusland worden bezet terug te winnen en dat Poetin vrede neemt met grenscorrecties in het voordeel van Rusland. Demilitarisering van de veroverde gebieden onder controle van de VN kan als tijdelijke oplossing dienen en als overgangsmaatregel naar een definitief statuut.

Hoe dan ook wacht de diplomaten een gigantische taak om schijnbaar totaal tegengestelde standpunten en belangen te verzoenen. De geschiedenis bewijst dat zo iets niet onmogelijk is.

Hoe dan ook wacht de diplomaten een gigantische taak om schijnbaar totaal tegengestelde standpunten en belangen te verzoenen. De geschiedenis bewijst dat zo iets niet onmogelijk is: na vijf jaar moeizaam onderhandelen zijn het diplomaten en niet militairen die een einde hebben gemaakt aan de verschrikkelijke oorlog in Vietnam.

De weg naar de vrede in Oekraïne zal eveneens lang en pijnlijk zijn. Daarom moet nu werk worden gemaakt van de voorbereidingen die tot onderhandelingen kunnen leiden. Eerste bescheiden stappen zoals uitbreiding van het graanakkoord dat de export van graan uit Oekraïne mogelijk maakt, uitwisseling van krijgsgevangenen en doden, veiligheidsgaranties voor de kerncentrale van Zaporizja kunnen de aanzet zijn voor echte onderhandelingen, met het oog op een bestand dat kan uitmonden in een vredesovereenkomst.

Het alternatief is in het beste geval een jarenlange stellingenoorlog met meer doden en gewonden, meer vernieling voor Oekraïne en meer ellende voor de wereld, en in het slechtste geval een nucleair armageddon.

Dit is een overname van het Salon van Sisyphus. Een versie van dit artikel verscheen in De Morgen van 4 januari 2023.

Note: