Het opvangrecht is een recht dat ons land moet waarborgen voor elk persoon die in ons land om internationale bescherming vraagt. Vluchtelingenwerk Vlaanderen biedt juridische permanentie aan het Pachecogebouw. Met die permanentie verzamelden jullie 4.500 individuele aanklachten. Wordt er gevolg gegeven aan die klachten?

Thomas Willekens: “We staan inderdaad iedere namiddag tussen 14 en 17u aan het Pachecogebouw voor juridische permanentie. Toen we daar net mee begonnen in april was dat enorm succesvol. We konden de mensen die in ons land om internationale bescherming vragen, toen garanderen dat als ze bij ons kwamen aanbellen ze binnen de week opvang zouden krijgen via de arbeidsrechtbank.”

“Het duurt nu gemiddeld 54 kalenderdagen voordat zij een uitnodiging voor een opvangplaats ontvangen”

“Vanaf juni merkten we op dat zelfs mensen die de Belgische Staat hebben kunnen laten veroordelen voor het schenden van hun opvangrecht, steeds langer moesten wachten. Ondertussen zijn er 1.600 of al 1.800 personen die zo een veroordeling op zak hebben, maar die nog steeds geen uitnodiging hebben ontvangen voor een opvangplaats. Het duurt nu gemiddeld 54 kalenderdagen voordat zij een uitnodiging voor een opvangplaats ontvangen.”

“Deze mensen hebben dus eigenlijk al 2 à 3 maanden een beslissing in handen die zegt dat ze een opvangplaats moeten krijgen. Ze krijgen die gewoon niet, waardoor Fedasil per dag dat hun recht op opvang niet wordt gerespecteerd, een dwangsom van 100 euro per persoon moet betalen.”

“Die dwangsommen worden simpelweg niet betaald. Je kan dan naar de beslagrechter stappen om goederen op te eisen, ter compensatie van die dwangsom, maar dat is juridisch gezien heel erg moeilijk omdat Fedasil een publieke instantie is. Deze juridische loophole zorgt ervoor dat Fedasil die beslissingen naast zich kan neerleggen.”

“De Belgische Staat en Fedasil zijn verplicht dwangsommen te betalen die nu een plafond van 550.000 euro hebben bereikt. Fedasil heeft dit bedrag niet betaald”

“Dat is natuurlijk een flagrant gebrek aan respect voor de rechtsstaat, en zeer zorgwekkend. Vanuit Vluchtelingenwerk Vlaanderen zijn we met 9 andere organisaties reeds in januari en maart van dit jaar naar de rechtbank gestapt, waarna de Belgische Staat en Fedasil op collectief niveau zijn veroordeeld. Zij zijn verplicht dwangsommen te betalen die nu een plafond van 550.000 euro hebben bereikt.”

“Fedasil heeft dit bedrag niet betaald, en wij kunnen ook die stap naar de beslagrechter niet zetten. Dus ook daar respecteren zij dat vonnis simpelweg niet.”

Als ik het goed begrijp is het moeilijk om een overheidsinstantie deze veroordelingen af te dwingen?

“Klopt. Aangezien Fedasil een publieke dienst is mag je enkel goederen in beslag nemen waarvan de inbeslagname de publieke werking van die dienst niet negatief beïnvloedt. Wij kunnen dus niet zomaar goederen ter waarde van een half miljoen in beslag nemen, want uiteraard zal het agentschap daaronder lijden. Dat is ook niet wat wij willen natuurlijk.”

“Nadien is het dan aan de advocaten en aan ons om aan de mensen op straat uit te leggen dat de rechtbank ons gelijk geeft, maar dat ze desondanks nog steeds op straat moeten slapen. Dat krijg je niet uitgelegd”

“Fedasil weet dat het gigantisch moeilijk is om die beslissingen en veroordelingen af te dwingen, waardoor zij mensen ondertussen twee à drie maanden zonder problemen -laat ons zeggen- kunnen laten wachten. Nadien is het dan aan de advocaten en aan ons om uit te leggen aan de mensen op straat dat we gewonnen hebben, dat de rechtbank ons gelijk geeft, maar dat ze desondanks nog steeds op straat moeten slapen. Dat krijg je niet uitgelegd.”

Zijn er verdere juridische stappen mogelijk? Omdat het natuurlijk wel over mensenrechtenschendingen gaat? 

“Er zijn een aantal advocaten die een verzoek voor voorlopige maatregelen vragen bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens op basis van artikel 39. Maar zo’n verzoek wordt meestal enkel ingeschakeld in geval van onmiddellijke verwijdering van het Europees grondgebied, dus als een persoon bijna naar diens thuisland wordt teruggestuurd en als de nationale rechtbanken niet reageren. Zo zijn bijvoorbeeld de deportaties naar Rwanda stopgezet vanuit het VK.”

“Die weg werkt in principe ook voor opvang. Nadat de advocaten bij de arbeidsrechtbank zijn geweest, leggen ze dat verzoek voor voorlopige maatregelen neer bij het Europees Hof met de vraag of zij Fedasil kunnen bevelen opvangplaatsen te regelen.”

“Dat mensen op straat worden gedwongen om zulke juridische procedures op te starten die ook nog eens enorm kostelijk zijn voor de Belgische Staat, is een heel erg zorgwekkende trend”

“Op dit moment zien we dat het Europees Hof Fedasil een relatief lange deadline geeft om op een aantal aanvragen te beantwoorden. Als Fedasil die niet kan beantwoorden, volgen die voorlopige maatregelen. Dat zou een heel sterk signaal zijn vanuit het Hof, maar op dit moment slaagt Fedasil erin om die personen net voor die deadline een opvangplaats te geven waardoor ze niet op het matje geroepen worden door de rechtbank.”

“Waar vroeger de beslissing van de arbeidsrechtbank voldoende was om een opvangplaats te krijgen, is er nu al een trapje bijgekomen en moet je al naar het Europees Hof gaan om een opvangplaats af te dwingen. Dat mensen op straat worden gedwongen om zulke juridische procedures op te starten die ook nog eens enorm kostelijk zijn voor de Belgische Staat, is een heel erg zorgwekkende trend. ”

“Het makkelijkste, of het goedkoopste om het zo te zeggen, is om het opvangrecht opnieuw te respecteren en iedereen die daar recht op heeft een opvangplaats te geven”

“Staatssecretaris De Moor heeft al een aantal keer aangegeven dat het niet de bedoeling kan zijn dat de Belgische belastingbetaler dwangsommen betaalt, en dat vinden wij ook. Wij zouden niet liever willen dat er geen dwangsommen zouden moeten opgeëist worden, maar ik denk dat de Belgische belastingbetaler op dit moment ook aardig wat betaalt voor al die advocaten, gerechtsdeurwaarders, magistraten, rechters die nu overuren draaien door al die juridische procedures, die uiteindelijk toch in 90 procent van de gevallen tot een veroordeling van Fedasil leiden.”

“Dus het makkelijkste, of het goedkoopste om het zo te zeggen, is om het opvangrecht opnieuw te respecteren en iedereen die daar recht op heeft een opvangplaats te geven.”

Ondertussen belanden er kinderen op straat, wat verschrikkelijk is. Middenveldorganisaties zoals Vluchtelingenwerk Vlaanderen en Samusocial werken dan ook samen om basisbehoeften in te willigen en toch opvang te kunnen bieden. Hoe loopt dat voor jullie? Ik kan me inbeelden dat dat niet houdbaar is op die manier. 

“Die samenwerking beschouw ik echt als een lichtpuntje in die opvangcrisis. Het middenveld heeft nog nooit zo sterk gestaan. Sinds kort werken wijzelf, CIRÉ, het platform voor mensen op de vlucht, Médecins du Monde, Artsen Zonder Grenzen en Samusocial nauw samen. We wisselen dagelijks info uit en zorgen ervoor dat er altijd iemand is als er iets fout loopt. Dat is mooi om te zien, maar tegelijkertijd merken we ook op dat iedereen van die organisaties, zeker deze week (dit interview werd afgenomen eind oktober, nvdr.), op het einde van zijn latijn zit.”

“Dan komt daar nog eens die gebeurtenis met burgemeester Philippe Close (PS) bij kijken, die de tentjes van de minderjarigen heeft laten afbreken in Brussel-Noord. Dat was voor mij persoonlijk een breekpunt”

“En dan komt daar nog eens die gebeurtenis met burgemeester Philippe Close (PS) bij kijken, die de tentjes van de minderjarigen heeft laten afbreken in Brussel-Noord. Dat was voor mij persoonlijk een breekpunt, en ik denk voor de mensen van de humanitaire hub nog meer. Dat is aan hun gevel gebeurd, zij hebben aan de minderjarigen die tenten gegeven, en de dag erop kwamen ze die plots afbreken. Dat moet mentaal enorm zwaar geweest zijn.”

“Of we dat nog lang kunnen volhouden zo? Ik denk dat de mentale draagkracht van het middenveld op dit moment zeker wel op de proef wordt gesteld, maar wij zullen op de nagel blijven kloppen wat de opvangcrisis betreft, we zullen blijven ijveren voor oplossingen. En de humanitaire actoren binnen het middenveld, zoals de humanitaire hub en Samusocial, zullen hun best blijven doen om mensen op een zo menswaardig mogelijke manier te laten overnachten op straat. Zij geven dekentjes, tenten, eten …”

“In september kregen we dan ook van staatssecretaris De Moor het verwijt dat het middenveld werd bevraagd om mee te helpen en dat er geen antwoord kwam. Dat was erg oneerlijk omdat we ons al een jaar inzetten om de gevolgen van de opvangcrisis op de mensen op straat tot een minimum te beperken.”

Ik vind het moeilijk om op positieve noot te eindigen, maar ik denk wel dat het heel belangrijk is wat het middenveld doet, zowel door druk uit te oefenen op het beleid als noodoplossingen bieden.

“Ja, zeker, ik moet toegeven dat ik het zelf ook steeds moeilijker vind om die positieve noot nog te vinden, vooral omdat wij al een jaar lang op deze nagel kloppen. De urgentie ontbreekt.”

“We blijven ons hart vasthouden voor de komende weken, maanden. We gaan nog een moeilijke winter tegemoet. Niet alleen voor de asielzoekers op straat, maar ook voor de dak- en thuislozen die er al jaren slapen. We merken ook meer en meer dat ontheemden uit Oekraïne steeds minder opvang vinden. De regering moet de brede problematiek van dak- en thuisloosheid heel hoog op de agenda hebben staan deze winter om menselijke drama’s te vermijden.”