Het onderwerp van deze therapie is een gevoel dat in onze cultuur aanwezig is, het gevoel van onbehagen en woede. Willaert ontleent de termen aan Sigmund Freud, die stelt dat beide onlosmakelijk bij de menselijke natuur horen. Mensen worden gedreven door drift en conflict. Zelfs in een ideale wereld van vrijheid en gelijkheid zou dat zo zijn.

Caleidoscoop

Dat neemt niet weg dat onbehagen een zeer specifieke vorm aanneemt in de neoliberale wereld waarin we vandaag leven, met geglobaliseerde markten en veranderende arbeidsverhoudingen, de opkomst van sociale media, fake news, racisme, en de afbraak van de publieke sfeer. Hoewel we het objectief gezien goed hebben, leven we met angst om te verliezen, en afgunst op wie nog meer heeft dan wijzelf. We zoeken ook een uitweg in een ingebeeld verleden waarin alles beter was.

Willaert neemt ruim de tijd om al die fenomenen te bespreken. Het beeld ontstaat van een maatschappij die steeds sneller begint te draaien, ten koste van de mensen die er elke dag in staan.

In zijn analyse maakt hij gebruik van heel veel voorbeelden uit de recente geschiedenis, zoals de opkomst van Donald Trump en de bestorming van het Capitool, maar ook de coronacrisis, de platformeconomie, en dicht bij huis Dries Van Langenhove en zijn Schild-en-Vrienden. Het beeld is bepaald caleidoscopisch.

Het vraagt wel wat goodwill van de lezer om de verbanden te accepteren tussen alles wat Dominique Willaert aandraagt. Het gaat hier niet om veldonderzoek, en eigenlijk is het ook geen literatuurstudie. Het boek maakt een boog van Freud naar Chantal Mouffe, maar tussenin luisteren we naar de filosoof Dominique Willaert die zijn denkwerk zelf doet.

Klassenstrijd

Onbehagen maakt dat we willen vluchten, ons gedeisd houden of woedend worden en in opstand komen. In dat verzet ziet Willaert een antwoord op de problematieken die hij aankaart. We moeten op zoek naar een collectieve identiteit, en samen strijden kan ons die leveren. Voor Dominique Willaert moet het om een intersectionele klassenstrijd gaan. We zien vandaag veel aandacht voor racisme, seksisme en de bescherming van onze leefomgeving. Die verschillende strijden moeten we met elkaar in verband brengen. Maar Willaert stelt ook dat er geen fundamentele oplossingen zijn binnen het kapitalistisch systeem. Klassenstrijd is nodig, de strijd tussen arbeid en kapitaal, tussen de werkende klasse en de aandeelhouders.

De woede ombuigen naar een positieve strijd, en de terugkeer van de klassenstrijd, dat is de inzet van het laatste deel van Dansen op een ziedende vulkaan, dat eerder een lang essay is dan het ‘onderzoek’ dat in de ondertitel beloofd wordt. Er is een alternatief voor deze individualistische, materialistische meritocratie, het kapitalisme in het tijdperk van het neoliberalisme. Dat alternatief is er omdat de mens uit zichzelf een sociaal wezen is. Dat alternatief is er omdat de maatschappij die we kennen net zo goed een constructie is als de maatschappij die we willen. Ja, de wereld is maakbaar, als we het onbehagen onderkennen en woede hanteren. Met die boodschap vraagt psycholoog Willaert ons om uit de sofa op te staan. Hij rekent de prijs van een boekje aan, en met een handdruk en een ‘tot de volgende keer’ kunnen we de straat op, de wereld in.

‘Dansen op een ziedende vulkaan: een onderzoek naar de woede en het onbehagen in onze cultuur’, Dominique Willaert, Uitgeverij EPO, 2022, p. 224, ISBN 9789462673526