Oorzaken

Op 14 maart waarschuwde de secretaris-generaal van de VN, Antonio Guterres, voor het risico van hongersnood in veel Afrikaanse landen als gevolg van de oorlog in Oekraïne: “We staan voor het risico van een orkaan van hongersnood in vele landen”. Dit zijn geen alarmistische uitspraken. Het is het logisch gevolg van een aantal onvermijdelijke en onbetwistbare gegevens.

Antonio Guterres. Foto: Eric Bridiers, Wikimedia Commons

Het eerste is het feit dat deze twee landen alleen al een derde van de tarwe in de wereld produceren. De Senegalese politicoloog Serigne Bamba Gaye vat de te verwachten gevolgen van de oorlog in Oekraïne als volgt samen: “Afrika, hoewel ver verwijderd van dit nieuwe oorlogstoneel, ondervindt de volle impact. De voedselprijzen stijgen gestaag en de inflatiespiraal treft thans alle vitale sectoren, zoals brandstofvoorziening, levensmiddelen, meststoffen, enz.”

“Dit gebeurt tegen een achtergrond waar het Afrikaanse continent nog steeds worstelt met de gevolgen van de COVID-19 pandemie. Veel landen beleefden in 2020 hun eerste economische recessie sinds 25 jaar, en het risico is groot dat een meerderheid van hen opnieuw met een situatie dichtbij een recessie te maken krijgt als de oorlog doorgaat.”

Het tweede niet te ontkennen feit is de mate van voedselafhankelijkheid van veel Afrikaanse landen. Het beleid van het IMF en de Wereldbank enerzijds en de belangen van de plaatselijke heersende klassen anderzijds hebben deze voedselafhankelijkheid de afgelopen decennia in feite opgebouwd door de plaatselijke productie te richten op exportproducten, ten koste van de voedselgewassen. Het gevolg is een enorme afhankelijkheid van invoer om de bevolking te voeden.

Het beleid van het IMF en de Wereldbank en de belangen van de plaatselijke heersende klassen hebben enorme voedselafhankelijkheid veroorzaakt.

Enkele voorbeelden: Egypte haalt 85 procent van zijn tarwe uit Rusland en Oekraïne. Tsjaad heeft op vrijdag 3 juni de noodtoestand uitgeroepen en de Verenigde Naties om humanitaire noodhulp verzocht. Somalië haalt 70 procent van zijn tarwe uit Oekraïne en 30 procent uit Rusland. Malawi heeft een devaluatie van 25 procent van zijn munt aangekondigd om het hoofd te bieden aan de stijging van zijn invoerkosten. Benin haalt 100 procent van zijn tarwe uit Rusland.

Voor al deze landen worden de risico’s van een onderbreking van de bevoorrading nog vergroot door een explosie van de kosten van de invoer van granen, olie en meststoffen, en van vervangende granen. Matthieu Brun, wetenschappelijk directeur van de Wereldlandbouwstichting: “Door het conflict in Oekraïne rijzen de prijzen de pan uit, en niet alleen die van tarwe. Deze stijging heeft zich reeds uitgebreid tot alle tarwe vervangende producten, met inbegrip van rijst. Daarbij komt nog de stijging van de diesel- en gasprijzen.”

“Bovendien is Rusland ‘s werelds grootste exporteur van ureum en de op één na grootste exporteur van kaliumchloride en ammoniak, die nodig zijn voor de productie van meststoffen. De stijgende aardgasprijzen maken de productie van ammoniak nu al duurder. Nu de meststofprijzen sinds de zomer van 2021 bijna zijn verdubbeld, zal dit gevolgen hebben voor de lokale productie.”

De voorzienbare gevolgen blijven niet beperkt tot de korte termijn. Ze kunnen van lange duur zijn en een daling van de plaatselijke productie veroorzaken. “In sommige landen zullen de producenten de kosten van de stijging van de import moeten opvangen, als ze dat kunnen, terwijl ze in andere landen geen andere keuze zullen hebben dan minder te kopen, wat gevolgen zal hebben voor de opbrengst van bepaalde gewassen”, aldus Matthieu Brun.

“Dit een crisis is die zijn weerga op het continent niet kent.”

Het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties luidde op 9 mei de noodklok. De hoofdeconoom van het UNDP, Raymond Gilpin, verklaarde dat “dit een crisis is die zijn weerga op het continent niet kent. Wij zien de mogelijkheid van spanningen in brandhaarden zoals de Sahel, delen van Centraal-Afrika en de Hoorn van Afrika”.

Ontmoeting met Poetin

Het is deze situatie die een delegatie van de Afrikaanse Unie ertoe heeft gebracht naar Moskou te reizen voor een ontmoeting met Vladimir Poetin op vrijdag.

Macky Sal en Vladimir Poetin. Foto: en.kremlin.ru

De huidige voorzitter van de Afrikaanse Unie, de Senegalees Macky Sal, verklaarde tevreden te zijn over de bijeenkomst en gerustgesteld te zijn: “Vladimir Poetin voelt zich betrokken en geëngageerd en beseft dat de crisis en de sancties de zwakke economieën, zoals die van Afrika, voor ernstige problemen stellen.”

“Hij noemde verschillende manieren om de export te vergemakkelijken, hetzij via de haven van Odessa, die echter moet worden ontmijnd, of via de haven van Marioepol, die onlangs nieuw leven is ingeblazen na de verovering van de stad door Moskou, of via de Donau of Wit-Rusland.”

Maar het deblokkeren van de situatie aan de Russische kant is niet genoeg. De Westerse sancties tegen Rusland hebben gevolgen voor Afrika. De Afrikaanse Unie stelt: “Door deze strafmaatregelen hebben we geen toegang meer tot graan uit Rusland, maar vooral niet tot kunstmest, wat een ernstige bedreiging vormt voor de voedselzekerheid van het continent. De levensmiddelensector moet zich buiten de sancties bevinden.”

De voedselafhankelijkheid is het structurele probleem dat dringend moet worden aangepakt.

De gevaren die de oorlog in Oekraïne voor de Afrikaanse bevolking aan het licht brengt, herinneren aan de irrationaliteit van een economie die volledig afhankelijk is van de wereldmarkt en een minimum aan zelfvoorziening op voedselgebied ontbeert. Afgezien van de huidige dramatische crisis, is het dit structurele probleem dat dringend moet worden aangepakt.

Dit is de vertaling door Frans De Maegd van het tweede deel van een videoboodschap in de reeks ‘De wereld van onderuit’, verschenen op Investig’action.

Om meer te weten:

Christophe Chatelot, Les promesses de Vladimir Poutine pour faciliter l’exportation du blé ukrainien vers l’Afrique, Le Monde.
Christophe Lucet, Guerre en Ukraine. L’ONU veut éviter un « ouragan de famine », Sud-Ouest.