In 2019 vierde de Internationale Arbeidsorganisatie zijn eeuwfeest. Dit eeuwfeest moest de IAO een nieuw elan geven, na een moeilijke periode. Zeker nadat de werkgeversbank de IAO in een ongeziene crisis had gestort, door haar het recht te willen ontzeggen om nog op te treden tegen schendingen van het stakingsrecht, nochtans onderdeel van de fundamentele arbeidsnormen.

Maar toen kwam de coronacrisis. Met alle moeilijkheden van dien om mensen van over heel de wereld bijeen te brengen. De conferentie van 2020 werd afgelast. En in 2021 werd ze, gespreid over het voorjaar en het najaar, enkel digitaal georganiseerd, van achter beeldschermen.

Bouwen aan universele arbeidsrechten

De kers op de (verjaardags)taart in 2019 was de zogenaamde Centenary Declaration over de toekomst van de arbeid, zorgvuldig voorbereid door een speciale commissie, met daarin ook Luc Cortebeeck, erevoorzitter van het ACV. Die commissie lanceerde het concept van de universele arbeidsgarantie (Universal Labour Guarantee): al wie werkt, waar ook ter wereld, zou het recht moeten krijgen op een toereikend loon, op een beperking van de arbeidsduur en op veilig en gezond werk.

Bedoeling was om die drie rechten toe te voegen aan de set van fundamentele arbeidsnormen van de IAO. Vandaag is die set beperkt tot het verbod op kinderarbeid, dwangarbeid en discriminatie en tot de syndicale vrijheid en het recht op collectief onderhandelen (waaronder het recht te staken).

De meerwaarde van zo’n erkenning als fundamentele arbeidsnorm is dat alle landen die toetraden tot de IAO die rechten moeten respecteren. Zelfs als ze de verdragen daarover van de IAO niet hebben geratificeerd. En ook dat er een verscherpt toezicht komt op eventuele schendingen van die rechten.

De vakbonden omhelsden het voorstel van de commissie. De werkgevers, nochtans ook vertegenwoordigd in de commissie, vonden dat te hoog gegrepen. Maar maakten in de Centenary Declaration uiteindelijk wel de opening voor een van de drie rechten: veilig en gezond werk. Drie jaar later staat dit nu opnieuw op de agenda, om formeel de stap te zetten naar de erkenning als fundamentele arbeidsnorm.

22 landen, waaronder Hongarije, op het matje

Het ACV speelt van oudsher een voortrekkersrol in een van de vaste commissies van de Conferentie: de commissie voor de toepassing van de normen. ACV-voorzitter Marc Leemans is daar al jaren de woordvoerder van de werknemersgroep. Het is een soort van tribunaal waar landen die de internationale arbeidsnormen met de voeten treden moeten verschijnen.

Onderstaande landen moeten zich verantwoorden. Opvallend: Hongarije staat ook op de lijst, wegens inbreuken op het recht tot organisatie en collectief onderhandelen. Daarnaast ook nog op de lijst: Azerbeidzjan, Belarus, Benin, Centraal Afrikaanse Republiek, China, Djibouti, Ecuador, El Salvador, Fiji, Guatemala, Hongarije, Irak, Kazachstan, Liberia, Malawi, Maleisië, Myanmar, Sint-Maarten Nederland, Nieuw-Zeeland, Nicaragua, Nigeria en de Salomonseilanden.

Werk na corona

Nog een vaste commissie is deze voor het ‘weerkerende thema’ (recurrent item). Die commissie werd opgericht op basis van de Verklaring voor Sociale Rechtvaardigheid van de IAO van 2008. Daarin werden vier strategische doelstellingen bepaald voor het werk van de IAO: waardig werk, sociale bescherming, sociale dialoog en naleving van de fundamentele arbeidsnormen.

Elk jaar komt een van die vier aan bod, om voor dat thema dan telkens oriëntaties te bepalen voor het verdere werk van de IAO. Dit jaar is het opnieuw de beurt aan de werkgelegenheid. En dat in een wereld waar de arbeidsmarkten zwaar werden dooreengeschud door de coronacrisis. Met bovenop de Oekraïnecrisis.

We ervaren nu vooral de enorme impact op Europa en op ons land. Maar deze Conferentie verplicht het blikveld open te trekken en ook de desastreuze gevolgen voor het Zuiden en het Oosten mee te nemen. Guy Ryder, de afscheidnemende directeur-generaal van de IAO, trok in zijn rapport voor de Conferentie de aandacht op de impact van die crisissen op de minst ‘ontwikkelde’ landen. Met de wereldwijde stijging van energie- en voedselprijzen dreigt het ergste daar nog te komen.

Normen voor het leerlingwezen

Stages en opleidingen op de werkplek worden overal nuttig ingezet in leertrajecten voor jongeren. Maar ook hoe ze al te vaak misbruikt worden als goedkope tewerkstelling. Het leidde op de conferentie van 2012 in een debat over de jeugdwerkloosheid, in de nasleep van de financiële crisis van 2008, al tot een oproep aan de regering om betere garanties in te bouwen dat het volwaardige leertrajecten worden en geen sluikse manier om gewone werknemers te vervangen.

Bedoeling is een stapje verder te gaan, om tot een nieuwe norm te komen van de IAO voor dit soort van werkplekopleidingen. Een voorstel van mogelijke inhoud ligt voor. De eerste lezing is voorzien dit jaar en de tweede lezing volgend jaar. Er moet ook worden uitgemaakt of het een IAO-verdrag wordt of slechts een aanbeveling.