De aarde warmt op, droogt uit, verzilt, verarmt, radicaliseert… Kortom hebben we te maken met klimaatverandering. Die heeft een enorme impact op de leefbaarheid van onze woonplek. Landbouwgronden, dorpen, steden en hele regio’s lijden onder deze extreme veranderingen, die binnenkort onze hele planeet in een greep zullen houden. De huidige impact van klimaatverandering is dan ook moeilijk te meten en in precieze aantallen te interpreteren. Het gaat immers om een enorm uitgestrekte, ingewikkelde en wicked uitdaging.
Van klimaatverandering, naar klimaatvlucht
Ondertussen hebben al duizenden en miljoenen mensen hun woonplaats of -gebied al moeten verlaten vanwege extreme weersomstandigheden zoals onverbiddelijke droogte en allesverwoestende overstromingen. (Shah Azhar, 2017) Verzilting, uitputting en vervuiling spelen een enorme rol in het aantasten van onze landbouw, onze grootste voedselproducent. Waar niet gegroeid en gegeten kan worden, wordt ook niet geleefd. Het is enkel de vraag van wanneer het aantal klimaatvluchtelingen de miljard zal aantikken.De klimaatzaak-Teitiota
De zaak-Teitiota is een eerste voorbeeld. Hij en zijn gezin zijn enkelen van de slachtoffers van klimaatverandering die het water letterlijk aan de lippen stond. Het waterniveau is de voorbije jaren al fors gestegen, wat voor kleine eilandjes snel de doodstraf kan betekenen. (Nath, 2017).Teitiota werd teruggestuurd naar Kiribati, het eiland vanwaar hij gevlucht was, wegens onvoldoende bewijs dat zijn situatie voldoende persoonlijk en specifiek was voor zijn familie. (O’Sullivan, 2020) Een belachelijk argument. Als deze situatie ook geldt voor de rest van de inwoners van Kiribati, dan moet er juist meer aandacht gaan naar deze onmenselijke situatie in plaats van de kwestie in zijn geheel te negeren.
Als Teitiota niet kan rekenen op de bescherming en opvang die hij verdient in zijn eigen land na het verliezen van zijn woonplaats, wordt er snel gewezen op de verantwoordelijkheid van het land van oorsprong. In het geval van Teitiota besliste het Mensenrechtencomité dat het eiland Kiribati pas over 10 of 15 jaar helemaal onbewoonbaar zou zijn en deze problemen tot dan intern opgevangen of zelfs voorkomen kunnen worden. (O’Sullivan, 2020) De overheid zou ongetwijfeld in eerste instantie haar eigen burgers die ontheemd worden door natuurrampen moeten opvangen, maar wat gebeurt er als deze overheid en haar internationale gemeenschap rondom dat niet (kan) doen? Spreken we dan nog van een klimaatvluchteling? U voelt al dat het een complexe kwestie is, ook op juridisch vlak, ondanks het bestaan van het Mensenrechtenverdrag.
Waar blijft dat statuut?
Het klimaatprobleem is in de nabije toekomst de overkoepelende problematiek en uitdaging. Veel wereldwijde conflicten zijn intussen al veroorzaakt door de klimaatcrisis. Op dit moment kunnen mensen nog (meestal) binnen eigen land rekenen op sociale bescherming. Maar als er hele gebieden moeten migreren vanwege een grote toename aan onleefbare gebieden, dan loopt dit helemaal in de soep. Gaan we dan de feiten achterna hollen en met een statuut voor klimaatvluchtelingen komen wanneer de nood het hoogst is? Of denken we nu best na om zulk statuut te implementeren, zodat we vooruit denken en kunnen bijschaven waar nodig? Voor mij is het antwoord duidelijk…Verantwoordelijkheid nemen naar de oplossing
Ik wil graag Europa en haar lidstaten wijzen op de verantwoordelijkheid die ze hebben om niet enkel (klimaat)vluchtelingen van haar periferieën, maar ook van daarbuiten van sociale bescherming te voorzien. De armste landen zijn vaak de grootste slachtoffers van de klimaatcrisis, terwijl het aandeel in deze crisis van zulke arme landen relatief klein is. Het aandeel van Europa in klimaatverandering is daarentegen erg groot, maar net als de VS zijn we nog eerder geneigd meer hekken en prikkeldraad te zetten om deze zelf veroorzaakte klimaatontheemding buiten onze grenzen te houden. (Harmsen, 2021) Daarbij hebben ontwikkelingslanden, veel meer dan welvarende landen, nóg grote zorgen om zich over te bekommeren dan enkel klimaatverandering. Ten eerste is er daarom nood aan meer internationale solidariteit, ontwikkelingshulp en internationaal vluchtelingenwerk. Ten tweede moeten overheden hun uitgaven voor de sociale bescherming van ontheemden selectiever en doelgerichter maken. Terwijl beschermende dienstverlening voor migranten net universeler moet worden, ofwel gemakkelijker bereikbaar voor degenen die hier normaal net uit de boot vallen. (Faist, 2017) Ten slotte pleit ik voor een internationaal vluchtelingenstatuut voor klimaatontheemden, aangezien het huidig juridisch kader voor deze groep nog duidelijk een slag in het water is.