Toen eind februari luchtalarm klonk boven Kiev, besloot een deel van het personeel van het etnografisch museum Ivan Honchar om toch de schuilkelder te verlaten. Ze keerden terug naar hun kantoor om back-ups te maken van de digitale kopieën van belangrijke artefacten en immateriële activa zoals opnames van lokale volksmuziek. Zoveel mogelijk materiaal werd naar een beveiligde cloudomgeving gekopieerd.

Dagen voordat Rusland binnenviel, had de Russische president Vladimir Poetin hun land een “kunstmatige creatie” genoemd. Die woorden zagen de medewerkers van het museum als een bedreiging voor de kenmerkende Oekraïense cultuur waaraan ze hun carrière hebben gewijd.

“We voelden een grote verantwoordelijkheid om deze cultuur te redden”, zegt Myroslava Vertiuk, plaatsvervangend hoofd van het museum. De kunstcollectie van haar cultuurhuis omvat schilderijen, kleding en muziekinstrumenten. “We wilden er zeker van zijn dat als de collectie beschadigd of vernietigd zou worden, we deze opnieuw konden opbouwen.”

Kunst in de cloud

Cloudopslag werd beschikbaar gesteld door de American Folklore Society (AFS), een non-profitorganisatie aan de Universiteit van Indiana in de Verenigde Staten. Het past in een bredere inspanning om het culturele erfgoed van Oekraïne te redden na de invasie van 24 februari.

Toen de Russische bommen begonnen te vallen, nam AFS contact op met onderzoekers, etnomusicologen, erfgoedwetenschappers, folkloristen, musea en privéverzamelaars. De organisatie bood haar hulp aan bij de backup van veldopnamen, interviews, foto’s en kunstmateriaal.

“Wat we dan doen, is individuele databases voor cloudopslag aanbieden, zodat mensen een back-up van hun gegevens kunnen maken”, zegt AFS’s uitvoerend directeur, Jessica Turner. “We kunnen het materiaal opslaan, ervoor zorgen dat het virusvrij en veilig is… en het voor hen klaar hebben staan als ze het opnieuw nodig hebben.”
Digitale bibliothecarissen

Sinds het begin van de invasie hebben honderden historici, bibliothecarissen en IT-specialisten van over de hele wereld hebben hun krachten gebundeld. Een online leger heeft zich gevormd om back-ups te maken van alles, van websites tot bibliotheken, voordat gebouwen en servers worden weggevaagd.

“SUCHO” staat voor Saving Ukrainian Cultural Heritage Online, het is een project gelanceerd door drie onderzoekers uit de Verenigde Staten en Europa die elkaar ontmoet hebben op Twitter. Met behulp van ongeveer 1200 vrijwilligers archiveert het project digitale content en websites die risico lopen om te verdwijnen.

“We proberen openbaar beschikbare websites vast te leggen voordat ze offline gaan”, zegt mede-oprichter Quinn Dombrowski, technologiespecialist aan de Universiteit van Stanford in Californië. “Zodra we een van deze websites hebben gearchiveerd, hebben we er in feite een kopie van waar mensen kunnen navigeren en bekijken alsof het live is.”

Rekeningen niet betaald

Ongeveer 15 procent van de duizenden websites waarvan vrijwilligers hebben aangegeven dat ze een back-up nodig hebben, zijn momenteel offline, aldus de groep.

In sommige gevallen komt dit doordat servers, internetkabels en elektriciteitsleidingen vernield of beschadigd zijn. In andere gevallen is het omdat rekeningen niet zijn betaald.

“Oekraïners hebben op dit moment veel andere prioriteiten dan betalen voor hun websiteservers”, zegt Dombrowski.

Ook het Oekraïense onderzoeksinstituut van de Universiteit van Harvardbiedt cloudopslag aan academici in nood en heeft een digitale bibliotheek van de invasie gecreëerd.

Dit laatste is gemaakt met een online tool die herhaaldelijk een select aantal webpagina’s vastlegt, zoals nieuwswebsites en de sociale media van politici, met verschillende tijdsintervallen.

Dat biedt onderzoekers een soort tijdmachine waarmee ze terug kunnen gaan en zien wat er tijdens de oorlog online werd gemeld of gezegd.

“Onze rol ligt in het verlengde van de rol van de bibliothecaris in het algemeen: het verzamelen, bewaren en toegang geven tot informatie”, zegt Olha Aleksic, bibliograaf van Harvard, hoofd van het project. “Of we het nu hebben over de boeken, het gedrukte materiaal of de digitale data, de basisdoelstelling blijft dezelfde.”

Het Poolse Pilecki Instituut heeft getuigenverklaringen opgenomen, voornamelijk van vluchtelingen, om bewijs van oorlogsmisdaden te verzamelen en te bewaren. Ook de vernietiging van cultureel erfgoed zoals musea en archeologische vindplaatsen wordt gedocumenteerd.

Websites en data

In de chaos van de oorlog kennen dergelijke initiatieven echter gemengd succes.

Sebastian Majstorovic van SUCHO zegt dat ze de website van het staatsarchief van de fel bevochten stad Charkov – inclusief scans van volkstellingsregisters en gerechtelijke dossiers – hadden bemachtigd, slechts enkele uren voordat het voor eeuwig zou verdwenen zijn.

Maar de lijst met websites die ze niet op tijd bereiken, is pijnlijk lang, voegt hij eraan toe.

Iryna Voloshyna, een onderzoeker aan de Indiana University, betreurt het lot van het kleine museum van Ivankiv, in de buurt van Kiev. Dat huisvestte werken van de beroemde volkskunstenaar Maria Primachenko, maar ging in vlammen op nog voordat AFS erbij kon.

Maar de backupinspanningen zijn nog steeds in volle gang. SUCHO heeft een team dat de ontwikkelingen op het terrein volgt om een prioriteitenlijst op te stellen van websites die eerst gearchiveerd moeten worden.

AFS ontvangt data van onderzoekers die pas onlangs naar hun huizen konden terugkeren, toen Russische troepen hun focus naar het oosten verlegden – evenals van anderen die onderdak zochten in landelijke gebieden met slechte internetverbinding, aldus Voloshyna.

“We hebben het vaak over terabytes aan gegevens, inclusief video’s en jaren werk. Zelfs als de verbinding stabiel zou zijn, duurt het soms een week om een upload te voltooien”, zegt ze.

En er zijn nog andere uitdagingen: Turner van AFS zegt dat het materiaal dat ze ontvangen vaak bezaaid is met malware, wat tijd kost om te wissen.

Eigenheid

De groep stelt de onderzoekers ook ongemakkelijke vragen over wat ze met hun werk moeten doen indien ze de oorlog niet overleven. De oorspronkelijke overeenkomst was immers enkel om opslag voor de korte termijn te bieden.

Ondertussen is SUCHO bezig met crowdfunding om apparatuur zoals scanners en camera’s te verzenden naar instellingen die geen digitale versie van hun collecties hebben. De digitale registers kunnen ook worden gebruikt om mogelijke oorlogsmisdaden te documenteren, bijvoorbeeld als gecatalogiseerde items zijn geplunderd of vernietigd.

SUCHO hoopt de verzamelde gegevens te gebruiken voor een online tentoonstelling van Oekraïense werken – een initiatief dat volgens Vertiuk van het Ivan Honchar Museum dringend nodig is.

“Een groot deel van deze oorlog gaat over informatie, geschiedenis en cultuur”, zegt hij. “De Oekraïense cultuur wordt in het buitenland vaak getoond als onderdeel van een bredere Russische cultuur. Nu is het tijd om onze unieke Oekraïense stem luid en duidelijk te laten horen.”

–

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters Foundation