Het geweld in Myanmar begon op 1 februari 2021, toen het leger de macht overnam van de verkozen regeringsleidster Aung San Suu Kyi. Protest tegen die staatsgreep wordt sindsdien neergeslagen, maar in april vorig jaar werd het conflict besproken door ASEAN, de associatie van tien Zuidoost-Aziatische landen waar Myanmar deel van uitmaakt. Juntaleider Min Aung Hlaing ging akkoord met een actieplan.

Maar volgens mensenrechtenorganisatie Amnesty International weerhoudt dat plan het leger er niet van om nog steeds oorlogswapens te gebruiken om vreedzame demonstranten te doden. Volgens de non-profit Assistance Association for Political Prisoners (AAPP) zijn sinds de coup al meer dan 1700 mensen omgekomen en meer dan 13.000 gevangengezet.

Flashmob

De afgelopen maanden interviewden onderzoekers van Amnesty zeventien mensen die deelnemen aan vreedzame protesten in vijf van de staten en regio’s in Myanmar. De geïnterviewden komen uit diverse protestgroepen, zoals LGBTI+- en vrouwenrechtenorganisaties.

Een van de populairste demonstratiemethodes is de flash mob, waarbij activisten een paar minuten door de straten rennen voordat ze zich verspreiden om te voorkomen dat ze worden neergeschoten of gearresteerd door het leger. Ook worden er in het hele land stilteprotesten gehouden waarbij winkels en zaken worden gesloten, wegen worden leeggemaakt en mensen thuisblijven uit protest tegen de militaire regering. Activisten en mensenrechtenverdedigers delen pamfletten uit in bussen, plakken stickers en maken graffiti op muren met boodschappen tegen het leger, en roepen op tot boycots van goederen en diensten die gelinkt zijn aan het leger.

Volgens Amnesty nemen militairen ook vaak vergeldingsmaatregelen tegen de familieleden van activisten. De organisatie roept de ASEAN op om de militaire regering van Myanmar aan te moedigen om al het geweld tegen vreedzame demonstranten te stoppen, in overeenkomst met het vijfpuntenplan. Dat moet snel gebeuren om het lijden van de mensen in Myanmar te stoppen, zegt Amnesty.

Mishandelingen

Activisten en mensenrechtenverdedigers die Amnesty International interviewde, beschrijven hoe ze mishandelingen door het leger meemaakten of zagen terwijl ze demonstreerden, zoals beschietingen, geweld en pogingen om op demonstraties in te rijden.

Het antwoord van het leger heeft een grote impact gehad op de geweldloze protestbeweging. Tijdens de laatste maanden van 2021 was er een duidelijke afname van het aantal mensen dat ging protesteren op straat. “We gingen van tienduizenden naar duizenden, van duizenden naar honderden, en van honderden naar ongeveer twintig mensen”, zegt een van de geïnterviewden, een student aan de universiteit van Mandalay. Sommige activisten die Amnesty sprak gaven aan echter ook aan dat ze met opzet kleinere protesten organiseerden om iedereen veilig te houden.

Rina, een universiteitsstudent en lid van de General Strike Committee in Yangon, vertelde onder meer dat het “te gevaarlijk” was geworden om in grote groepen te demonstreren. Ze nam met twintig anderen deel aan een flashmob op 5 december 2021 en vertelt hoe  een militaire truck die dag recht op hen inreed. “Toen ik wegrende, zag ik dat een paar van de andere mensen die meededen aan de flashmob waren geraakt. Sommigen rolden over de stoep.”

Soldaten in burger

Veel activisten beschreven ook aan Amnesty hoe ze het gevoel hebben constant in de gaten te worden gehouden door burgerinformanten – die bekend staan als ‘dalans’- of door soldaten en politie in burger en in voertuigen zonder nummerplaat.

Myat Min Khant, van de All Burma Federation of Student Unions, vertelde dat de politie zich soms vermomt als fruitverkopers of taxi- en trishaw-chauffeurs en zich op die manier onder de mensen mengt om critici in de gaten te houden.

Er zijn ook veel controleposten in het hele land. Mensen worden willekeurig staande gehouden en hun eigendommen worden door soldaten en politie doorzocht. Als activisten op pad gaan, laten ze dus hun apparaten thuis of verwijderen ze berichten en applicaties uit angst om gearresteerd te worden.

Deze surveillance door het leger maakt het organiseren van protesten extra moeilijk, zegt Moe Thouk, een protestleider bij het General Strike Committee in Yangon. Ze gebruiken camera’s om activisten te volgen, zetten ‘dalans’ in om informatie in te winnen, en arresteren activisten terwijl ze in burger zijn.

Ondergedoken

U Yaw, een monnik uit de regio Ayeyarwaddy die al vanaf het begin actief deelneemt aan protesten, zit sinds maart 2021 ondergedoken, na een aanval op zijn klooster. Tijdens de inval verstopt hij zich in een toilet en hoorde hij soldaten zeggen dat als ze hem zouden vinden ze “hem gewoon moesten doodschieten en opruimen”.

Hij vluchtte naar Mandalay en ging door met demonstreren, maar soldaten en de politie vielen ook daar het klooster binnen waar hij zich schuilhield. Ook het volgende klooster waar hij zich verschuilde werd binnengevallen in september vorig jaar. Hij wist net op tijd te ontsnappen, maar de soldaten en politie namen zijn identiteitsbewijs en geld in beslag. Ondanks de gevaren gaat hij door met zijn protest.

Met het vrijgeven van de verschillende getuigenverslagen wil Amnesty vandaag, een jaar na de aanname van het vijfpuntenplan, aandacht vragen voor de situatie van de overgebleven betogers. De organisatie doet een oproep aan de ASEAN om de demonstranten beter te beschermen, alle mensenrechtenschendingen in Myanmar te veroordelen en werk te maken van het vrijlaten van de willekeurig opgesloten burgers.