Foto: Luc Vervaet
Interview -

Luk Vervaet: “Het is een continentaal verschijnsel dat de dood in gevangenissen toeneemt”

Cijfers van de Raad van Europa geven een onthutsend beeld van de Belgische gevangenissen. Er vinden jaarlijks ongeveer 15 zelfmoorden per 10.000 gedetineerden plaats, dubbel zoveel als het Europees gemiddelde. We vroegen aan Luk Vervaet, voormalig lesgever in gevangenissen, wat deze cijfers volgens hem betekenen.

donderdag 14 april 2022 09:38
Spread the love

 

Luk Vervaet heeft jarenlang les gegeven aan gedetineerden in Belgische gevangenissen. Hij kent ‘de binnenkant’ van onze penitentiaire instellingen als geen ander en heeft er meerdere diepgaande analyses over geschreven op deze website.  Hij heeft een eigen  blog en werkt mee aan de blogs International Prisoners Network en Comité des familles des prisonniers européens au Maroc.

Sterfputten van vandaag

“Volgens mij zijn in het westen de gevangenissen de sterfputten van vandaag geworden. Het is een continentaal verschijnsel dat de dood in gevangenissen toeneemt.”

“België ziet rode cijfers op alle vlakken en heeft het grootste aantal gevangenissen per vierkante kilometer in Europa, en de overbevolking zit in de top vijf.”

“De Belgische regering is sinds 2008 bezig met een masterplan voor een meer humane begeleiding van gevangenen en na 14 jaar tonen deze cijfers dat dit niet veel heeft uitgehaald.”

Centrale gang Leuven-Centraal. Foto: justitie.belgium.be

“Overbevolking is een eerste factor die de sterfte doet toenemen. Overbevolking maakt het leven onleefbaar.  Als je bijvoorbeeld met drie in een cel woont waarvan een iemand op de grond op een matras moet slapen, is dat enorm onaangenaam.”

“Het budget van diensten als voeding, medische en psychologische zorg die men in de gevangenissen verleent groeit niet, waardoor de kwaliteit per gevangene sterk vermindert. Dit doet de reeds bestaande spanningen en moeilijkheden toenemen.”

“De tweede factor heeft te maken met het toenemend aantal ouderen in de gevangenis. Sinds de laatste decennia heeft ook het gevangeniswezen te maken met vergrijzing en met het feit dat de straffen alsmaar langer zijn.”

“Wanneer men discussieert over de gevangenis moet men misschien eerst eens discussiëren over de gehele maatschappij.”

“Het wordt tevens moeilijker om voorlopig vrij te komen door het algemeen ‘strafklimaat’ van de maatschappij en met elk crimineel incident worden de vijzen meer aangedraaid. Een ander element is dat mensen die voor de eerste keer in een gevangenis terechtkomen een enorm zware shock ervaren.”

Wie sluiten we op?

“Wanneer men discussieert over de gevangenis moet men misschien eerst eens discussiëren over de gehele maatschappij en niet enkel kijken naar oplossingen binnen de gevangenismuren. Laten we eens denken vanuit een preventief perspectief. Laat ons de lijst publiceren van de mensen die nu enkel een zelfmoordcijfer zijn.”

Een nieuwe nette cel is geen garantie. De overbevolking blijft enorm. Foto: Ronald Gerrits/Anefo/Public Domain

“We moeten er namen op plakken. Ik bezoek af en toe iemand in de gevangenis en ik hoor dat er mensen sterven door een tekort aan medische zorg. Dat is geen zelfmoord, maar nog steeds een overlijden. Het aantal sterftes ligt hoog en men doet er alles aan om dat te maskeren.”

“De cruciale vraag aan de maatschappij is: wie sluiten we op? Wat is het profiel, de geschiedenis en het verhaal van de gevangenen? Dat betekent niet dat we criminaliteit moeten rechtvaardigen. Een gevangenis is een concentratie van ziektes, armoede, analfabetisme, enzovoort.”

“Wat ik voorstel is een conferentie of bijeenkomst met alle mensen die te maken hebben met de gevangeniswereld, om serieus te debatteren met gevangenen, families, ex-gevangenen, bewakers en directies, maar ook met mensen die werken aan alternatieven.”

“We moeten de gevangenis dus indelen in verschillende problematieken. Drugsgebruik bijvoorbeeld is een gezondheidsprobleem en moet bijgevolg door het Ministerie van Volksgezondheid aangepakt worden en niet door Justitie.”

“Analfabetisme bestaat door het falen van Onderwijs en moet worden aangepakt bij de jeugd. Zo haal je verschillende onderdelen weg uit de gevangenis die een andere benadering vergen dan mensen gewoon opsluiten.”

Verdubbeling

“België is eigenlijk een relatief veilig land. Toch heerst er een politieke en publieke opinie die meer straf en opsluiting vraagt. Daardoor worden de voorwaarden om vervroegd vrij te komen strenger.”

“Elke gevangene is verplicht psychologische beoordeling te krijgen, waardoor de psycholoog bijna meer macht heeft dan de rechter. Hij moet ook een woonst en werk vinden, of ingeschreven zijn voor scholing. Die dingen worden ook alsmaar moeilijker.”

“Sinds de jaren 1980 is er een beleid van meer bestraffing. Het aantal gedetineerden in België is geëvolueerd van 5.000 aan het eind van de jaren 1970 naar bijna 11.000 vandaag. Men wil méér straf in plaats van een meer sociale maatschappij.”

“België is een relatief veilig land. Toch heerst er een politieke en publieke opinie die meer straf en opsluiting eist. Daardoor worden de voorwaarden om vervroegd vrij te komen strenger.”

“De vraag naar hardere en meer straffen klinkt alsmaar luider en bij iedere moord komt het publieke debat op gang. Levenslang werd vroeger minder uitgesproken.” 

“Ik ben altijd een beetje wantrouwig wanneer ik iets las over hoe goed andere landen wel niet bezig zijn als het op gevangenissen aankomt. Nederland bijvoorbeeld heeft in het begin van de jaren 2.000 enkele tientallen gevangenissen gebouwd. Het werd toen de Verenigde Staten van Europa genoemd.”

“Na een aantal jaren hebben ze daar dan een deel van gesloten omwille van economische redenen. In Nederland zijn er ook minder gevangenen, maar steken ze tegelijk ook meer gevangenen per cel dan vroeger. Zo kom je gemakkelijk uit op minder overbevolking in de gevangenissen. 

“Er zijn wel kritische opmerkingen te maken bij het Nederlands systeem, maar we kunnen er nog steeds van leren. Dat geldt ook voor het Scandinavische model. Die modellen staan sterk onder druk van de publieke opinie en politici om terug te keren naar een traditioneel penitentiair systeem, terwijl een meer ‘open’ gevangenis op lange termijn minder investeringen vereist, omdat mensen in een dergelijk systeem beter rehabiliteren.”

Privatisering

“Gevangenissen zijn politiek en economisch interessant geworden. Partijen gebruiken strenge taal en tonen foto’s van daders om in te spelen op het gevoel van onrecht dat mensen hebben bij misdaad. Mensen voelen zich meer bedreigd en onzekerder, maar vanwaar komt die onzekerheid? “

“Moeten mensen echt overal bang zijn om overvallen te worden of komt die angst van globale tendensen? De politieke wereld meent veiligheid te kunnen garanderen met repressie en gevangenissen, maar slaagt niet in het aanpakken van de oorzaken van criminaliteit. Het strengere beleid is een compensatie voor zijn falen op andere vlakken.

“Gevangenissen zijn ook economisch interessant geworden omdat het een marktproduct is geworden en omdat het werk oplevert. Armere gemeenten smeken om een gevangenis omdat het arbeidsplaatsen oplevert.”

“Nieuwe gevangenissen, zoals die van Dendermonde, worden deels privaat uitgebaat. Je merkt daarom een geleidelijke privatisering, waarbij grote concerns gebouwen leasen aan de staat voor 25 jaar. Dat betekent dus wel dat die gevangenis 25 jaar lang vol moet zitten, anders levert ze niets op.”

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!