De wereldwijde stijging van de gemiddelde levensverwachting heeft een minder positieve kant: het aantal gevallen van dementie en andere neurodegeneratieve ziekten neemt sterk toe. Volgens de VN-Wereldgezondheidsorganisatie WHO leven er wereldwijd 47,5 miljoen mensen met dementie, onder wie 32,7 miljoen Alzheimerpatiënten. In België en Nederland gaat het om honderdduizenden patiënten.

Onderzoekers van de Russische HSE University en de Britse Northumbria University hebben vastgesteld dat meertaligheid het verloop van leeftijdsgerelateerde achteruitgang in het menselijk brein kan vertragen en verminderen. Hun studie is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Frontiers in Psychology.

Cognitieve reserve

Het menselijk brein presteert over het algemeen slechter met de jaren: de algehele verwerkingssnelheid van informatie neemt af, het kortetermijngeheugen verslechtert en de controle over taalvaardigheden, uitvoerende en visueel-ruimtelijke functies vermindert. Dit proces wordt “cognitieve veroudering” genoemd.

Verspreiding taalfamilies over de wereld. Map: JFDP13/CC BY-SA 4:0

De snelheid waarmee veroudering optreedt, varieert echter en hangt af van de cognitieve reserve van elke persoon afzonderlijk. De cognitieve reserve is het vermogen van de hersenen om de effecten van leeftijdsgebonden hersenbeschadiging tegen te houden en optimale prestaties te behouden.

Deze reserve wordt opgebouwd in de loop van het leven, omdat de hersenen neurale netwerken versterken als reactie op verschillende externe stimuli. Hoe complexer de neurale netwerken zijn, hoe groter iemands cognitieve reserve is en hoe milder eventuele leeftijdsgebonden veranderingen zullen zijn.

Het is al bewezen dat cognitieve reserve wordt beïnvloed door lichaamsbeweging, voeding, carrière, vrijetijdsgewoonten, opleidingsniveau, sociaaleconomische status en verschillende andere factoren.

Gemeentehuis Novi Sad, Servië in Servisch, Hongaars, Slovaaks en Panonian Rusyn (een lokale Slavische taal). Foto: GoranSmith2/Public Domain

De onderzoekers hebben in aanvulling hierop het effect van meertaligheid op het functioneren van de hersenen van oudere personen bekeken Ze onderzochten 63 volwassenen van 60 jaar of ouder.De deelnemers waren gezond en hadden geen voorgeschiedenis van psychiatrische of neurodegeneratieve stoornissen.

Ze moesten ten minste over een gedeeltelijke kennis van een tweede taal beschikken. Voorafgaand aan het experiment vulden alle deelnemers een vragenlijst in die hun cognitieve reserve onderzocht. Ze moesten ook aangeven hoe lang ze een tweede taal spraken, hoe vaak en waar ze die gebruikten, en hoe vloeiend ze deze taal spraken.

Positief effect

De deelnemers kregen vervolgens een cognitieve test voorgeschoteld, die vaker wordt gebruikt in onderzoeken. Meertaligheid liet hierbij een positief effect op de taak zien. Hoe langer mensen een tweede taal hadden gestudeerd en hoe vloeiender ze daarin waren, hoe beter ze presteerden in het experiment.

Hoe goed de taalvaardigheid van de proefpersonen was bleek een grotere rol te spelen dan hoe lang ze een tweede taal al kenden. De onderzoekers verklaren dit door het feit dat mensen die dagelijks leven twee of meer talen spreken voortdurend keuzes moeten maken en moeten schakelen tussen twee taalsystemen.

Federico Gallo, onderzoeker aan de HSE University zegt daar het volgende over: “In tegenstelling tot andere factoren die de cognitieve reserve vormen, is meertaligheid uniek omdat het constant aanwezig is in ons leven. We kunnen lichaamsbeweging intensiveren of opgeven, een dieet volgen of van baan veranderen, maar taal blijft altijd bij ons.”

Gevaarsignaal in Singapore in het Engels, Chinees, Tamil en Malay. Foto: Public Domain

De taalcentra zijn constant bezig in onze geest. Wat opviel in dit experiment: bij een hoog niveau van taalvaardigheid verminderde de invloed van andere componenten van cognitieve reserve. Dit suggereert dat de voordelen van meertaligheid op de cognitieve reserve sterker zijn dan die van andere factoren.”

Geen medicijn

Vaardigheid in twee of meer talen verbetert de hersenfunctie, niet alleen bij gezonde mensen, maar ook bij mensen met verschillende neurodegeneratieve aandoeningen (dementie, Alzheimer, Parkinson, beroerte).

In een ander artikel in het tijdschrift Frontiers in Human Neuroscience laten Gallo en zijn collega’s op basis van bestaand onderzoek naar tweetaligheid en veroudering zien dat actieve meertaligen vijf tot zeven jaar later de diagnose neurodegeneratieve ziekten krijgen dan eentalige sprekers.

Gallo: “Er zijn geen echt doeltreffende medicijnen om hersenveroudering te voorkomen of te vertragen. Er zijn enorme financiële middelen nodig om farmaceutische behandelingen te ontwikkelen. Daarom moet onderzoek naar alternatieve, niet-medicamenteuze manieren om cognitieve veroudering te vertragen een prioriteit krijgen.”