Sinds 3 december 2021, toen de Washington Post het verhaal ʻnaar buiten brachtʼ – gebaseerd op enkele luchtfotoʼs van tenten in een veld en andere handig uitgekozen plukjes Amerikaanse inlichtingen – is de Engelstalige wereld onderworpen aan een sterk georkestreerde mediacampagne, waarin de ʻmassaleʼ en ʻdreigendeʼ Russische invasie van Oekraïne op het hoogste volume wordt rondgebazuind.

Opmerkelijk eensgezinde massamedia

Bij gebrek aan echt nieuws worden naamloze Amerikaanse veiligheidsfunctionarissen als een uurwerk ingezet om uitspraken te doen, en worden NAVO-figuren (Stoltenberg, Borrell) naar voren geschoven om eventuele leemten op te vullen. De dagelijkse krantenkoppen op de voorpaginaʼs hameren op de oorlogsdreiging en worden gesteund door een loyaal koor van opiniemakers, die opmerkelijk eensgezind zijn in hun opvattingen.

Sotto voce was allang duidelijk wat de hoofddoelen van de regering-Biden zijn. Amerikaanse functionarissen waren ʻdruk aan het uitoefenen op de Europese landenʼ om een ʻgemeenschappelijk receptʼ tegen Rusland op te stellen, zo had een stuk in de New York Times, dat zwaar leunde op informatie van de Amerikaanse veiligheidsdiensten, drie weken eerder al aangekondigd.

Goede vrienden in 2006. President Poetin en Brits eerste minister Tony Blair. Foto: en.kremlin.ru

Ook in Londen sprong de pers in de houding, waarbij de Financial Times er nog een schepje bovenop deed en ook de Economist het deuntje meeblies. Zelfs de London Review of Books voelde zich verplicht tot het publiceren van een bijzonder agressief stuk, waarvan het de auteur blijkbaar was ontgaan dat Georgië, en niet Rusland, Zuid-Ossetië in 2008 was binnengevallen.

In de eerste plaats is Poetin de enige bron van agressie, die uit het niets een enorme invasiemacht mobiliseert voor ʻonmiddellijkeʼ actie.

Welke stijlfiguren hanteren de oorlogshitsers? In de eerste plaats is Poetin de enige bron van agressie, die uit het niets een enorme invasiemacht mobiliseert voor ʻonmiddellijkeʼ actie. In de tweede plaats valt over de uitbreiding van de NAVO niet te onderhandelen.

In de derde plaats is het volgens de ʻop regels gebaseerde [lees: door de VS geleide] internationale ordeʼ ontoelaatbaar dat grenzen met geweld worden hertekend. In de vierde plaats moet de nationale soevereiniteit onaangetast blijven; Oekraïne moet zijn eigen buitenlands beleid kunnen bepalen. Maar wat is de realiteit?

In de eerste plaats is de Russische troepenmacht van dezelfde omvang als die welke afgelopen voorjaar werd gemobiliseerd als reactie op de twee maanden durende NAVO-oefening ʻDefender Europe,ʼ met 28.000 Amerikaanse en Europese troepen aan de grenzen van Rusland, gesteund door ostentatief agressieve Amerikaans-Britse marineoperaties in de Zwarte Zee. De Russische tegenmobilisatie aan de eigen kant van de grens was, zoals de VS destijds erkenden, ʻstandard procedure.ʼ

M1 Abrams tanks van de VS klaar voor vertrek in February 2020 voor oefening Defender Europe 2020. Foto: Carlos Cuebas Fantauzzi/US Army

Moskou werd ook gealarmeerd toen de regering-Biden geen moeite bleek te hebben met het gebruik van drones door het Oekraïense leger in de Donbas in oktober 2021, hoewel luchtwapens strikt verboden waren volgens de akkoorden van Minsk – en de dodelijke, escalerende effecten van drones net waren aangetoond in de campagne van Azerbeidzjan tegen Nagorno-Karabach in 2020. De regering-Biden had ook de NAVO-oefeningen in Oekraïne zelf op een hoger plan getild – zoals de oefening Cossack Mace in de zomer van 2021 in het zuiden, ergens tussen Odessa en de Krim.

Dertig jaar offensieve NAVO-actie

In een breder perspectief zijn het juist de NAVO-strijdkrachten die het offensief hebben ingezet en de afgelopen dertig jaar vijftienhonderd kilometer oostwaarts zijn opgerukt, diep binnen de grenzen van de voormalige Sovjet-Unie, waar ze nu zijn doorgedrongen tot de Russischtalige kerngebieden.

In een breder perspectief zijn het juist de NAVO-strijdkrachten die het offensief hebben ingezet en de afgelopen dertig jaar vijftienhonderd kilometer oostwaarts zijn opgerukt.

Het Kremlin was aanvankelijk goedgelovig en traag van begrip in zijn reactie hierop; zowel Jeltsin als Poetin waren bereid de Amerikaanse beloften te slikken, en vervolgens bleek het Kremlin – na het diplomatieke initiatief van Bush en Blair in 2008 om de NAVO uit te breiden tot Oekraïne en Georgië – vaak onbekwaam en onhandig in het formuleren van een resoluter antwoord.

Maar de uitbreiding van de NAVO – waarbij de geavanceerde kapitalistische Europese kernlanden zijn onderworpen aan het militaire bevel van de VS – is een voluntaristische imperiale strategie, geen kwestie van nationale verdediging. Ideologisch en strategisch gezien is Washingtons liberaal-internationale militarisme – waarbij de wereld verdeeld wordt in ʻgoedeʼ en ʻslechteʼ staten, en beloofd wordt die laatste een regimeverandering te laten ondergaan – een recept voor oorlog, zoals Stephen Walt heeft betoogd.

De kreet van de verzamelde commentatoren – ʻgeen invloedssfeer voor Rusland!ʼ – vergeet hieraan toe te voegen dat dit streven voortkomt uit de Amerikaanse pretentie de wereld te beheersen. Waar dat voordelig is voor de belangen van de VS is het met geweld hertekenen van grenzen geen enkel probleem – getuige het groene licht voor de bezetting van Noord-Syrië door Turkije, om nog maar te zwijgen van Cyprus, of de bezetting van Zuid-Libanon en de Golanhoogte door Israël, of het de facto VS-Israëlische protectoraat in Noord-Irak.

Victoria Nuland. Diplomaat zijn voor de VS vergt geen diplomatische vaardigheden. Foto: US Embassy Ukraine/Public Domain

In het kader van de ʻop regels gebaseerde ordeʼ is de nationale soevereiniteit onderworpen aan de nukken van Washington. De hooghartige taal van functionarissen als Victoria Nuland, die de opdracht had de volgende premier van Oekraïne te selecteren na de omverwerping van de pro-Russische Janoekovitsj in 2014, spreekt boekdelen over de realiteit ter plaatse.

Waar dat voordelig is voor de belangen van de VS is het met geweld hertekenen van grenzen geen enkel probleem.

Afwijkende stemmen

Temidden van de algemene hysterie moeten we zelfs mild-afwijkende stemmen verwelkomen. Naast Walt waarschuwt Simon Jenkins dat de behandeling van Rusland door de NAVO zo goed als garant stond voor een chauvinistische reflex.

Net als Anatol Lieven stelt Jenkins dat de weg vooruit lag in de uitvoering van de confederale grondwettelijke regelingen van de akkoorden van Minsk – grotendeels geblokkeerd door Kievs bezwaren tegen ʻhome ruleʼ voor de Donbas – plus een einde aan de expansiedrift van de NAVO, de terugtrekking van Rusland en het herstel van de grenzen van Oekraïne.

Adam Tooze gaat in tegen het verhaal van eenzijdige Russische agressie en breidt de analyse uit die hij voor het eerst heeft ontwikkeld in Crashed. Peter Beinart, die de realiteit van de ʻinvloedssfeerʼ analyseert, roept op tot de feitelijke erkenning dat Oekraïne altijd een bufferstaat zal blijven. Rajan Menon en Thomas Graham stellen een moratorium van twintig tot vijfentwintig jaar voor op het NAVO-lidmaatschap van Oekraïne. Robert Kaplan roept op tot Finlandisering. Ross Douthat vraagt zich af hoe de regering-Biden een succesvolle terugtocht zou kunnen vormgeven.

Op meer analytische wijze heeft David Hendrickson gewezen op de ‘super-agressieve maar ook super-behoedzame’ aanpak van de regering-Biden, die het script volgt van Anders Åslund en anderen bij de hardline Atlantic Council om ‘Moskou’s respect voor de internationale op regels gebaseerde orde te herstellen.’

Dit komt neer op de verdere militarisering van de regio onder de NAVO, de stapsgewijze integratie van Oekraïne in de buitenste kringen van het NAVO-lidmaatschap, het opnieuw ter discussie stellen van de Krim en de Donbas, en het beëindigen van Nord Stream 2 – met een focus op Oekraïne ‘vanaf dag één,’ zoals een functionaris van de regering-Biden zei, terwijl tegelijkertijd, onder druk van de China-haviken, een grootschalige inzet van Amerikaanse strijdkrachten wordt vermeden. De consequentie hiervan was dat de bondgenoten van de Oude Wereld moesten worden klaargestoomd voor actie.

Dit komt neer op de verdere militarisering van de regio onder de NAVO, de stapsgewijze integratie van Oekraïne in de buitenste kringen van het NAVO-lidmaatschap.

Als de Britse media de meest uitzinnige van Europa zijn, hebben de Britse politici hun voorbeeld gevolgd. Johnsons oorlogszucht – en de gretige steun van Labour-leider Keir Starmer daarvoor – werd in een stuk voor Sidecar geanalyseerd door Oliver Eagleton. Nu heeft Starmer een aanval gelanceerd op de Britse vredesbeweging, Stop the War – een van de weinige groeperingen die zich tegen de huidige escalatie heeft georganiseerd.

Hij verzekert de lezers van de Guardian dat ‘Labours trouw aan de NAVO onwankelbaar is’ – alsof de beschamende staat van dienst van de partij tijdens de Koude Oorlog en het bewind van Blair enige ruimte voor twijfel heeft gelaten. Daarnaast beweert hij dat Stop the War ‘steun geeft aan autoritaire leiders’ en ‘solidariteit toont met de agressor.’

Dit is de vermoeide oude slogan die ook werd gebruikt tegen de Campagne voor Nucleaire Ontwapening in de jaren vijftig en de Solidariteitscampagne voor Vietnam (VSC) in de jaren zestig. In dat laatste geval waren degenen onder ons die de VSC oprichtten er trots op dat zij zich aan de zijde van het Vietnamese volk schaarden tegen de Amerikaanse bommenwerpers en napalm.

Velen van ons verzetten zich zowel tegen de komst van Sovjettroepen om de Hongaarse opstand in 1956 neer te slaan als tegen de invasie van het Warschaupact in Tsjecho-Slowakije in 1968. Mijn eigen standpunt ten aanzien van Afghanistan was dat ik mij zowel verzette tegen de Sovjet-bezetting in december 1979 als tegen de NAVO-operatie ‘Enduring Freedom’ in 2001 (zie The Forty-Year War in Afghanistan, Verso 2021).

De miljoenen mensen die in 2003 in Europa en de VS demonstreerden tegen de op handen zijnde invasie van Irak waren geen aanhangers van Saddam, wiens autoritaire regime decennialang door de Verenigde Staten en hun NAVO-bondgenoten was gekoesterd, gecultiveerd en bewapend. Zij voorzagen het bloedbad en de vernietiging die Bush en Blair zouden aanrichten in het Midden-Oosten, en deden hun best om dit te stoppen.

De miljoenen mensen die in 2003 in Europa en de VS demonstreerden tegen de op handen zijnde invasie van Irak waren geen aanhangers van Saddam.

Zien Starmer en MI5 Simon Jenkins soms als een sinistere figuur die aan Poetin gelieerd is? En laten we niet vergeten dat NAVO-lidstaten steun verlenen aan de koninklijke folteraars en moordenaars die Marokko en Saoedi-Arabië vandaag de dag regeren en een bloedbad in Jemen aanrichten. Als morele hoogdravendheid de basis is voor oorlog, waarom zijn de Londense blaaskaken dan niet in Afghanistan gebleven?

Laten we nog een paar herinneringen ophalen. Wie steunden Poetins moorddadige aanval op Tsjetsjenië in 1999-2000, en keken tevreden toe hoe de hoofdstad Grozny met de grond gelijk werd gemaakt? Clinton en Blair deden dat – de laatste haastte zich naar Moskou om Poetin als eerste te feliciteren met zijn daaropvolgende verkiezingsoverwinning – terwijl andere NAVO-leden toekeken.

Rusland werd toen beschouwd als een loyale ondergeschikte, omdat het het Westen in de meeste kwesties steunde – niet in het minst door zijn bases open te stellen om de NAVO-bezetting van Afghanistan mogelijk te maken. Tony Woods uitstekende analyse in New Left Review geeft een overzicht van de rol van Poetin in de Tsjetsjeense tragedie en de medeplichtigheid van de NAVO-lidstaten destijds.

De domme militaire reactie van Rusland heeft misschien de hand van Poetin verzwakt.

Wat veranderd is, is dat de NAVO door haar expansiedrang op de automatische piloot op weg is om Oekraïne en Georgië op te slokken, waartegen de Russische raison d’état zich zeker zal verzetten. Tegelijkertijd heeft de domme militaire reactie van Rusland misschien zijn hand verzwakt door de sterkste troef die het in Oekraïne in handen had – de vriendschap van de Russischtalige of op Rusland georiënteerde helft van de bevolking – te verkwanselen.

NAVO-lidmaatschap was aanvankelijk niet populair

In 2008, toen Bush en Blair op de top van Boekarest het opendeurbeleid van de NAVO voor Oekraïne en Georgië doordrukten, steunde nauwelijks 20 procent van de Oekraïners de toetreding tot de NAVO.

De meerderheid was verdeeld tussen steun voor een militair bondgenootschap met Rusland of het behoud van de neutrale status die was vastgelegd in de Oekraïense grondwet van 1990 (en die in 2019 door de regering-Zelensky werd gewijzigd om nationale doelstellingen voor het lidmaatschap van de EU en de NAVO te kunnen vaststellen).

In 2014, na de Maidan-opstand, de Russische annexatie van de Krim en de voortdurende oorlog op laag niveau in de Donbas-regio, was de steun voor de NAVO gestegen tot 40 procent, maar met nog eens 40 procent van de Oekraïners die nog steeds tegen waren. (De Oekraïense opiniepeilers hebben nu de dichtbevolkte regio’s van de Donbas en de Krim buiten beschouwing gelaten, wat ook van invloed is geweest op de cijfers).

In de westelijke regio’s – meer geïntegreerd in de economische netwerken van de EU via migrantenarbeid in Polen – is er nu een meerderheid voor toetreding tot de NAVO. Maar zoals Volodymyr Ishchenko heeft geschreven, hebben veel Oekraïners het gevoel dat het NAVO-lidmaatschap nóg meer van Oekraïne’s soevereiniteit zou verspelen en tegelijkertijd de spanningen met Rusland zou doen toenemen, de interne verdeeldheid onder de Oekraïners zou doen escaleren en het land zou meeslepen in nóg een van de ‘eeuwigdurende oorlogen’ van de VS, waarvan er zojuist één op een vernederende nederlaag is uitgelopen.

Veel Oekraïners hebben het gevoel dat het NAVO-lidmaatschap nóg meer van Oekraïne’s soevereiniteit zou verspelen.

De vechthonden van de westerse media hebben zichzelf gelukgewenst met het feit dat hun propaganda-aanval de NAVO hoe dan ook heeft verenigd. Maar ook dat klopt niet helemaal. De niet aflatende schijnwerpers van de afgelopen twaalf weken hebben tevens haar scheuren aan het licht gebracht.

Vice-admiraal Kay-Achim Schönbach. Foto: Marineversteher/CC BY-SA 4:0

De hoogste Duitse marineofficier, admiraal Kay-Achim Schönbach, moest aftreden nadat hij tegen een militaire denktank in New Delhi had gezegd dat het enige wat Poetin echt wilde een beetje respect was: ‘Mijn God, geef hem respect! Dat kost zo weinig, echt helemaal niets. Het is makkelijk om hem het respect te geven dat hij verlangt en echt verdient. Rusland is een oud land, Rusland is een belangrijk land. Zelfs wij, India, Duitsland, hebben Rusland nodig, wij hebben Rusland nodig tegen China.’

De admiraal stelde een Maoïstisch-Althusseriaanse vraag: de NAVO-oorlogsmeesters moeten kiezen tussen Rusland en China – welke is de primaire en welke de secundaire contradictie? Het bezoek van Nixon aan Beijing heeft ongetwijfeld bijgedragen tot de verzwakking van de Sovjet-Unie. Maar de samenwerking tussen het Westen en China heeft de Volksrepubliek China gemaakt tot de politiek-economische macht die zij thans is, en het zal moeilijk – zo niet onmogelijk – zijn haar opnieuw te onderwerpen.

“Zelfs wij, India, Duitsland, hebben Rusland nodig, wij hebben Rusland nodig tegen China.”

Gezien de lucratieve betrokkenheid van de familie-Biden in Oekraïense aangelegenheden, om nog maar te zwijgen van de pogingen van het Clinton-kamp binnen de Democratische Partij om Russische trollen de schuld te geven van haar verlies bij de verkiezingen van 2016, is het onwaarschijnlijk dat de huidige regering een parallelle stap in Moskou zal wagen.

Washington lijkt nog steeds vastbesloten een pan-Euraziatisch bondgenootschap tegen hegemonistische mogendheden te smeden. Poetin en Xi hebben op hun beurt tijdens de Olympische Winterspelen in Beijing een gezamenlijke verklaring uitgegeven tegen de uitbreiding van de NAVO en over het aanhalen van de wederzijdse economische banden, niet in de laatste plaats door de invoer van Russisch gas in China te verhogen.

Verschillende meningen binnen de NAVO

De officiële reactie op admiraal Schönbach kwam snel. De nieuwe Duitse minister van Defensie, Christine Lambrecht, een sociaal-democraat naar het model van Starmer, onthief Schönbach onmiddellijk uit al zijn functies en titels.

Pijnlijk genoeg gaf de gepensioneerde generaal Harald Kujat, een hooggeplaatst lid van de Duitse strijdkrachten en voormalig voorzitter van het Militair Comité van de NAVO, vervolgens een televisie-interview (dat online al snel verdween): ‘Als ik nog in functie was geweest, zou ik het voor admiraal Schönbach hebben opgenomen, en op alle mogelijke manieren hebben geprobeerd zijn ontslag te voorkomen… het is in ons belang om een verstandig resultaat te bereiken, om te de-escaleren en tot een vermindering van de spanning met Rusland te komen, uiteraard met inachtneming van de Oekraïense veiligheidsbelangen.’ Zelfs binnen NAVO-land zijn er dus verschillen: Johnson-Starmer prediken oorlog, veel Duitsers zijn ervoor Poetin eerst de andere wang toe te keren.

“Het is in ons belang om een verstandig resultaat te bereiken, om te de-escaleren en tot een vermindering van de spanning met Rusland te komen.”

De Britse houding is vooral bedoeld om het Witte Huis en het Pentagon te laten zien dat het Groot-Brittannië van na de Brexit nog loyaler kan zijn dan het in de tijd van Blair al was. Ondertussen werpt Starmer, die Stop the War beschuldigt van het steunen van autoritaire regimes, een licht op zijn eigen politiek. Hij doet alles wat de Britse staat van hem verlangt. Als Poetin morgen als vriend wordt aangewezen, zal Starmer daarin meegaan.

Hij weet ook zelf wel iets van autoritarisme, aangezien hij tientallen dissidente joden uit zijn Labourpartij heeft gezet en zijn radicale voorganger op grond van valse beschuldigingen heeft geschorst. Op McCarthy-achtige wijze zou hij de vredesbeweging helemaal in de ban kunnen doen en kunnen proberen haar aanhangers binnen Labour te dwingen te vertrekken.

Hij zou nog verder kunnen gaan dan Blair, door steun aan de NAVO tot een noodzakelijke voorwaarde voor het partijlidmaatschap te maken. Dit zou slechts een uitbreiding zijn van het effectief verbieden van iedere kritiek op Israël.

De Britse vredesbeweging Stop the War is reeds tientallen jaren actief, hier bij een betoging op 15 maart 2008. Foto: Adambro/CC BY-SA 3:0

Stop the War is geen politieke partij. Zij heeft aanhangers onder de Tories, evenals onder de velen die voor Schotse onafhankelijkheid zijn. Haar doel is oorlogen te stoppen die worden gevoerd door de VS of de NAVO, ongeacht het voorwendsel. De politici en de wapenhandelaars die deze oorlogen steunen, doen dat niet om de democratie te bevorderen, maar om de hegemoniale belangen van ’s werelds grootste imperiale macht te dienen. Stop the War en vele anderen zullen zich daartegen blijven verzetten, ondanks dreigementen, laster of vleierijen.

News from NATOland verscheen op 16 februari 2022 in Sidecar, de blog van New Left Review, en werd vertaald door Menno Grootveld. Deze vertaling werd overgenomen van Wereldbrand.nl.