In een artikel op de Amerikaanse progressieve nieuwssite Consortium News stelde stelde auteur Craig Murray dat de Amerikaanse buitenlandse inlichtingendienst Central Intelligence Agency (CIA) niet bij de recente opstand in Kazachstan betrokken was en dat het ging om een authentieke opstand als gevolg van de economische ongelijkheid en de verhogingen van de brandstofprijzen, die overigens snel werden teruggedraaid.

Murray was voorheen ambassadeur voor Groot-Brittannië in buurland Oezbekistan en kent Centraal-Azië goed. Er bestaat inderdaad, zoals hij ook aangeeft, geen twijfel over dat de ongelijkheid, de hoge brandstofprijzen en het decennialange autoritaire regime de opstand hebben uitgelokt.

Het is echter net door de strenge geheimhouding van de CIA dat je bijna onmogelijk te weten kunt komen wat de CIA overal ter wereld uitspookt.

Het is echter net door de strenge geheimhouding van de CIA dat je bijna onmogelijk te weten kunt komen wat de CIA overal ter wereld uitspookt, totdat, meestal tientallen jaren later, documenten opduiken of nog daarvóór een klokkenluider of een lek de activiteiten van het agentschap in de openbaarheid brengen.

Kazakhstan, negende grootste land ter wereld in het midden van het Euraziatisch continent. Map: mapsopensource.com

Trouwens, de CIA hoefde hier niet eens rechtstreeks bij betrokken te zijn. We weten al langer, minstens sinds de publicatie van een artikel in de Washington Post in 1991, dat de CIA niet meer nodig is om een regimewissel tot stand te brengen.

Na 1975 nam de CIA haar toevlucht tot nieuwe methodes om een publieke afstraffing te voorkomen.

Na de in 1975 verschenen onthullingen van het Church Committee van het Congres over de misdaden van en de corruptie in de CIA, nam de organisatie haar toevlucht tot nieuwe methodes om een publieke afstraffing te voorkomen.

Volgens de Washington Post doet de in 1983 opgerichte U.S. National Endowment of Democracy (= ‘nationale toewijding tot democratie’, NED) nu openlijk wat de CIA voorheen in het geniep deed. Columnist David Ignatius schreef daarover: “Het oude tijdperk van geheime activiteit (door de CIA) is voorbij.”

“De wereld gaat niet meer in het geheim te werk. We leven in het ‘Tijdperk van de Openlijke Actie’ … de triomf van de openlijke activiteit [is] een netwerk van openlijk werkende agenten die in de voorbije tien jaar stilletjes de regels van de internationale politiek hebben veranderd.”

President Nazarbajev bij president George W. Bush in 2006. Mensenrechten waren toen geen probleem. Foto: whitehouse.gov/Pubic Domain

“Zij doen openlijk wat de CIA onderhands deed: geld en morele steun leveren aan pro-democratiegroepen, verzetsstrijders opleiden, communistische regeringen ontwrichten en omverwerpen.”

“En, in tegenstelling tot de vele verouderde koude oorlogen van de CIA die gewoonlijk verstrikt raakten in het eigen web van geheimhouding, hebben die openlijke agenten geweldig goede resultaten kunnen voorleggen.”

Zoals de oprichter van Consortium News Robert Parry uitlegde in een artikel van 2015, was de CIA rechtstreeks betrokken in de totstandkoming van de NED. Het agentschap mocht zelfs eigenhandig de tekst schrijven van de Congreswetgeving die het US Agency for International Development (USAID) de toestemming gaf om deze nieuwe organisatie te financieren met overheidsgeld. De altijd aanwezige hand van de CIA moest in het ‘Tijdperk van Openlijke Actie’ wel nog altijd verborgen blijven.

NED-activiteit in Kazachstan

Kazachstan werd in 1990 onafhankelijk na de instorting van de Sovjet-Unie. Sindsdien werd het land geleid door één man: Noersoeltan Nazarbajev. Hoewel hij in 2019 de fakkel doorgaf aan zijn zelf uitgekozen opvolger Kassym-Jomart Tokayev, heeft hij nog altijd de touwtjes in handen. De nieuwe hoofdstad Nur-Sultan werd in 2019 naar hem genoemd.

Het Kazachstaanse politieke systeem heeft maar weinig democratische trekjes. Niet dat de VS zich daar veel van aantrekt. In zijn lange geschiedenis van omverwerping van buitenlandse regeringen heeft de VS net zo goed dictators als verkozen democraten ten val gebracht. Dat doet niet ter zake. Wat telt is of regeringsleiders de Amerikaanse belangen bevorderen of in de weg staan.

Tony Blair. Een rechtenvrije foto met zijn goede vriend president Nazarbajev konden we niet vinden. Foto: kmu.gov.ua/CC BY-SA 4:0

Noch voor voormalig president Bill Clinton, noch voor de voormalig Britse premier Tony Blair was het gebrek aan democratie in Kazachstan van enig belang. Ze vrijden allebei Nazarbajev op, de beloning zou later wel volgen. London en andere westerse centra zien er nog steeds geen graten in om investeringen aan te nemen van ondemocratische elites uit Kazachstan.

De woede van de bevolking over de politieke en economische onderdrukking is exact het soort grondstof dat nodig is om een coup van onderuit aan te stoken.

Net dat gebrek aan democratie zou in de kaart spelen van Washington. De woede van de bevolking over de politieke en economische onderdrukking is exact het soort grondstof dat nodig is om een coup van onderuit aan te stoken.

In 2020 spendeerde de NED 1.082.991 dollar aan 20 projecten in Kazachstan. Zo ging 50.000 dollar naar “de bevordering van het recht op vreedzame vergadering” door het aanspannen van “strategische rechtszaken ter ondersteuning van activisten die aan repressie blootstaan”. Een ander project van 65.000 dollar moest “het burgerengagement bevorderen onder de jongeren van Kazachstan”.

Authentieke Kazachstaanse opstand

Al dat geld van de VS-organisatie NED vloeide naar een land waar de spanningen al hoog opliepen om uiteindelijk te ontploffen op 2 januari 2022.

Al dat geld vloeide naar een land waar de spanningen al hoog opliepen om uiteindelijk te ontploffen op 2 januari 2022. Toen de opstand op 11 januari stilviel, waren er 227 doden, 9.900 betogers gearresteerd en grote delen van de stedelijke centra geplunderd en vernietigd.

Bij het begin van de opstand probeerde de regering het protest nog te onderdrukken door maximumprijzen op te leggen voor brandstoffen. Ze trad af en Nazarbajev trok zich terug als voorzitter van de Nationale Veiligheidsraad. Het haalde echter niets uit, waarop het bevel werd gegeven om met scherp te schieten.

Uiteindelijk werd de orde hersteld door Russische troepen die deel uitmaakten van de Collective Security Treaty Organisation¹ (CSTO – Collectieve Veiligheidsverdragsorganisatie). In een nieuwe analyse van 6 januari 2022 in The New York Times stond in het editoriaal van de hoofdredacteur over Oost-Europa het volgende te lezen: “En eens de Russische troepen ter plaatse zijn, gaan ze zelden of nooit terug naar huis.”

President Nazarbajev (l) met voormalig Russisch president Medvedev bij een CSTO-oefening in Kazakhstan in augustus 2009. Foto: kremlin.ru/CC BY-SA 4:0

Doorgaans worden de grote media zulke zinnetjes ingefluisterd door niet bij naam genoemde Amerikaanse ambtenaren, maar in dit geval leek de uitspraak van de Amerikaanse regering een averechts effect te hebben.

De volgende dag zei de VS-minister van Antony Blinken: “Een les uit de recente geschiedenis leert ons dat eens de Russen in je huis zitten, het soms erg moeilijk is om ze te doen vertrekken.”

Moskou reageerde furieus en wees erop dat de VS maar eens de eigen geschiedenis van invasies in Vietnam en Irak moesten onderzoeken. Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken pareerde de aanval:

“Als Antony Blinken zo verzot is op geschiedenislessen, dat hij dan hier eens over nadenkt: eens de Amerikanen in je huis zitten, is het soms erg moeilijk om het er levend vanaf te brengen en niet bestolen of verkracht te worden.” De Russische en andere troepen van de CSTO verlieten Kazachstan enkele dagen later.

VS-belangen in Kazachstan

Een nieuwe regering in het zadel helpen die vijandig staat tegenover Rusland en China, twee buurlanden van Kazachstan, zou voordelig zijn voor de VS. Het zou een obstakel zijn voor China’s nieuwe Zijderoute doorheen dat land en de VS zou er een militaire basis kunnen installeren.

Met dit voor ogen zijn de VS al sinds april 2021 op zoek naar een Centraal-Aziatisch land om Rusland nog beter te omcirkelen en onder druk te zetten. Dat daar ook olie- en gasvoorraden liggen te wenken zou dan mooi meegenomen zijn.

Ondanks die belangen raadde een ander artikel in Consortium News de VS aan weg te blijven uit Kazachstan. Anatol Lieven, Brits journalist en momenteel gasthoogleraar aan het King’s College in London, stelde eveneens dat er geen bewijs was van enige VS-betrokkenheid in de opstand en schreef verder:

“Als de regering van Kazachstan uiteenvalt of erg verzwakt is, zou het wel zeer verrassend zijn als de hardliners in Washington dit niet zouden zien als een kans om Kazachstan te gebruiken als basis voor de ondermijning van het Chinese beleid — zelfs als dit (zoals in Syrië) zou leiden tot een de facto bondgenootschap met islamitische extremistische krachten.”

“Als Amerika Kazachstan zo zou gebruiken, is dat zowel een misdaad als een blunder die doet denken aan de ergste aspecten van het VS-beleid in Afrika, Azië en Centraal-Amerika tijdens de Koude Oorlog. Het zou in feite de VS hetzelfde kleedje aantrekken dat de commentatoren nu zo graag Rusland aanmeten, dat van een cynische onruststoker die volslagen onverschillig is voor de gevolgen van zijn daden voor de onfortuinlijke bevolking op het terrein.”

Indirecte bewijzen, was de VS echt niet betrokken bij de opstand?

Russisch president Vladimir Poetin is alvast een andere mening toegedaan: “De gebeurtenissen in Kazachstan zijn niet de eerste en verre van de laatste poging om zich van buitenaf te mengen in de binnenlandse aangelegenheden van onze staten.”

Op 10 januari 2022 zei hij aan de andere leiders van de CSTO: “De maatregelen van de CSTO maakten duidelijk dat we niemand zullen toelaten de situatie in ons thuisland te destabiliseren en een zogenaamde ‘kleurenrevolutie’ uit te lokken.”

En verder: “Er werd actief gebruik gemaakt van elementen van dwang en informatiesteun aan de opstand, en er werden goed georganiseerde en streng gecontroleerde groepen militanten ingezet … onder andere groepen die al te duidelijk waren getraind in terroristische kampen in het buitenland.”

De verwijzing naar de mogelijke aanwezigheid van jihadisten kwam er na een rapport over de onthoofding van een Kazachstaanse politieagent. De Kazachstaanse regering zag het enigszins anders, zo blijkt uit wat Fred Weir, ervaren correspondent in Moskou, in de Christian Science Monitor schreef:

Karim Masimov. Foto: gov.kz

“De Kazachstaanse leiders hebben een andere verklaring gegeven en wezen naar vooraanstaande interne verraders die het voorwendsel van prijsstijgingen hebben aangegrepen om een opstand uit te lokken, waarna ze speciaal getrainde en gewapende eenheden inzetten om een staatsgreep te ensceneren. Minstens één voormalige ambtenaar, het onlangs ontslagen hoofd van de veiligheidsdienst Karim Masimov, werd gearresteerd en beschuldigd van samenzwering tegen de staat.

Andere deskundigen merken op dat geen enkele beweging de verantwoordelijkheid heeft opgeëist voor de opstand en dat uit het oproer geen eisenbundel kwam of duidelijke leiders naar voor zijn getreden. Dit hoogst ongebruikelijke feit valt moeilijk te rijmen met een georganiseerde rebellie, zei Galym Ageleulov, hoofd van de onafhankelijke mensenrechtengroep Liberty, maandag aan de Monitor in Almaty.

‘Dit is wat er volgens mij gebeurd is: een vredelievende samenkomst van burgers die genoeg hebben van de autoritaire regering, werden door de elites gebruikt in hun interne strijd’, zei hij. ‘Het was een spontane opstand zonder leiders omdat wettelijke oppositie verboden is en burgeractivisme niet de kans krijgt om te groeien,’ …

‘Alle elementen zijn voorhanden: sociaaleconomische spanningen, interventie van externe elementen en een half afgewerkte overdracht van de macht’ van de ouder wordende autocraat Mr. Nazarbajev naar zijn gekozen opvolger, Mr. Tokayev, volgens Fyodor Lukyanov, een vooraanstaande analist van het Russische buitenlandbeleid. “‘Het is algemeen bekend dat sommige groepen achter Nazarbajev niet gelukkig waren met zijn keuze. Bij veel waarnemers leeft het gevoel dat het niet om een louter spontane uitbarsting ging.’”

Wanneer Washington aanstuurt op een regimewissel heeft het doorgaans een verbannen leider achter de hand die de macht kan grijpen.

Wanneer Washington aanstuurt op een regimewissel heeft het doorgaans een verbannen leider achter de hand die de macht kan grijpen. Mukhtar Ablyazov, leider van de partij Democratische Keuze van Kazachstan, leeft in ballingschap in Parijs.

Hij zei dat hij geen westers geld had aangenomen, pleitte voor westerse sancties die er niet gekomen zijn en pookte wat hij ‘de revolutie in zijn land’ noemde, verder op. Volgens hem heeft Rusland Kazachstan “bezet”, maar uiteindelijk moest hij met lede ogen aanzien hoe de opstand uitdoofde en de Russische troepen het land verlieten.

De onthoofding, het georganiseerde karakter van de opstand, de bezetting van de luchthaven, de financiering door de NED en de leider in ballingschap zijn allemaal indirecte bewijzen van mogelijke VS-betrokkenheid.

De onthoofding, het georganiseerde karakter van de opstand, de bezetting van de luchthaven, de financiering door de NED en de leider in ballingschap zijn allemaal indirecte bewijzen van mogelijke VS-betrokkenheid. Veel commentatoren op de sociale media en op Consortium waren van mening dat ‘als het loopt als een eend en kwaakt als een eend … dat het dan wel een door de VS gesteunde staatsgreep moet zijn.

Journalistiek moet men desalniettemin toch een hogere bewijsnorm hanteren. Consortium News kritiseert terecht dat de grote media zonder enige scepsis anonieme Amerikaanse inlichtingenambtenaren aan het woord laten. Scepsis is echter ook nodig wanneer de VS beschuldigd wordt van betrokkenheid bij een staatsgreep.

Indirect bewijs is niet genoeg. Zelfs in het ‘tijdperk van openlijke actie’ is een smoking gun² nodig. Meestal gebeurt dit wanneer (later) documenten worden vrijgegeven die de historische VS-betrokkenheid bij regimewissels bewijzen.

Indirect bewijs is niet genoeg. Zelfs in het ‘tijdperk van openlijke actie’ is een smoking gun² nodig. Meestal gebeurt dit wanneer (later) documenten worden vrijgegeven die de historische VS-betrokkenheid bij regimewissels bewijzen.

In 2014 was er ook indirect bewijs dat de NED betrokken was bij de opstand in Oekraïne. De toenmalige VS-viceminister van Buitenlandse Zaken voor Europese en Euraziatische aangelegenheden Victoria Nuland zei op 13 december 2013 aan de VS-Ukraine Foundation dat Washington op tien jaar tijd 5 miljard dollar had gespendeerd om de “Europese verzuchtingen” van Oekraïne te steunen, met andere woorden: om zich los te maken van Rusland.

Er was echter ook direct bewijs, namelijk een gelekt telefoongesprek tussen Nuland en de toenmalige VS-ambassadeur in Oekraïne waarin zij bespraken wie de nieuwe Oekraïense leider zou worden. Dat gesprek vond enkele weken vóór de staatsgreep plaats.

In Kazachstan is er indirect bewijs maar voorlopig géén smoking gun. Daarom kunnen we niet met zekerheid zeggen of de VS al dan niet rechtstreeks en doorslaggevend betrokken was bij de opstand.

Dit is het tweede deel van het artikel The Three Types of US ‘Regime Change’ van Joe Lauria in Scheerpost op 22 januari 2022, vertaald door Marina Mommerency. Het eerste deel kan je hier vinden. Joe Lauria is hoofdredacteur van Consortium News en voormalig VN-correspondent voor The Wall Street Journal, Boston Globe en talrijke andere kranten. Hij was onderzoeksjournalist voor de Sunday Times of London en begon zijn professionele carrière als 19-jarige freelancer voor The New York Times.

Notes: