Onlangs op een avond dat ik ziekjes was, zelfs koorts had, zat ik te videochatten met een Spaanse vriendin, die kine doceert aan de universiteit van Léon. Toen ik erop alludeerde dat ze mij wel mocht troosten door mij een beetje op te winden, zei ze gespeeld streng: ‘Dit is slecht voor je koorts.

Koorts is een afweermechanisme van het lichaam, je moet hem zijn werk laten doen. Opwinding kan de koorts verhevigen.’ Ik moest lachen. Typisch haar. Ik was daar sceptisch over en vroeg of de professora – ik noem haar dikwijls zo, omdat ze dus mijn Spaans bijspijkert – daar wetenschappelijk bewijs voor had.

Het leek haar logisch, koorts verwarmt het lichaam, en ook opwinding verwarmt het lichaam. I am feeling hot, heet zijn, de uitdrukking valt niet uit de lucht. Ik was niet overtuigd, volgens mij was dat een beeldspraak meer dan een realiteit, ik krijg het warm van vrijen, dat niet minder dan een olympische discipline is, of kan zijn, grapte ik, maar ik word nat van opwinding, niet heet.

Heet zijn is een min of meer verbloemde beeldspraak voor nat zijn, vond ik. Enfin, voor opgewonden zijn. Nu, zij bleef er bij dat je het van opwinding wel degelijk warm kreeg en in een volgend gesprek zal ik haar naar meer wetenschappelijke bewijzen vragen.

Maar wat we ontdekten, is dat koorts een soortement metafoor vormt voor de liefde, of althans voor de verliefdheid. Ze verwees naar de song Fever: ‘when you kiss me, …fever….’ Ze begon voorwaar met haar hese Spaanse stem en met een heerlijk Spaans accent, te zingen …

Het leek ons interessant het bepalen van de liefde als een ziekte nader onder de loep te nemen, en de rest van het gesprek kwamen we er geregeld op terug. Helaas gingen mijn notities door een verkeerde beweging verloren. Typisch. We kennen elkaar 35 jaar, schrijven we onze eerste tekst samen en dan gaan die aantekeningen verloren. De goden zijn grapjassen! Dan moeten we ze maar reconstrueren.

Lovesick, ziek van liefde, liefdeskoorts, koortsige liefde, er kwam een hele lijst … En zij begon ook over passionele liefde die zo passioneel kan zijn, dat ze pathologisch, ziekelijk wordt. Passie en pathologie zijn uiteraard verwant: hartstocht doet lijden.

De homonymie tussen de passie van de liefde en een passie van Bach is niet toevallig natuurlijk: elke passie is ook een lijdensweg. Het is niet eens een homoniem, het zijn gewoon twee betekenissen van hetzelfde woord. Het aangedaan zijn van de hartstocht is een ondergaan, is passief: lijdzaam lijden aan je hartstocht, die je helemaal meesleurt.

Allemaal vanzelfsprekend. Elementary, my dear Watson. Stilstaan bij de dingen en de woorden is een oefening in open deuren intrappen, die we door gewoonte hebben dichtgedaan. Zo waren wij gezamenlijk verbaasd over het verband tussen liefde en koorts.

Het was een zaterdagavond, en dus kon Saturday night fever niet ontbreken: de koorts van de uitgaansnacht is een collectieve erotische koortsachtigheid. Ze moest erom lachen: … yes, it is Saturday night. Misschien ging de temperatuur op dat moment (al dan niet spreekwoordelijk, dat is hier de kwestie) aanzienlijk omhoog …

Maar omdat ze nog naar haar ouders moest om te gaan eten, om halftien des avonds, is er van opwinding in elk geval weinig in huis gekomen, al had ze een heel sexy wit kleedje aan … Man man man. Maar vanavond niet, schat, en dus moest ik mijn zaterdagse koorts alleen uitzweten. Toch voelde ik mij een inzicht rijker: liefde als ziekte, liefde als koorts. Vanzelfsprekend eigenlijk, en uiteraard, die koorts moet worden bezworen door hem te normaliseren in een institutie: het huwelijk. Anders zou misschien de hele maatschappij ziek worden van liefde. Stel je voor.

Miek en ik vroegen ons in een vervolgonderzoek voor een boek over de liefde waaraan zij meeschrijft, het was op een andere zaterdagavond, ook achter onze schermen – coronagewoontes – af wanneer en hoe deze beeldspraak voor de liefde zich over de wereld had verspreid. Viraal was gegaan, voegde Miek er nadrukkelijk aan toe.

Bij onze eerste pogingen op Google opende zich een ware grot van Alibaba aan citaten. In geen tijd vond Miek al een echte schat, een echte smoking gun voor ons archeologisch onderzoek:

Sonnet 147: My love is as a fever, longing still

My love is as a fever, longing still

For that which longer nurseth the disease,

Feeding on that which doth preserve the ill,

Th’ uncertain sickly appetite to please.

My reason, the physician to my love,

Angry that his prescriptions are not kept,

Hath left me, and I desperate now approve

Desire is death, which physic did except.

Past cure I am, now reason is past care,

And frantic-mad with evermore unrest;

My thoughts and my discourse as madmen’s are,

At random from the truth vainly expressed:

——For I have sworn thee fair, and thought thee bright,

——Who art as black as hell, as dark as night.

Misschien eerst even vertalen, een werkvertaling die inzet op de inhoud:

Mijn liefde is als een koorts, die nog steeds verlangt

naar datgene wat de aandoening verder voedt,

zich voedend met wat de kwaal bewaart,

de zieke neiging om te behagen.

Mijn verstand, de arts van mijn liefde,

Boos dat zijn voorschriften niet worden nageleefd,

Heeft me verlaten, en ik ben wanhopig nu

En ik stem in met wat de dokter zei: begeerte is dood.

Ik ben ongeneselijk, omdat mijn rede zich niet laat verzorgen

En razend, gek met steeds meer onrust;

Mijn gedachten en mijn woorden zijn als die van een waanzinnige,

Onvatbaar voor de waarheid die vergeefs werd uitgedrukt:

——Ik had gezworen dat u schoon en helder was,

——Die zo zwart zijt als de hel, zo donker als de nacht.

Onze gelegenheidsonderzoekers waren meteen overtuigd dat dit sonnet mogelijkerwijze een van de ijkpunten zou kunnen markeren van de medicalisering van het liefdeskoortssyndroom. Als een chirurgijn legt Shakespeare zijn liefdeskoorts op tafel en onderwerpt hem aan een soort van vivisectie, of misschien zelfs autopsie.

Het gedicht is van een bijna cerebrale afstandelijkheid. De eerste woorden zijn die van een traktaat: ‘love is as a fever’. Ritmisch niet onaardig, maar anti-poëtisch. De metafoor wordt gereduceerd tot vergelijking. Niet ‘Jan is een leeuw’, maar ‘Jan is als een leeuw’. Dus, Shakespeare weet dat de koorts een beeldspraak, een vergelijking is voor de liefde, alleen dichters geloven werkelijk in liefdeskoorts. Moet ik zeker voorleggen aan Ana.

Het vervolg van het gedicht gaat verder op die lijn: de rede is de dokter, maar de dokter heeft de patiënt opgegeven, en die gaat ten onder aan de liefdeswaanzin, tweede metafoor voor de verliefdheid als ziekte.

De sterkste, bijna fatale uitspraak in het gedicht ‘desire is death’ (begeerte is de dood) lijkt op het eerste gezicht een barokke kortsluiting, maar bij nader toezien leunt ze sterk aan bij een volkswijsheid die zelfs aan kinderen wordt verkocht: ‘ge moet niet verlangen, want ge verlangt naar uw dood.’ Het zou zomaar eens kunnen dat de beeldspraak van de liefdeskoorts viraal is gegaan vanaf Shakespeares poëtische operatietafel.

We zouden duizend dichters van Oost en West, van Noord en Zuid, van heinde en ver, van de oudheid tot heden en terug, kunnen afstruinen, op zoek naar de hele literaire stamboom van de liefdeskoorts – maar we weten genoeg: de liefde, zeker de verliefdheid, is voor eeuwig en een dag ziekelijk, pathologisch.

‘For I have sworn thee fair, and thought thee bright/ Who art as black as hell, as dark as night.’ Hij dacht dat de liefde schoon en helder was, maar ze is zwart als de hel en donker als de nacht. Gelukkig zijn er de instituties, de zeden en gewoonten, de rituelen en de conventies, om er ons van te genezen en het licht van de redelijkheid te laten zegevieren.

Lieven De Cauter, 14 februari 2022