Reportage -

Schuilt in Allee Du Kaai het antwoord op onze scheefgetrokken maatschappij?

Een sociaal-culturele ontmoetingsplek, een café, een buurthuis? Eén ding is zeker: Op de Noord-Brusselse Kaai is iedereen welkom. Met haar 9.000 vierkante meter ruimte begon Allee Du Kaai in 2014 als een wit blad vol mogelijkheden. “Een organisch en inclusief groeiend mengsel, waar eerst de nabijgelegen buurtbewoners met hoge noden welkom zijn, nadien de middenklasse en de rest”, dat schrijft vzw Toestand in hun recent uitgebracht boek, dat werd voorgesteld in het eendagsmuseum van Allee Du Kaai waar DeWereldMorgen afgelopen woensdag aanwezig was.

maandag 17 januari 2022 13:06
Spread the love

 

Eendagsmuseum Allée Du Kaai. Foto: Evi Van Thienen

‘Ruimte voor iedereen zijn Toestand’, dat is de rode draad voor de in 2013 net afgestudeerde twintigers om hun ideeën op verder te bouwen. Een jaar later wordt vzw Toestand de drijfveer achter Allée Du Kaai in de Brusselse Noordwijk. “Na vele kruimelprojecten is dit een serieus voorstel met ruimte en middelen. Allée Du Kaai is for real”, schrijven ze in hun nieuwe boek dat het sociaal-cultureel project, haar verwezenlijkingen en valkuilen van zeven jaar experiment – gedeeld met vele andere Brusselse- en niet-Brusselse individuen, collectieven en organisaties die er ruimte krijgen om hun ideeën in de praktijk om te vormen – tussen de Brusselse volkswijken beschrijft.

Ergens in 2022 zal een deel van de voordien industriële site met de grond gelijk gemaakt worden voor de bouw van een nieuw park, waarna in 2023 de rest volgt. Daarom toonde het team tijdens het de museumdag afgelopen woensdag wat het tijdelijke Allée Du Kaai de voorbije zeven jaar al betekende. Wie de community achter Allée Du Kaai is? Een kleine kern medewerkers die de boel administratief en logistiek recht houdt, naast een gigantische groep vrijwilligers, stagiairs en partners. “Het project omarmt diversiteit en stedelijke problematieken”, schrijven ze. Het is een experiment dat een tegengewicht wil bieden op een visieloze stadsplanning.

Allée Du Kaai. Foto: Evi Van Thienen

Laagdrempelig, open en inclusief: bodem voor kruisbestuiving

De ligging van Allée Du Kaai is op z’n minst speciaal te noemen, of misschien zelfs uitdagend. Aan de ene kant van het drukke verkeer ligt het oude Dépôt Royal van Tour & Taxis. In sterk contrast met de muurtekeningen, graffiti en banners die elke centimeter van de hoofdingang van Allée Du Kaai versieren, ligt de Tour & Taxis site. Deze is afgezonderd van het chaotische stadsleven door een ellenlange baksteenkleurige muur waarop geen spat graffiti te bespeuren valt.

Allée Du Kaai

Op woensdagnamiddag en zaterdag houdt Toestand in de RAG-loods hun permanenties, een laagdrempelig onthaal. Is de ruimte dan een buurthuis, half café, half ontmoetingsplek? Geen idee, maar iedereen is er welkom. “Mensen zonder papieren zullen we bijvoorbeeld nooit behandelen vanuit hun hulpvraag. We vragen hen eerder hoe het met hen gaat, wat ze kunnen en wat ze graag doen. Ook mensen uit rijke milieus komen hier met hun kinderen. Alle mensen zijn even welkom, maar soms is die clash tussen ongelijke situaties wel moeilijk”, vertelt Tine, coördinator van Toestand.

Allée Du Kaai. 

Maar daar staat natuurlijk ook iets moois tegenover, vindt ze. “Zo is er Wassim, die sliep vroeger op straat. Sinds Allée Du Kaai heeft hij volledig eigenhandig een groententuin opgezet. Hij heeft hier iemand leren kennen die wél een bankrekening en geld heeft, waardoor hij eten kon kopen om te koken voor anderen. Dat is nu uitgemond in een kookproject op grote schaal, waarvan hij het eten zelf distribueert naar de migranten in het Maximiliaanpark. Er is een verschil, als je iemand op café tegenkomt, ook al is dat ‘voor iedereen toegankelijk’, praat je niet zo snel met elkaar. Er is een soort van méfiance (wantrouwen). Maar als je iemand zeven keer tegenkomt bij Allée Du Kaai, doe je al eens een praatje met die persoon.”

Skateramp Allée Du Kaai

Allée Du Kaai

Gedeelde ruimte, dat was voor Allée Du Kaai eerst de noodzaak, maar werd langzamerhand hun troef. In het boek wordt een ode gedaan aan de verschillende kruisbestuivingen die ontstaan door een samenkomst van verschillende mensen op één plek. “Dan wordt er bijvoorbeeld een infodag over menstruatie georganiseerd met video en ondertussen zitten de jonge gasten binnen te chillen. Eerst hoor je hen uit de verte een paar keer ‘ew’ roepen, maar daarna komen ze wel nieuwsgierig vragen waarover dat eigenlijk ging”, vertelt Tine.

Eendagsmuseum Allée Du Kaai. Foto: Evi Van Thienen

Eendagsmuseum Allée Du Kaai. Foto: Evi Van Thienen

Elke week passeert een achthonderdtal deelnemers op de site. Voor het antwoord op “Wie zie je als je hier rondkijkt?”, beschrijft Toestand één random dag bij Allée Du Kaai: “Een architectuurstudente speelt ping pong met een persoon op de vlucht, een meute jongeren moedigt maten aan bij het tafelvoetbal, een groepje zit bij Molly van Kaaicouture in diepe concentratie de gaten in hun kleren te stoppen, Jessie spuit boven een oude wasbak de verf weg van de zeefdruk, mensen staan aan de toog voor een koffie en een babbeltje. Aan elk stopcontact hangt een stekkerdoos gevuld met gsmladers, en iedereen zit tegelijkertijd op de traagste wifi van Brussel.”

Fietsatelier Allée Du Kaai

Vergadering @Allée Du Kaai

Toen ik de plek zelf zag kon ik zien dat ook écht iedereen er welkom was. Vele publiekswerkingen, zoals cultuurhuizen doen zo hun best – via een arsenaal aan strategieën – om een divers publiek aan te trekken, maar hier bij Allée Du Kaai lijkt het evenwicht en laagdrempelige onthaal zijn vruchten af te werpen. “We denken voortdurend na over hoe de structuur van de weide voor een positieve dynamiek kan zorgen. Zo gaan we de fitnessinstallatie niet net naast de skatebowl zetten, want dan krijg je een hele zone waar vooral mannen zullen zijn. We spelen hier non-stop met de indeling van het terrein”, schrijven ze.

Dat het Allée Du Kaai-publiek van dag tot dag verandert, maakt dat de groep doorheen de jaren een aantal zaken ook niet goed kon voorspellen. “In 2018 kwamen meer mensen op de vlucht aan op de Pelouse (het grasveld van Allée Du Kaai). Daar proberen we dan op in te spelen door onze permanenties aan te passen, of andere organisaties aan te trekken die meer bewust met die doelgroep bezig zijn.” 

De Pelouse, grasveld @ Allée Du Kaai

Échte publieke ruimte als antwoord op leegstand

De groep wil de publieke ruimte elders nabootsen omdat die bestaande ruimte niet écht publiek is. “En dan hebben we het over ruimte als zijnde een ruimte voor publiek, niet over het gloednieuwe autoloze plein waar de nieuwe Burger King heerst”, schrijven ze in het boek.

Waar Allée Du Kaai neerstrijkt in een leegstaande site van 9000 vierkante meter, kaarten ze de woonproblematieken in onze hoofdstad aan. Zo bedraagt de gemiddelde prijs voor een woning in Sint-Genesius-Rode 958.000 euro en is de gemiddelde belastingaangifte in de wijk rond het Weststation gelijk aan 15.943 euro. Toestand vraagt zich terecht af of de regels van de economische logica niet enkel de troon verzekeren van zij die al op een stevige stoel zitten.

Zo heeft Brussel alleen ongeveer 6,5 miljoen m2 aan ongebruikte, leegstaande gebouwen. En dat terwijl er een enorme vraag naar ruimte is, en veel mensen zich de stedelijke huur- of koopprijzen niet kunnen veroorloven.

Een tijdelijk invulling van een leegstaand gebouw heeft zijn beperkingen, maar opent volgens Toestand ook mogelijkheden. “Mochten we hier vijftig jaar zitten, zouden we voorzichtiger te werk gaan en een langetermijnplan maken. Als de sloopkraan klaar staat, durf je al extremer te experimenteren met de ruimte. Die muur staat ons niet aan? Weg ermee. Een tribune die ook een halfpipe is? Waarom niet! Als het resultaat niet zo perfect in orde is, maakt het niet uit want ze gooien de site uiteindelijk toch plat”, schrijven ze in het boek. “Zo kan je meteen testen wat er wel of niet werkt, welke projecten het goed doen en echt nodig zijn”, vertelt Tom van Toestand, die ook mee aan het boek schreef.

Met Allée Du Kaai is een enorme ruimte vrijgemaakt die anders onbenut zou zijn gebleven, of alleszins niet écht voor de gemeenschap had gediend. “De Kaai is er voor iedereen, door iedereen. We willen hier zoveel mogelijk respectvolle interactie stimuleren zodat ieder de vrijheid heeft om er aan zelfexpressie te doen.”

Een nieuwe maatschappij binnen de schil van de oude

De politieke kritiek van de groep – en de bouw van een alternatieve stad ín de stad – stoelt op een theoretische basis.  Toestand vzw gelooft in sociale, tijdelijke bezettingen omdat die voorbijgaand en dichtbij zijn. “Zo kunnen we een kritische blik op de maatschappij werpen en krijgen we de mogelijkheid om die anders in te richten.”

Eendagsmuseum Allée Du Kaai

Een utopische plek, maar ook een prefiguratieve aanpak, dat is Allée Du Kaai. Voor dat inzicht volgen ze wijlen Amerikaans antropoloog David Graeber die gelooft in het bouwen van de fundamenten van een nieuwe maatschappij binnen de schil van de oude. “Zo geef je vorm aan je verzet zodat het eruit ziet als de samenleving die je nastreeft.”

“Neem nu bijvoorbeeld vrouwenrechten: die kan je niet uitstellen tot na de revolutie. Die moeten nú worden aangepakt. Wat je uiteindelijk bekomt door van binnenuit strijd te voeren, is een sociale orde die kan bestaan buiten de bestaande structuren van dwang en onderdrukking. Het betekent dat mensen een onmiddellijke ervaring van vrijheid kunnen hebben, hier en nu”, aldus Toestand.

“Neem nu bijvoorbeeld vrouwenrechten: die kan je niet uitstellen tot na de revolutie. Die moeten nú worden aangepakt. Wat je uiteindelijk bekomt door van binnenuit strijd te voeren, is een sociale orde die kan bestaan buiten de bestaande structuren van dwang en onderdrukking. Het betekent dat mensen een onmiddellijke ervaring van vrijheid kunnen hebben, hier en nu”, aldus Toestand.

Eendagsmuseum Allee Du Kaai. Foto: Evi Van Thienen

Eendagsmuseum Allee Du Kaai. Foto: Evi Van Thienen

Het toekomstige park: een voortzetting van het warme Allée Du Kaai? 

De strakke lijnen en moderne orde van de omgeving laten een heel andere wereld zien dan alles wat beweegt op de Allée Du Kaai site. “Een van de vragen waar wij mee blijven zitten, is wat er zal gebeuren met het werk dat we hebben gedaan met soms heel kwetsbare mensen (daklozen, migranten, jongeren die elders niet welkom zijn), aangezien we geprangd zitten tussen twee volkse buurten. Wat zal daar van overblijven nu we zien dat de buurt nieuwe bewoners heeft gekregen, mondige en rijkere bewoners waartoe de de vele immoprojecten rondom hebben geleid. Verandert hun komst de visie op het park?”, vraagt Toestand zich af.

Eendagsmuseum Allée Du Kaai

Tom van Toestand vertelt dat er rond Allée Du Kaai vele nieuwe appartementsblokken gebouwd zijn, die alleen de rijke inwoners kunnen betalen. “Zo lossen ze zogezegd de woonnood op, terwijl die huurprijzen onbetaalbaar zijn. Vinden we het goed dat er een park komt in plaats van een gigantisch gebouw voor privégebruik? Ja, er is natuurlijk een grote nood aan groene publieke ruimte. Maar we vragen ons natuurlijk af hoe het er in de praktijk zal uitzien, en of we met Allée Du Kaai een positieve impact hebben gehad.”

Uit een interview in het boek blijkt alleszins dat Renaud, directeur van de afdeling Groene Ruimten bij Leefmilieu Brussel de situatie positief inschat. Hij erkent de spanningen tussen mensen die in de nieuwe woontorens wonen en de andere bewoners. “Dat is onvermijdelijk. Het kanaal is de plaats waar meerdere werelden samenkomen. De clou is echter om ervoor te zorgen dat de ene groep de andere niet uitsluit. Dat is utopisch, maar we mikken toch op een maximale mix van gebruikers. We zullen zien. Wat me geruststelt met onze ervaring, is dat onze aanwezigheid wel degelijk het verschil maakt.”

De Toestanders wilden de sociale cohesie creëren voor de toekomstige parkgemeenschap, maar ook experimenteren met de verschillende sociale en culturele functies die het park zal vervullen. “Voor ons is dit een experiment dat het parcours van het toekomstige park kan inspireren.”

Een kritische terugblik: wat was de impact van Allée Du Kaai?

In hun boek laat Toestand ruimte voor voldoende kritiek en reflectie op wat ze de voorbije jaren allemaal hebben gedaan.  Ook Tine vertelt me dat net zoals in de brede maatschappij, samenleven op de Kaai ook niet altijd gemakkelijk is geweest. “Soms lopen de gemoederen wel eens op. Maar conflict is niets negatief, dat betekent dat mensen gepassioneerd zijn over wat ze denken en willen, dat vind ik alleen maar goed”, stelt ze vast.

“Soms wordt de interactieve en steeds veranderende ruimte van Allée Du Kaai ook wel eens vergeleken met het Berlijn van de jaren 90”, gaat Tine verder. Dat vindt Toestand natuurlijk een compliment voor wat Allée Du Kaai wil zijn; een plek van gemeenschappelijk verzet. Maar als je vandaag naar Berlijn kijkt, heeft ook daar het gegeven van gentrificatie de hele buurt veranderd. Niet de ruwheid en tegencultuur bepaalt het zicht van de stad, maar de trendy boetieks en de hippe – en onbetaalbare – nieuwe appartementen.

“Die commerciële variant van tijdelijk gebruik, waarbij bijvoorbeeld hippe kunstenaars lege ruimtes ‘bewaken’, poppen overal uit te grond. Maar hoe toegankelijk zijn die echt? Richten ze zich niet te veel naar de middenklasse die al elders toegang heeft tot ruimte?”, vraagt Tine zich af.

En dat gegeven zet zich ook voort in Brussel, rond Allée Du Kaai. Toestand heeft het ruimtegebruik van de buurt de afgelopen jaren enorm zien veranderen. Vastgoedinvesteerders zoeken er hun heil, chique mensen verkennen de buurt. “Die commerciële variant van tijdelijk gebruik, waarbij bijvoorbeeld hippe kunstenaars lege ruimtes ‘bewaken’, poppen overal uit te grond. Maar hoe toegankelijk zijn die echt? Richten ze zich niet te veel naar de middenklasse die al elders toegang heeft tot ruimte?”, vraagt Tine zich af.

Daarom zal Toestand op zoek blijven gaan naar antwoorden op de vraag wat de bijdrage van Allée Du Kaai was in dit proces van gentrificatie. Want, vragen ze zich af, is dat het onvermijdelijke effect van tijdelijk gebruik? Maakt ook Allée Du Kaai de buurt aantrekkelijker voor de betere middenklasse, door het creëren van een hippe sociaal-culturele, laagdrempelige hotspot?

Anderzijds wilt Toestand blijven geloven in een ruimte waar gemeenschappelijk verzet mogelijk is, voor een buurt waar iédereen gelijke inspraak krijgt en actief mee kan doen. “Maar dat sociale gebruik van leegstand met een laagdrempelige toegang gaat altijd gepaard met het gratis ter beschikking stellen van ruimte, en dus met een noodzakelijk budget”, stelt Tine vast. “Maar de vraag is: zijn onze overheden geneigd zijn om hier geld voor vrij te maken?”

@ La Zinzinerie Allée Du Kaai, feestjes.

Het boek Allée Du Kaai is beschikbaar aan vrije bijdrage: elke woensdag van 12-18u en zaterdag van 14-22 tijdens de permanenties op Allée Du Kaai. 

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!