Kerncentrale van Doel. Foto: Emmelie Callewaert/CC BY-SA 4:0
Opinie - 11 maart beweging

Kernenergie ondermijnt hernieuwbare en klimaatpositieve energie  

Het uur van de waarheid breekt aan voor de kernuitstap in België. Dat mag niet ten koste gaan van de werknemers van Doel en Tihange. Investeringen in hernieuwbare en klimaatpositieve energie op de twee sites moeten hen een lange tweede adem geven. Tijdelijke verlenging van enkele reactoren daarentegen is niet duurzaam, noch voor tewerkstelling, noch voor het klimaat. Maar één ding staat vast: de nucleaire lobbyisten en belangengroepen zijn niet verveeld om een leugen meer of minder om hun slag thuis te halen. Dat alles wordt gegoten in een demagogische bekommernis voor het klimaat, terwijl ongemakkelijke waarheden daarachter weggestoken worden.

vrijdag 17 december 2021 15:35
Spread the love

De werknemers van Doel en Tihange en de burgers verdienen een veilig en betrouwbaar alternatief

Op dit moment is er een strijd aan de gang tussen degenen die geen fossiele gascentrales willen, en degenen die pleiten voor de installatie van een aantal fossiele gascentrales in de overgangsfase naar een volledig klimaatneutraal energiesysteem. De eersten stellen dat de klimaattoestand geen extra CO2 van fossiele gascentrales aankan. De tweeden beweren dat dit om een tijdelijke zaak gaat, en dat dit binnen de Europese context niet tot extra uitstoot zal leiden, gezien de plafonnering dat ingebakken zit in het ETS systeem.

In deze discussie echter blijven de werknemers van Doel en Tihange wel in de kou. Bij een verlenging van één reactor per site, daalt de tewerkstelling sowieso dramatisch. En bij geen verlenging, maar wel investeringen in gascentrales elders dan in Doel en Tihange, zijn de gevolgen voor de tewerkstelling nog dramatischer.

Daarom stelt de 11 maart beweging voor om de nodige omslag te laten gebeuren op de sites zelf van Doel en Tihange. Daardoor worden zowel klimaat- als sociale bekommernissen aangepakt. En kunnen een deel van de niet-nucleaire installaties gerecycleerd worden. Investeren in klimaatpositieve installaties op de nucleaire sites zelf is beter voor het klimaat (netto afvang van broeikasgassen ten behoeve van een omkering van de klimaatopwarming) én voor de betrokken werknemers.

Wanneer de nucleaire sites toekomstgerichte en werkelijk duurzame installaties krijgen, is de tewerkstelling veel beter gegarandeerd, dan met een tijdelijke en twijfelachtige verlenging van oude kernreactoren. Op die manier kunnen deze sites een dubbele rol met de nodige tewerkstelling waarmaken. Er zal immers decennia lang beheer nodig zijn van het nucleair passief, inbegrepen de ontmanteling.

En er komt een toenemende activiteit aan klimaat neutrale en klimaat positieve activiteiten in productie en opslag van energie, door een waaier aan investeringen in hernieuwbare energie. Ook een elektriciteitscentrale op groen gas is in de context van de haven van Antwerpen (zie infographic) belangrijk om warmte en CO2 nuttig te kunnen gebruiken. Bij dit laatste luik hoort tegelijk de productie van groene waterstof en groene zuurstof. Dat is nodig in de uitbouw van de gehele site van Doel, en van een vergroening van raffinaderijen en petrochemie.

Grafiek: epo.be

 Om dit te kunnen waarmaken, is een inbreng van vakbonden, middenveldorganisaties, het havenbedrijf en anderen nodig. Zo creëren we reëel draagvlak. En zo kunnen we allen uit de houtgreep geraken van de misleidende “keuze” tussen de pest of de cholera, tussen verlengen van kernenergie of investeringen in fossiele gascentrales. Wanneer denken en handelen we eindelijk eens op een sociaal en klimaat positieve manier?

Groene gascentrales om broeikasgassen vast te leggen

Wil dit dan zeggen dat fossiele gascentrales een onderdeel van een energiealternatief zijn? Moeten we de nucleaire dreiging dan inruilen voor broeikasgas uitstotende gascentrales? Moeten we dan toch kiezen tussen de pest en de cholera? Dat klimaat neutrale hernieuwbare energiebronnen deels aangevuld dienen te worden door gascentrales, is volgens de 11 maart beweging noodzakelijk. Maar dan om andere redenen, en op een andere manier.

In haar boek “Investeer in Doel 5” stelt de organisatie en auteur dat een alternatief nodig is. Uitgangspunt is de toestand van het klimaat, en wat de klimaatwetenschap daarover aanbrengt. Sinds bijna 10 jaar stellen de rapporten van het IPCC, de VN-klimaatorganisatie, dat we niet enkel klimaat neutraal moeten worden.

Neen, we moeten bovendien deze eeuw honderden miljarden ton broeikasgassen netto weer uit de atmosfeer halen. Dat doe je niet met kerncentrales. Dat kunnen die niet. En fossiele gascentrales al evenmin, wel integendeel.

Er zijn allerlei manieren om dit wel te doen. Wat energieproductie betreft, geven de rapporten aan dat één belangrijke manier om dit te doen er in bestaat duurzame biomassa, (of beter nog, op biomassa gebaseerd biomethaan) te gebruiken voor de opwekking van elektriciteit en warmte.

Wanneer dan de broeikasgassen uit de schouw van de centrale worden afgevangen en hergebruikt, worden twee vliegen in één klap gevangen. Er wordt flexibele en aan wind en zon aanvullende elektriciteit geproduceerd.

En er worden netto broeikasgassen afgevangen. Dat bedoelen we wanneer we praten over klimaatpositieve energie: ze laat niet alleen geen broeikasgassen los in de atmosfeer. Neen, ze vangt er via de biomassa/gas juist uit de atmosfeer weer af.

Op die manier kan dit meehelpen de Antwerpse haven (raffinaderijen, petrochemie) te verduurzamen, onder andere door de afgevangen CO2 te hergebruiken en circulair te houden (dat leggen we meer gedetailleerd uit in het boek “Investeer in Doel 5” [i]).

Waarover de nucleaire lobby zwijgt

Kernenergie heeft geen voordeel dat een hernieuwbaar en klimaatpositief energiesysteem niet veel beter kan. Er zijn namelijk heel wat ongemakkelijke waarheden die de nucleaire lobbyisten verzwijgen. De klimaatvoordelen van hernieuwbare energie zijn goedkoper en sneller te bekomen. Verouderende atoomcentrales worden steeds duurder terwijl hernieuwbare energie goedkoper wordt. Nieuwe kernenergie is al helemaal onbetaalbaar.

En als al een ultra-liberaal zoals Bouchez oproept voor een verstaatsing van de kerncentrales, dan weten we wat ons te wachten staat: de belastingbetaler die ervoor zal moeten opdraaien, zoals geestverwant Rutte in Nederland nu doet! Kernenergie is in al haar vormen intrinsiek onveilig, met een veel hogere kans op zware ongevallen dan gedacht.

Dat geldt ook voor nieuwe soorten kerncentrales (of vaak eerder: uit de mottenballen gehaalde oude concepten), ondanks de bewering van het tegendeel. De betrouwbaarheid en beschikbaarheid van kernenergie is veel onzekerder dan gepropageerd, met onverwachtse stilstanden die risico’s voor black-outs inhouden (zie grafiek).

België stond nog nooit zo dicht bij black-outs als toen meerdere Belgische kerncentrales onverwachts uitvielen. Denk maar aan het Belgische nucleaire rampjaar 2018, met zes van de zeven kernreactoren die gelijktijdig en deels onverwachts stillagen. Ten slotte kan men van afgedankte windmolenwieken of zonnepanelen geen massavernietigingswapens maken, wat wel het geval is met nucleair materiaal en kernafval.

Grafiek: epo.be

Jaarlijkse productie zeven Belgische kernreactoren 2003-2020 in TWh. In 2012-2020 daalt de gemiddelde productie gevoelig vergeleken met het gemiddelde van alle voorgaande jaren. Bovendien schommelt de productie in deze periode zoals nooit tevoren. (Grafiek 11 maart beweging, op basis van gegevens van IAEA en CREG[ii])

Werk aan de winkel voor een energietransitie

In 2003 werd de wet op de kernuitstap gestemd, waarbij de Belgische nucleaire reactoren stapsgewijze zouden sluiten tussen 2015 en 2025. Het was de bedoeling om in de meer dan twee decennia die tussen 2003 en 2025 lagen, voldoende te investeren in alternatieve energieproductie. Tegelijk was er een liberalisering van de energiemarkt, waardoor het zogezegd aan marktpartijen – lees hoofdzakelijk privé-energiebedrijven – toekwam deze investeringen ook effectief te realiseren.

Dat was buiten de nucleaire lobby gerekend, in België toen vooral te vinden in Electrabel. In plaats van de kernuitstap voor te bereiden door toekomstgerichte investeringen te doen, deed ze alles wat in haar macht lag om de kernuitstap stokken in de wielen te steken. Er werd toen door Electrabel in de eerste jaren na 2003 weinig geïnvesteerd in nieuwe binnenlandse hernieuwbare capaciteit.

Er werd wel geld gestoken in reeds lang bestaande buitenlandse waterkrachtcentrales, vooral in Frankrijk. Daarmee kon ze zich voordoen als een bedrijf met een hoger aandeel aan hernieuwbare energiebronnen. Maar dat voegde letterlijk niets toe aan hernieuwbare capaciteit. Bovendien initieerde Electrabel het consortium BlueSky, zogezegd om de zware industrie van “goedkope” nucleaire elektriciteit te voorzien uit de oudste kernreactoren in Doel en Tihange.

Een aantal grote industriëlen hapten aanvankelijk toe. Bedoeling was om voldongen feiten te creëren om de sluiting van die oudste reactoren Doel 1 en 2 en Tihange 1 te voorkomen. Dat gebeurde ook in de jaren naar 2015 toe. Daarna verdween BlueSky van het firmament. Van goedkope kernenergie was hoe langer hoe minder sprake, gezien de scheurtjesreactoren Doel 3 en Tihange 2. Maar ook gezien de reële werkingsgraad en winstgevendheid van de kerncentrales bedroevend laag werd.

In de grafiek eerder in dit artikel kan je zien hoezeer de productie vanaf 2012 erg wisselvallig werd en gemiddeld veel lager scoorde dan alle jaren voorheen. Electrabel gaf zelf toe dat de verlenging van Doel 1 en 2 economisch en financieel ontgoochelend was, want: “de waarde van de investeringen die nodig waren voor de verlenging van de twee eenheden bleek de verwachtingen voor economische terugwinning van deze eenheden gedurende de resterende uitbatingsperiode te overstijgen.” [iii] Dat belooft voor een eventuele verlenging van Doel 4 en Tihange 3, die tegen dan dezelfde leeftijd zullen hebben die Doel 1 en Doel 2 hadden vanaf 2015!

Is België klaar voor een kernuitstap?

Nog in 2019 kwam Electrabel met een visie waarbij niet twee, maar zelfs drie reactoren verlengd zouden kunnen worden. Het gaat om de reeds vernoemde twee minst oude reactoren Doel 4 en Tihange 3. Maar ook de tweede oudste reactor Tihange 1 werd toen naar voren geschoven. Bovendien mikte Electrabel toen op een verlenging met… twintig jaar! [iv]

Na het aantreden van een regering met een veel duidelijkere wil om de kernuitstap (minstens grotendeels) uit te voeren, en nadat duidelijk werd dat er pas einde 2021 een beslissing genomen zou worden, draaide Electrabel 180° van koers: ze maakte bekend dat voor haar de nucleaire bladzijde omgedraaid is. Naast de mogelijkheid dat dit een tactische zet is om gunstige (lees: voor de consument zeer dure) uitbatingsvoorwaarden te bekomen voor Doel 4 en Tihange 3, maakt dit wel een opening naar alternatieven. Maar over welke alternatieven gaat het dan?

Op dit moment is de weg die ingeslagen wordt het openen van een steunmechanisme voor investeringen in fossiele gascentrales. De logica achter dit steunmechanisme is dat de gascentrales geen basislastcentrales worden, maar aanvullende en flexibele productie-eenheden die bijspringen wanneer er onvoldoende andere elektrische stroom geproduceerd of ingevoerd wordt, en wanneer vraagsturing een lager elektriciteitsaanbod niet of onvoldoende kan dekken.

Daardoor draaien deze installaties minder uren, terwijl bepaalde kosten niet mee verminderen. In die omstandigheden kunnen hernieuwbare energiebronnen volop produceren bij wind en zon. In rangorde van prioriteit, produceren dan eerst de hernieuwbare energiebronnen. Pas als zij en andere maatregelen niet volstaan, springen de gascentrales in. Alleen: laat het groen gascentrales worden.

Dat is wel even anders wanneer er kerncentrales zijn. Dan krijgen zij prioriteit op de productie. Maar blijven er evengoed aanvullende gascentrales nodig. Dat is het geval tijdens onderhoud of onverwacht stilvallen van kerncentrales, en er onvoldoende wind of zon is. Als in die setting de zon schijnt of de wind waait, maar er is minder vraag, dan worden windmolens en zonnepanelen stilgelegd of afgekoppeld. In dat geval ziet de prioriteitenlijst er immers anders uit.

Kernenergie krijgt voorrang. Wind en zon komen pas op de tweede plaats. En de aanvullende gascentrales komen pas op de derde plaats. Zo wordt door de aanwezigheid van kernenergie, zonne- en windenergie automatisch duurder. Zon en windinstallaties dienen dan hun vaste kosten af te schrijven over een kunstmatig lager gehouden productie. Daardoor worden investeringen in deze installaties ontraden. Dit is één van de manieren waarmee kernenergie de omschakeling naar klimaat neutrale energiebronnen ondermijnt.

België is nu uiteraard nog niet helemaal klaar voor de kernuitstap. Maar dat moet ze tegen eind 2025 wel zijn. Vier jaar tijd is kort, maar niet onmogelijk. Niemand hield het ontwikkelen van coronavaccins in één jaar voor mogelijk. Maar als de nood dringt… Nu we steeds meer in een klimaatnoodtoestand terecht komen, dienen goede klimaatpositieve alternatieven snel uitgewerkt en gerealiseerd te worden.

Dan zullen de handen uit de mouwen gestoken moeten worden. En projecten voorrang verdienen die én klimaatpositief zijn, én circulariteit bevorderen, én deels bestaande industriële installaties recycleren en renoveren, én…last but not least, eindelijk weer hoop geven aan de erg beproefde werknemers van Doel en Tihange.

 

Marc Alexander. Investeer in Doel 5 – Naar een sociaal rechtvaardige en klimaatpositieve energietransitie. Mammoet, Antwerpen, 2020, 174 pp. ISBN 978 9462 6729 87

Notes:

[i] Investeer in Doel 5, Marc Alexander (red), EPO, 2020, bestelbaar via EPO, of via https://investeerindoel5.be

[ii] https://www-pub.iaea.org/MTCD/Publications/PDF/OPEX_2020_web.pdf, p. 40-64 en CREG 2020, https://www.creg.be/en/highlights-annual-report-2020-creg#h2_0

[iii] https://corporate.engie.be/sites/default/files/uploads/samenvatting-jaarrekening-2018.pdf

[iv] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/05/10/engie-electrabel-kan-3-kernreactoren-langer-open-houden/

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!