Interview -

Radu Jude over ‘Bad Luck Banging or Loony Porn’: “Machtsmisbruik en geweld zijn obscener dan porno”

Radu Jude liet zich, net als zijn collega’s van de ‘nieuwe golf Roemeense filmmakers’, aanvankelijk opmerken met rauw-realistische drama’s. Langzaam evolueerde hij echter richting sardonische satires. Zijn Gouden Beer-winnaar ‘Bad Luck Banging or Loony Porn’ is een vlijmscherpe filering van een samenleving die individuen aan de schandpaal nagelt maar blind blijft voor obsceen machtsmisbruik. “Ik wil scherp en kritisch zijn,” vertelde Jude ons tijdens Film Fest Gent, “maar met een knipoog.”

dinsdag 7 december 2021 13:10
Spread the love

 

“We zien actuele gruwel niet omdat men ons verlamt met angst.” Dit statement is een speldenprik richting het huidige coronaklimaat in Bad Luck Banging or Loony Porn waar mondkapjes alomtegenwoordig zijn en er getwist wordt over zowel vaccinaties als samenzweringstheorieën. Net als de uitspraak “Hoe idioter de opinie, hoe meer belang eraan gehecht wordt.” Maar de Roemeense cineast Radu Jude (°1977) heeft het ook (en vooral eigenlijk) over de impact van sociale media en het toenemende cancelen van mensen.

Radu Jude. Foto Silviu Ghetie.

De lerares porno ster

De eerste beelden die we zien zijn pornobeelden. Middelbareschoollerares Emi (Katia Pascariu) knutselde samen met haar man een amateurseksfilmpje in elkaar dat ongewild online opduikt en zo voor heel wat commotie zorgt in haar school. Zelfs de media storten zich erop en ook de vaders en moeders van haar scholieren laten zich niet onbetuigd. Een sociaalrealistisch drama kondigt zich aan maar de regisseur van The Happiest Girl in the World (2009), Everybody in Our Family (2012), Scarred Hearts (2016), I do not care if we go down in history as barbarians” (2018) en Upercase Print (2020) kiest voor een satire met historische links en intellectuele bespiegelingen.

Weg is de documentaire-aanpak die zijn werk aanvankelijk verbond met zijn collega’s van de (rond 2004 ontstane) Roemeense nieuwe golf Cristian Mungiu, Cristi Puiu en Corneliu Porumboiu. Om plaats te maken voor vervreemdingseffecten en experimenten met beeld en woord die herinneren aan het Franse icoon Jean-Luc Godard. Bad Luck Banging or Loony Porn neemt op die manier de heersende moraal en hypocrisie van een door het kapitalisme steeds verder uitgeholde samenleving op de korrel. Dat mag bij momenten cerebraal lijken maar Jude vervalt nooit in kille ernst. Getuige een hilarisch slot met drie opties en een “the film is but a joke and there it ends”-conclusie. Radu Jude is geen droogstoppel en dat bleek ook tijdens ons interview op het Film Fest Gent.

Bad Luck Banging or Loony Porn: Lerares in het oog van de storm.

Prikkelende opener

Ondanks de titel Bad Luck Banging or Loony Porn is de expliciete openingsscène toch nog verrassend.

Radu Jude: “Het was niet mijn bedoeling om te choqueren. Wel om de kijker meteen in de positie van de ouders tijdens de laatste akte te plaatsen. Om een opinie of een oordeel over het onderwerp van de film te hebben moet je de beelden gezien hebben. Over de vraag of we iets moesten tonen hebben we nagedacht, want de openingsscène zat niet in het scenario. Pas tijdens de montage besloten we om ermee te openen. Gewoon omdat anders de kijker zou blijven speculeren over de aard van de beelden.”

Het interessante is dat we de ‘pornoscène’ eerst uit context zien en dat onze perceptie en moreel oordeel veranderen naarmate de film die context creëert.

“Dat is ook het opzet, mensen laten nadenken over wat pornografie en obsceniteit zijn. In het eerste deel van de film schetsen we een geografische context, in het tweede een ideologische en filosofische context.”

Het amateuristische aspect van de scène licht een tipje van de sluier: dit zijn persoonlijke seksbeelden.

“Daarom namen we de scène ook op met een iPhone. De echtgenoot wordt gespeeld door een pornoacteur, de vrouw is onze professionele hoofdactrice. Het was niet moeilijk om te maken, ook al had ik geen ervaring met dergelijke scènes. Omdat het niet evident bleek om een kamer te huren voor het draaien van een pornoscène vond de opname wel plaats in het kantoor van de producer.”

Radu Jude’s Bad Luck Banging or Loony Porn: Gouden Beer Berlijn 2021.

Inspiratiebronnen

Van welk idee of beeld ben je vertrokken?

“Krantenartikelen over leraars die in opspraak kwamen nadat beelden van hen op het internet verspreid waren, riepen bij mij de vraag op wat obsceen is en wat niet. Hoe kunnen we nadenken over obsceniteit, hoe kunnen we het uitdrukken, hoe kunnen we er mee werken?”

Je koppelt obsceniteit los van seksualiteit.

“Geweld en machtsmisbruik komen ook in beeld. Na het maken van Bad Luck Banging or Loony Porn ben ik er meer dan ooit van overtuigd dat wat mensen in de privésfeer, met toestemming en voor hun eigen plezier, doen nièt obsceen is. Obsceniteit is verbonden met macht, met mensen die macht gebruiken om anderen te vernederen of te vernietigen. Machtsmisbruik en geweld zijn obscener dan porno.”

In het begin van de film volg je de wandeling van het hoofdpersonage door de stad. Wanneer ze een gebouw binnenstapt zwenk je weg met de camera om te eindigen bij wilde bloemen in het voetpad.

“Dat is mijn romantische kant (lacht). De natuur is haast onbestaande in de verminkte stad die Boekarest is. Door er op te focussen benadruk ik de afwezigheid van groen. Voor mij is Bad Luck Banging or Loony Porn een historische film. Het is alsof het heden al geschiedenis is geworden terwijl we het bekijken vanuit een actueel perspectief. Ik maakte al historische films met archiefmateriaal en stelde vast dat je naar de ‘oude’ beelden met meer aandacht kijkt dan naar actualiteitsbeelden. Het is alsof je naar een museum gaat, je blik verandert. Voor mij is de hele wereld een museum en moeten we alles aandachtig bekijken. Met de camera maak ik duidelijk dat er meer te zien is dan enkel het hoofdpersonage. Maar ook dat de blik subjectief is.”

En dat geschiedenis geen louter lineair en objectief gegeven is.

“Absoluut. Er zijn ook overal sporen van het verleden. In sommige steden zorgt dat voor schoonheid maar in Boekarest zie je huizen en wijken die vernietigd zijn, word je geconfronteerd met zowel sporen van de communistische dictatuur als littekens veroorzaakt door het nieuwe, niet minder verwoestende, kapitalisme. De stad is een open wonde waar heden en verleden door elkaar lopen.”

Bad Luck Banging or Loony Porn: Radu Jude’s surrealistische satire.

Een film in hoofdstukken

Na de pornoproloog bestaat de film uit drie delen die totaal anders van toon en stijl zijn maar toch één geheel vormen.

“Het verhaal van de lerares en de commotie die ontstaat omtrent de beelden op internet volstond niet voor de film. Veel interessanter dan de anekdote is wat erachter schuilgaat. Dat is verbonden met zaken die spelen in de samenleving en met zowel morele als filosofische kwesties. Daarbij duiken belangrijke vragen op. Wat is een beeld? Wat is moreel en wat niet? Hoe definieer je wat obsceen is? Om dat alles naar voren te brengen had ik een structuur nodig die naast het verhaal ook de achtergrond belicht. Door met sketches te werken kreeg ik meer vrijheid dan wanneer ik me tot het verhaal beperkt had. Het was heel bevrijdend om deze film zo te maken.”

De ondertitel luidt ‘a sketch for a popular film’.

“Het is een sketch omdat het geen uitgewerkt idee, geen alles afrondende film, is. Geen narratief verhaal dat hier start en daar eindigt. De nadruk ligt daarbij op ‘sketch’ omdat de openheid, de vrijheid en het onafgewerkte cruciaal zijn. Een schets van een film, een ontwerp dat aanzet tot reflectie. Maar op een luchtige, ontspannen manier en daarom ook ‘popular’. Al is Bad Luck Banging or Loony Porn natuurlijk geen populaire cinema, het is een schets van een mogelijke populaire film.”

Bad Luck Banging or Loony Porn: Drama verankerd in de pandemie.

Entertainment en experiment

Bad Luck Banging or Loony Porn is ook onderhoudende cinema.

“Er zitten natuurlijk populaire, entertainende dingen in. Je hebt seks en humor, drama en komedie. Het is geen klassieke tragikomedie maar wel een schets daarvan. Wat me is bijgebleven is de opmerking van de schrijver André Malraux, dat schilder Eugène Delacroix steeds de ontwerpen voor zijn werken bewaarde omdat hij van oordeel was dat de kwaliteit daarvan even goed was als de kwaliteit van zijn beste schilderijen. We zijn het opgekuiste, de perfectie van kunstwerken gaan verheerlijken terwijl van de rauwheid van een schets, van het nog ongepolijste, ook kracht uitgaat.”

Het tweede luik van de film is een patchwork van contrasten en ideeën. Beelden worden gelinkt aan woorden als ‘intellectueel’, ‘geschiedenis’, ‘metafoor’ en ‘montage’. Is dat jouw hommage aan het werk van Nouvelle Vague-icoon Jean-Luc Godard?

“Alle dingen waarmee hedendaagse filmmakers experimenteren zijn zaken die Godard al uitgeprobeerd heeft. Poëtische montage, doorbreken van de filmvorm, vernietigen van de structuur, vermengen van fictie en archiefbeelden, combinatie van tekst en beeld, … Op elk vlak was hij een baanbreker. Het is onmogelijk om niet beïnvloed te zijn door Godard. Er zijn natuurlijk nog dingen die me bij Bad Luck Banging or Loony Porn inspireerden. Ik sprak al van Malraux en zijn visie op kunstgeschiedenis opgetekend in ‘Psychologie de l’art’. Zijn opmerking over de ontwerpen van Delacroix geeft aan dat je in een spontane, intuïtieve schets dichter bij ideeën komt dan in het afgewerkte schilderij. Met mijn film wil ik ook ideeën aanreiken en geen boodschappen opdringen, vandaar dit ‘werk in ontwikkeling’-gevoel.”

Bad Luck Banging or Loony Porn: Bezwarende beelden of home movie?

Kritische reflectie

Vandaar ook dat je de ruwe kantjes niet afvijlt in Bad Luck Banging or Loony Porn.   

“De conflicten worden niet opgelost, de kijker wordt geconfronteerd met dialectiek, kritiek wordt gebracht met een knipoog.”

De Roemeens orthodoxe kerk krijgt het predicaat ‘bondgenoot van alle dictaturen’.

“En kinderen worden omschreven als ‘politieke gevangenen van hun ouders’. Het is geen toeval dat bij de hele discussie tijdens de ouders-leraarsmeeting de kinderen buiten beeld blijven. De grap heeft een bitter kantje.”

In het tweede deel wordt film omschreven als “a surface that both reflects the horrors of humankind and makes them more bearable”. Zie je cinema als een manier om donkere impulsen bloot te leggen en mogelijk uit te drijven?

“Je kan zoals cultuurcriticus Siegfried Kraucauer in ‘Van Caligari tot Hitler’ en ‘Theorie van de film’ stellen dat de gruwel van de werkelijkheid weerspiegeld wordt in cinema en dat realisme de belangrijkste functie van film is. Waardoor het medium een ‘tool’ wordt om de wereld te bestuderen, scherper te bekijken en te begrijpen. Ja, ik geloof in de kracht van cinema om ons beter te laten zien. Voor alle duidelijkheid, ik ben niet tegen traditionele cinema waarin een verhaal verteld wordt en emoties opgeroepen worden. Maar ik denk dat te vaak vergeten wordt dat film onze blik kan aanpassen, ons beter kan doen kijken naar dingen. Dankzij de camera, dankzij de montage.”

“I do not care if we go down in history as barbarians”: Radu Jude’s genocide film.

Onderwijs gefileerd

Het derde deel lijkt een parodie van een televisieshow waarmee je het Roemeense onderwijssysteem op de korrel neemt.

“In elk land wordt er wel geklaagd over het onderwijs maar in Roemenië is het echt een zootje. Het niveau is niet enkel laag, onderwijs is ook gebonden aan sociale klassen. In sommige regio’s beëindigen 25% van de jongeren hun scholing niet. Dat is enorm. De financiering is een ramp en niemand wil er iets aan doen. Mensen uit de middenklasse hebben problemen om een goede school voor hun kinderen te vinden en de lagere klasse valt gewoon uit de boot. Er is ook geen solidariteit, iedereen probeert zichzelf te redden maar niemand vecht voor verandering.”

Had je symboliek voor ogen toen je bij de ouders verschillende types selecteerde?

“Het is natuurlijk een karikatuur, geen realistische weergave van de realiteit van een bepaalde school. Ik wou verschillende beroepen, sociale lagen, rassen en geslachten vertegenwoordigd zien. Tegelijkertijd geef ik ook aan dat mensen vaak vooral met hun eigen imago bezig zijn, meer dan met het belang en de noden van hun kinderen, en dat in bepaalde omstandigheden het masker dat ze dragen wegvalt. Dan zie je wat ze echt denken, dan komen hun stammenimpulsen aan de oppervlakte.”

In de discussies tussen de ouders gaat het niet om onderwijs en kinderen maar om hun eigen emotionele en seksuele gevoelens die door de beelden getriggerd werden.

“Ze spreken over zichzelf maar doen alsof ze het over hun kinderen hebben. Het gaat hen ook niet om onderwijs maar om sociale status. Niemand is in Roemenië bekommerd om het niveau van de scholen, het is niet verwonderlijk dat we in deze pandemie zo’n lage vaccinatiegraad hebben. Er komt ook heel wat irrationele angst bij kijken maar toch denk ik dat het onderwijs hierbij een cruciale rol speelt. Net als religie en de in mijn land bijzonder conservatieve kerk.”

The Happiest Girl of the World: Radu Jude’s debuut.

Op zoek naar een slot

Je sluit de film af met drie mogelijke eindes.

“Die evenwaardig zijn, al heb ik persoonlijk een idee hoe het afloopt.”

Je draaide tijdens Covid en de acteurs dragen mondmaskers.

“Als filmmaker heb je de plicht om je medewerkers te beschermen. Ik hou van de heroïsche gekke opnamen en dito verhalen van Werner Herzog (Aguirre, The Wrath of God) en Francis Coppola (Apocalypse Now), maar met de gezondheid van acteurs en crewleden wou ik geen risico’s nemen. Dat betekende Covid-19-testen, veiligheidsmaatregelen op de set zoals het schrappen van gezamenlijke lunchbreaks en het constant dragen van maskers. Daarnaast pasten we ook de locaties aan: de ouders-leraarsmeeting zou in een klaslokaal spelen maar ik wou absoluut een open ruimte. Een ander element is dat Bad Luck Banging or Loony Porn actueel moest ogen. Het zou onwezenlijk geweest zijn om te doen of covid er niet was, alsof alles zich afspeelt in een parallel universum. Dit is geen documentaire maar er is wel een antropologisch aspect aan de film, het feit dat ‘leven met’ vastgelegd wordt.”

Beïnvloedde de manier waarop je door covid moest filmen ook het gevoel dat je kreeg tijdens het werk?

“Zeker, we verkeerden in constante onzekerheid omdat we nooit wisten of we de volgende dag ook over alle acteurs zouden kunnen beschikken. Er is altijd stress verbonden met filmopnamen maar nu kwamen daar heel veel dingen bij die aan je controle ontsnappen. Het was minder leuk omdat de verplichte afstand toch het groepsgevoel ondermijnde en er geen ruimte was om te grappen met elkaar. Niet samen drinken, eten of lachen; dat misten we toch. Het werd allemaal wat ernstiger. Maar dat was geen ontgoocheling omdat we wisten onder welke condities we de film dienden te maken. Het was dat of geen film.”

Bad Luck Banging or Loony Porn: De straten van Boekarest in Corona tijden.

Ontvangst en plannen

Bad Luck Banging or Loony Porn werd bekroond met de Gouden Beer op het filmfestival van Berlijn in 2021. Hoe werd de film ontvangen in Roemenië?

“Er was heel wat kritiek bij de release maar voor een arthouse film doet hij het bijzonder goed in mijn land. Veel filmmakers zijn bang om aangevallen te worden maar ik vind dat juist een goed teken. Het bewijst dat de film belangrijk is, dat hij opgemerkt wordt en gevoelige plekken raakt. Afwijzing is trouwens soms een eerste stap richting aanvaarding. Dingen die op een bepaald moment ondenkbaar lijken worden vaak enkele jaren later helemaal anders bekeken. Dus ik vind het best oké wanneer mensen zeggen ‘ik verwerp deze film’.”

Ondertussen zit je niet stil.

“Ik heb opnieuw (n.v.d.a. Jude debuteerde met kortfilms en bleef er ook steeds maken) enkele kortfilms gemaakt (Plastic Semiotic, Caricaturana) en bereid momenteel een nieuwe langspeelfilm voor die volgend jaar gedraaid gaat worden. Verder werk ik ook aan een documentaire over de reclamefilms in Roemenië tijdens de laatste dertig jaar (n.v.d.a. voor hij scenarist-regisseur werd was Jude reclamemaker).”

Zie je zelf een evolutie in je werk?

“Ik weet niet of het evolutie of verandering is maar er is een verschil tussen mijn eerste films en mijn recent werk. Al blijf ik het moeilijk vinden om eigen films te beoordelen. Ik moet vaak aan de Zweedse meester Ingmar Bergman (Het Zevende Zegel, Persona, Fanny and Alexander, Scènes uit een huwelijksleven) denken. Toen men Bergman vroeg hoe hij wist of een film van hem goed was zei hij ‘Je weet het nooit, wanneer je zeker wil zijn: maak dan geen film!’ Dat principe deel ik.”

Interview Film Fest Gent, 18 oktober 2018

 

 

BAD LUCK BANGING OR LOONY PORN van Radu Jude. Roemenië-Tsjechië-Luxemburg-Kroatië, 2021, 106’. Met Katia Pascariu, Claudia Ieremia, Olimpia Malai, Nicodim Ungureanu. Scenario Radu Jude. Muziek Jura Ferina & Pavao Miholjevic. Fotografie Marius Panduru. Montage Catalin Cristutiu. Kostuums Ciresica Cuciuc. Distributie: September Film. Release 15 december 2021.

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!