In de briefing ‘Reality Check 2021’ constateert Amnesty dat de vooruitgang op het gebied van de arbeidsomstandigheden voor arbeidsmigranten het afgelopen jaar is gestagneerd. Er is nog steeds sprake van uitbuiting, de ergste uitwassen van het kafala-systeem steken de kop weer op en een aantal van de recente hervormingen worden ondermijnd.

Dringend actie nodig

Een jaar voor de start van het WK in Qatar roept Amnesty International de Qatarese autoriteiten op om dringend actie te ondernemen om het hervormingsproces te versnellen.

‘De klok tikt door, maar het is nog niet te laat om de verbeteringen die op papier staan om te zetten in concrete actie’, zegt Mark Dummett van Amnesty International. ‘Dit is het moment voor de Qatarese autoriteiten om moedig te zijn en hun programma van arbeidshervormingen volledig in praktijk te brengen. Elke vooruitgang die tot nu toe is geboekt, is voor niets geweest als Qatar genoegen neemt met een zwakke implementatie van het beleid en er niet in slaagt om werkgevers die misbruik maken van hun werknemers ter verantwoording te roepen.’

De autoriteiten van Qatar mogen niet berusten in het feit dat duizenden werknemers het risico lopen te worden uitgebuit door gewetenloze werkgevers. Velen zijn niet in staat van job te veranderen als ze dat willen en krijgen hun loon nog steeds niet volledig uitbetaald. Na het WK zal het lot van de arbeiders die in Qatar blijven nog onzekerder zijn.

Werknemers nog steeds gebonden aan werkgever

Qatar heeft sinds 2017 een aantal positieve hervormingen doorgevoerd voor arbeidsmigranten. Er kwam bijvoorbeeld een wet die de werkuren regelt voor inwonend huishoudelijk personeel. Er kwamen ook arbeidsrechtbanken om de toegang tot de rechter te vergemakkelijken en er werd een fonds opgericht om bij te springen als lonen niet worden uitbetaald. Eveneens werd er een minimumloon ingevoerd en ratificeerde Qatar twee belangrijke internationale mensenrechtenverdragen. Het recht van arbeidsmigranten om lid te worden van een vakbond werd echter niet erkend.

In augustus 2020 heeft Qatar twee wetten aangenomen om een ​​einde te maken aan de beperkingen voor arbeidsmigranten die het land willen verlaten en van job willen veranderen zonder toestemming van hun werkgever. Als deze wetten op de juiste manier worden gehandhaafd, zouden ze het kafala-systeem in het hart raken en ervoor zorgen dat de arbeidsmigranten niet langer gebonden zijn aan hun werkgevers. Maar nog steeds melden arbeiders aan Amnesty dat ze met grote hindernissen worden geconfronteerd bij het veranderen van baan.

Jacob (niet zijn echte naam), een arbeidsmigrant die al meer dan 5 jaar in Qatar is, vertelde: ‘Verandering kwam op papier, maar [niet] in de praktijk… Als je het bedrijf binnengaat, zie je dat er weinig is veranderd. Het blijft schrijnend.’

Aisha (niet haar echte naam), die in de horeca werkt, beschreef dat ze door haar werkgever werd bedreigd toen ze weigerde een nieuw contract te tekenen en van werkgever wilde veranderen. Ze kreeg te horen dat ze 1.440 euro moest betalen – meer dan vijf keer haar maandsalaris – voor een verklaring van geen bezwaar, of ​​anders naar huis gestuurd zou worden. Hoewel de wetswijziging Aisha in staat had moeten stellen vrij van baan te veranderen, werd de klacht die ze indiende bij het ministerie van Arbeid en Sociale Zaken afgewezen.

‘De hele situatie had grote gevolgen voor mij, en ook voor mijn gezin, want als kostwinner is het niet gemakkelijk om met deze situatie om te gaan. Soms heb ik het gevoel dat ik ‘s ochtends niet wakker wil worden’, zegt Aisha.

Andere vormen van misbruik

Andere vormen van misbruik zijn onder meer het inhouden van salarissen en uitkeringen om het voor werknemers moeilijker te maken om van werk te veranderen. Arbeidsmigranten zijn ook nog steeds afhankelijk van hun werkgever om Qatar binnen te komen en er te verblijven. Organisaties die arbeidsmigranten in Qatar ondersteunen, vertelden aan Amnesty dat sommige werkgevers, als reactie op het bericht dat een arbeidsmigrant van job wil veranderen, het visum van hun werknemer annuleren of een klacht indienen omdat de werknemer zou zijn ‘weggelopen’. In Qatar wordt weglopen van een job als een misdrijf beschouwd. Zo dwarsbomen ze de overgang naar een nieuwe werkplek.

Ook vragen sommige werkgevers nog steeds een ‘certificaat van geen bezwaar’ waarmee de huidige werkgever toestemming geeft om van baan te veranderen, hoewel deze vormvereiste werd afgeschaft. Ook het intrekken van de verblijfsvergunning wordt door werkgevers gebruikt om hun personeelsbestand te controleren.

Amnesty Internationals onderzoek toont ook dat late betaling en het niet betalen van lonen en het niet nakomen van andere contractuele voordelen enkele van de meest voorkomende vormen van arbeidsmisbruik blijven waarmee arbeidsmigranten in Qatar worden geconfronteerd. Toegang tot de rechter blijft moeilijk en het is werknemers nog steeds verboden zich te organiseren om collectief voor hun rechten te vechten en lid te worden van een vakbond.

Dood van arbeidsmigranten niet onderzocht

In augustus 2021 documenteerde Amnesty International het falen van de Qatarese autoriteiten om de dood van duizenden arbeidsmigranten te onderzoeken, ondanks bewijs dat er een verband bestaat tussen het overlijden van jonge mensen en onveilige arbeidsomstandigheden. Qatar geeft routinematig overlijdensakten af voor arbeidsmigranten zonder adequaat onderzoek te doen naar de doodsoorzaak. Vaak wordt hun dood toegeschreven aan ‘natuurlijke oorzaken’ of ‘een hartstilstand’. Deze algemene termen zeggen niks over onderliggende oorzaken. Zo kunnen nabestaanden niet te weten komen wat met hun geliefden is gebeurd en kunnen ze geen compensatie krijgen van de autoriteiten van Qatar. Veel nabestaanden hebben financiële problemen na het verlies van een belangrijke kostwinner.

Hoewel er enkele nieuwe beschermingsmaatregelen voor werknemers kwamen, blijven er grote risico’s bestaan. De nieuwe regelgeving omvat bijvoorbeeld geen verplichte rusttijden die in verhouding zijn met het klimaat of het soort werk dat wordt verricht.

Amnesty’s oproep

‘Qatar is een van de rijkste landen ter wereld, maar de economie is afhankelijk van de twee miljoen arbeidsmigranten die er wonen. Elk van hen heeft het recht om op het werk eerlijk te worden behandeld en om gerechtigheid en compensatie te krijgen wanneer ze te maken krijgen met misbruik’, zegt Mark Dummett. ‘Door een duidelijk signaal te geven dat arbeidsmisbruik niet wordt getolereerd, door werkgevers die wetten overtreden te straffen en door de rechten van werknemers te beschermen, kan Qatar ons een schitterend toernooi bezorgen, maar dat moet nog wel worden waargemaakt.’

De FIFA doet te weinig

Amnesty International roept ook de organisator van het WK, de FIFA, op om haar verantwoordelijkheid na te komen om de mensenrechtenrisico’s verbonden aan het toernooi te identificeren, te voorkomen en te beperken en om geleden schade te compenseren. Het gaat dan ook om risico’s voor werknemers in sectoren zoals hotels, horeca en transport. De FIFA moet zijn invloed gebruiken, zowel in het openbaar als privé, om de regering van Qatar op te roepen haar programma van arbeidshervormingen uit te voeren vóór de openingswedstrijd van het WK.

‘Ook in België zullen we blijven actievoeren. Vorige zaterdag op de kwalificatiewedstrijd van de Rode Duivels, bijvoorbeeld, waren onze activisten prominent aanwezig en riepen ze op tot verdere hervormingen en tot actie door FIFA. Zo willen we ook vanuit het land dat nog steeds op 1 staat in de FIFA-ranking druk blijven uitoefenen op de Qatarese autoriteiten om zo snel mogelijk echte veranderingen door te voeren,’ besluit Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen.