Het ‘formulierke’ is niet zomaar een formulierke
Jarenlang werkte Ilias zich uit de naad als beveiligingsagent: lange shiften, oplopende overuren, regelmatig moeten invallen voor zieke collega’s, … Altijd bleef hij doorgaan. Tot twee maanden geleden. Opeens kón hij niet meer doorgaan. Met moeite geraakte hij uit bed. De huisarts stelde een burn-out vast en verwees door naar mij voor psychologische opvolging.
Typerend voor mensen met een burn-out is hun groot verantwoordelijkheidsgevoel. Ilias is ook zo iemand. Net als veel van zijn lotgenoten voelde hij zich gefaald. Alsof hij minder aankon dan anderen, of niet hard genoeg zijn best deed. Dat hij zijn collega’s in de steek liet en eigenlijk gisteren al hersteld had moeten zijn.
Typerend voor mensen met een burn-out is hun groot verantwoordelijkheidsgevoel.
Het zijn hardnekkige, energievretende gedachten die nefast zijn voor het herstelproces. Na wekenlang te proberen om deze ideeën uit de patiënt zijn hoofd te krijgen, zijn ze stillaan aan het verdwijnen op de achtergrond en kan er eindelijk gewerkt worden aan de volgende stappen van het therapeutisch proces.
Maar dan krijgt Ilias een vragenlijst van de mutualiteit. Met het oog op zijn re-integratie. Binnen de week moet deze ingevuld zijn. Een selectie uit de vragen:
“Ik maak me zorgen over wat mijn collega’s denken van mijn afwezigheid.”
“Wanneer ik terug ben, zal ik hard moeten werken of meer uren moeten werken om mijn achterstand in te halen.”
“In mijn werk zet ik mij voor tweehonderd procent in.”
“Denkt u dat u uw normale werk opnieuw zal kunnen starten, zonder beperkingen door uw ziekte binnen een periode van vier weken?”
Bepaald niet om vrolijk van te worden.
Door de vragenlijst zetten we een paar stappen achteruit in het herstelproces in plaats van vooruit.
In tegenstelling tot wat minister Vandenbroucke beweert, is een dergelijke vragenlijst niet zomaar “een formuliertje” dat moet worden ingevuld. Wat voor hem een formaliteit is, kan voor de patiënt en diens herstelproces grote nadelige consequenties hebben.
Ilias is door de vragen helemaal van zijn melk. De vragen geven hem het gevoel dat het verkeerd is om ziek te zijn en dat het zijn eigen schuld is. Zo zetten we een paar stappen achteruit in het herstelproces in plaats van vooruit. Het laatste wat langdurig zieken nodig hebben, is stigmatisering of culpabilisering.
Waarom worden zoveel mensen ziek?
Intussen telt ons land een half miljoen langdurig zieken. Dat is 1 op 10 werknemers. Daarvan zitten er 112.000 thuis met een burn-out of depressie.[1] Als er zo veel mensen in dezelfde generatie ziek uitvallen, kan er onmogelijk sprake zijn van een individueel probleem. Dit zit dieper. We moeten kijken naar de omstandigheden die zoveel mensen ziek maken.
Als er zo veel mensen in dezelfde generatie ziek uitvallen, kan er onmogelijk sprake zijn van een individueel probleem. Dit zit dieper.
Thomas werkt al zijn hele loopbaan als procesoperator in een groot chemiebedrijf. De laatste vier jaar is er steeds minder personeel voor hetzelfde werk. Mensen die op pensioen gaan, worden niet vervangen. De versnippering van het werk maakt dat ze veel meer moeten rondlopen dan vroeger en ook zelf meer verantwoordelijkheid dragen.
Hij voelt dat hij sneller dan vroeger geestelijk en lichamelijk moe is. Hij heeft meer tijd nodig om te recupereren. Het volcontinu werken brengt bovendien slaapproblemen met zich mee. Verlofaanvragen worden regelmatig geweigerd bij gebrek aan personeel. Thomas is op.
Elke dag zien wij in onze praktijken mensen die op zijn. Mentaal, fysiek of allebei. Door hun werk. Waar het ritme te hoog ligt, de druk niet meer te houden is, meer werk met minder volk gedaan moet worden of steeds sneller dezelfde bewegingen uitvoeren hun gewrichten overbelastend.
Hyperfexibiliteit en precaire arbeid worden de nieuwe norm. Tegelijkertijd zet de Vivaldi-regering de afbraak van het brugpensioen verder, zodat mensen nóg langer moeten blijven gaan.
De dreiging van inkomensverlies heeft een zieke nog nooit geholpen om een gezondere of geschiktere baan te vinden. Het maakt mensen juist zieker.
Als die werknemers uiteindelijk uitgeperst zijn in hun ziekmakende ‘citroenloopbaan’, volgen de vragenlijsten, controles en nu ook de dreiging van sancties. Maar de dreiging van inkomensverlies heeft een zieke nog nooit geholpen om een gezondere of geschiktere baan te vinden. Zulke systemen maken mensen juist zieker.
De bedrijven buiten schot
De regeringen in ons land doen voorstellen van terugkeercoaches, interimkantoren voor zieken, snelle inschakeling van de VDAB, … Altijd opnieuw draait het rond ‘de zieken’ als hoofdverantwoordelijke. Maar zo streng men is voor de langdurig zieken, zo mild is men voor de bedrijven.
De Standaard vat samen: ‘Sancties voor bedrijven wordt maat voor niets’. Waar is de plicht om aangepast werk te voorzien? Hoe kan het dat 7 op 10 van de mensen die deelnemen aan een re-integratietraject uiteindelijk toch ontslagen worden? Dat is geen re-integratietraject, dat is een ontslag-traject.
Zo streng men is voor de langdurig zieken, zo mild is men voor de bedrijven.
In hetzelfde artikel blijkt dat bedrijven pas gestraft zouden worden als ze drie keer het sectorgemiddelde aan langdurig zieken overstijgen. Dus bijvoorbeeld een dienstenchequebedrijf krijgt pas een boete als het drie keer meer langdurig zieken heeft dan alle andere dienstencheque bedrijven. Terwijl alle huishoudhulpen met dezelfde arbeidsongevallen en werkgeralateerde aandoeningen te maken krijgen door de werkdruk in de sector.
Op die manier wordt de oorzaak in geen enkele sector aangepakt. Ondertussen kwam er zoveel tegenstand op dit voorstel, dat de minister prompt het bestaan ervan ontkende.
Pak de oorzaken aan
De twee maten, twee gewichten is bijzonder stuitend. Heel veel mensen willen wel werken, maar hun vraag naar aangepast werk valt steeds op een koude steen bij de werkgevers.
In onze eindeloopbaanstudie die we uitvoerden met Geneeskunde voor het Volk, getuigden sommige werknemers dat ze druk ondervinden van hun werkgever: “Ofwel pas je je aan aan het werk, ofwel trek je maar je conclusies”.
Dat moet anders. Bedrijven die weigeren om mensen aangepast werk aan te bieden en liever hun zieke werknemers ontslaan, moeten echte sancties opgelegd krijgen. Enkel zo plaatsen we het grootbedrijf voor hun verantwoordelijkheid.
Ook door burn-out als beroepsziekte te erkennen vergroten we de verantwoordelijkheid van werkgevers. Dat zou ervoor zorgen dat behandeling terugbetaald wordt. Maar vooral: zo’n erkenning draagt bij tot een betere preventie omdat werkgevers zich meer verantwoordelijk gaan voelen en maatregelen gaan nemen.
In plaats van oudere werknemers op te jagen, moeten we werk maken van het recht op rust en vrijheid aan het einde van de loopbaan.
Als je de epidemie aan langdurig ziekte wil aanpakken, moet je inderdaad op de oorzaken werken: toenemende flexibilisering, toenemende werkdruk maar ook het sluiten van alle mogelijkheden tot vervroegd pensioen.
Het was dezelfde Frank Vandenbroucke die 16 jaar geleden mee aan de basis stond van het Generatiepact en het strenger maken van het brugpensioen. Vandaag zien we de gevolgen. Voor elke bruggepensioneerde die er sinds 2012 minder is, kwam er minstens één oudere langdurig zieke bij.
In plaats van oudere werknemers op te jagen, moeten we werk maken van het recht op rust en vrijheid aan het einde van de loopbaan, zonder ernstig ziek te zijn.
Als we een echte verandering willen, zijn dit de zaken die we moeten aanpakken. Want als de omstandigheden zo bepalend zijn voor de mens, laten we dan de omstandigheden meer menselijk maken.
Rody Verhage is psycholoog bij Geneeskunde voor het Volk
Note:
[1] Depressie en burn-out vertonen gelijkaardige symptomen, maar hebben een verschillende oorzaak.
Bij een burn-out vormt het werk altijd de bron van de overbelasting. Wanneer de overbelasting, die meestal gepaard gaat met hoge stress, langdurig en aanhoudend is, kan dit leiden tot een burn-out. Het werk is de hoofdoorzaak, maar zelden de enige oorzaak. Ook aspecten uit het privéleven, zoals hobby’s en gezin kunnen ertoe bijdragen.
Bij een depressie is het werk maar één van de vele mogelijke oorzaken. Het is een samenspel van psychische, sociale, medische, hormonale en erfelijke factoren. Ingrijpende levensveranderingen, bepaalde geneesmiddelen, (het gebrek aan) steun van de omgeving, erfelijke aanleg … Al die aspecten kunnen, in meer of mindere mate, aanleiding geven tot een depressie.
