De spil van dit geopolitiek conflict bevindt zich in het laboratoriumscenario; de ‘theorie’ dat Covid-19 uit het virologisch instituut van Wuhan ontsnapt is. Sinds het begin van de pandemie heeft voormalig Amerikaans President Donald Trump gesuggereerd dat het virus uit het lab in Wuhan kwam. Joe Biden zette deze agressieve politiek verder. In mei beveelde Biden een onderzoek naar het laboratoriumscenario door de Amerikaanse veiligheidsdiensten. Recente bevindingen uit dat onderzoek geven geen uitsluitsel dat het labscenario onwaar is. De WHO-missie houdt de laboratoriumtheorie eveneens op tafel, ook al verwerpen vele leden van de wetenschappelijke gemeenschap deze theorie.

China beschuldigt de VS ervan het onderzoek te politiseren, maar propageert zelf een eigen versie van het laboratoriumscenario. Zo heeft de Chinese overheid meerdere malen gevraagd om een laboratorium in de militaire basis van Fort Detrick (VS) te onderzoeken. Volgens hen ontsnapte daar in 2019 een dodelijk virus uit een laboratorium. Chen Xu, China’s permanente vertegenwoordiger bij de Verenigde Naties (VN), schreef zelfs een brief naar de directeur-generaal van de WHO om te eisen dat niet het laboratorium in Wuhan, maar die van Fort Detrick onderzocht moest worden.

Nieuwe Koude Oorlog

Beide kampen wijzen elkaar met de vinger. Hiermee wordt een complexe materie zoals het ontstaan van Covid-19 herleid tot een quasi-samenzwering. Er bestaat altijd de kans dat een virus uit een laboratorium ontsnapt, toch beweren beide staten dat het de ander is die verantwoording voor de pandemie moet afleggen. Door een ontransparante, trage of zelfs kwaadwillige aanpak zou de geopolitieke tegenpool Covid-19 hebben laten betijen. Badend in een sfeer van geheimhouding en complotten, maken ze elkaar zwart.

Het was de secretaris-generaal van de VN, António Guterres, die deze geopolitieke relatie tussen de VS en China omschreef als afstevenend op een nieuwe Koude Oorlog. Het is een waarschuwing die bittere realiteit geworden is.

In tegenstelling tot de vele analyses is het niet de individuele psychologie van mensen aan de rand van de samenleving, maar deze nieuwe Koude Oorlog die de deur open zet voor het floreren van samenzweringstheorieën over de oorzaak van Covid-19. Het is onze historische situatie en het politieke nut van het verspreiden van dergelijke theorieën die de opkomst van complotdenken deels stimuleert.

Flauwe waarheid

Vele antwoorden op de complexe problematiek van het ontstaan van de pandemie zijn opgeklopte clichés. Uitspraken zoals “virussen zijn van alle tijden” of “een pandemie kan altijd toeslaan” overheersen de publieke sfeer. Het zijn clichés, omdat vrijwel iedereen weet dat virussen van alle tijden zijn. Echter zijn het nietszeggende uitspraken over de herkomst van de huidige pandemie.

De Covid-19-pandemie is helemaal niet iets van alle tijden, maar heeft – zoals ook voorgaande virusuitbraken – haar eigen historisch-specifieke karakter. Virussen hebben nog nooit in de geschiedenis van de mensheid een zo grote verspreiding gekend als bij de Covid-19 pandemie. Daarbij zien we de laatste decennia een opmars van nieuwe virussen zoals SARS, ebola, zika en HIV. Het ontstaan van het Covid-19-virus moet gekaderd worden in deze recente geschiedenis van opkomende virussen.

Het is dus niet het verspreiden van leugens en verdachtmakingen, maar een flauwe waarheid zonder autoriteit die in eerste instantie schade berokkent aan de waarheid zelf. Zoals filosoof Roland Breeur het uitdrukte: “Zij die flauwe waarheden verkondigen, zijn medeplichtig aan de proliferatie van onwaarheid.”

De olifanten in de kamer

Een weinig gehoorde waarheid is dat de opkomst van ziekteverwekkers en de Covid-19-pandemie te maken heeft met de agro-industrie, klimaatverandering en globalisering. Het is de expansie van voedselproductie zoals de veeteelt, akkerbouw en het transport van voedsel die het ontstaan en de verspreiding van allerhande virussen aandrijft. Zo zorgen giga-boerderijen voor een vernauwd contact tussen mensen en gedomesticeerde en wilde dieren, waardoor ziekteverwekkers met meer snelheid kunnen circuleren en muteren. De productiemodellen van de veeteeltindustrie zijn gestoeld op een monocultuur, met als gevolg dat het aantal snel besmetbare dieren stijgt.

Bovendien heeft deze sector een verpletterende impact op het klimaat. Het verdwijnen van de habita van wilde dieren door de akkerbouw drijft wilde dieren dichter tot elkaar en brengt hen meer in contact met mensen en gedomesticeerde dieren. Vroeg onderzoek toonde aan dat Covid-19 ontstaan is door klimaatverandering in de provincie Yunnan (Zuid-China). De stijgende temperaturen veranderden de habitat van vleermuizen, waardoor de vleermuizen betere oorden moesten opzoeken, zoals Wuhan.

Een derde drijfveer van de verspreiding van Covid-19 is globalisering. Virussen die aan de andere kant van de wereld ontstaan, kunnen vandaag de dag snel tot ons komen door onze geglobaliseerde economie. Wanneer een virus ontstaat, kan deze van de periferie tot het centrum en omgekeerd verspreiden.

Het opduiken van virussen is niet iets dat uitsluitend plaatsvindt aan de systemische rand. Hiervoor hoeven we maar te kijken naar onze eigen veeteeltsector, waar afgelopen jaren meerdere malen dodelijke virussen hebben gecirculeerd.

Een waarheid moet bewegen. Sterker nog, we zouden net als Karl Marx kunnen stellen dat de mens de waarheid in de praktijk moet bewijzen. De waarheid moet door de wereld te transformeren hardgemaakt worden.

Wanneer vandaag onwaarheden over corona woekeren heeft dit onder meer te maken met een politieke praktijk, namelijk het geopolitieke conflict tussen China en de VS. Beide nekken door het conflict bij voorbaat het WHO-onderzoek in Wuhan en gooien tegelijkertijd de deuren open naar vergezochte samenzweringstheorieën over het ontsnappen van een virus uit een laboratorium. Een flauwe waarheid zegt dan weer niets over de huidige pandemie en hoeft in de praktijk niets te bewijzen. Het heeft geen autoriteit en zet niet aan tot verandering.

De ongehoorde waarheid duidt op het historische en systemische karakter van de pandemie. Enkel door structurele veranderingen in de agro-industrie, het bestrijden van klimaatverandering en een heraanschouwing van de globalisering kunnen de volgende pandemieën voorkomen worden. Alleen een politieke praktijk die het systeem verandert, kan ons uit een tijdperk getekend door virusuitbraken loodsen.