Terwijl we wereldwijd een pandemie en klimaatrampen proberen te overleven, houden enkele superrijken een mediagenieke wedstrijd om als eerste even bijna in de ruimte te zweven. Op 11 juli pochte Richard Branson dat hij 9 dagen vroeger zijn trip maakte dan Jeff Bezos die normaal op 20 juli de lucht ingaat.

Een potje ver plassen zeg maar, tussen de ene notoire belastingontduiker die vanwege corona zijn personeel verplichtte acht weken onbetaald verlof te nemen en een andere miljardair wiens werkvolk overleeft op voedselbonnen, in flessen moet plassen en zich niet mag organiseren via een vakbond. Sky is the limit! CEO Elon Musk moet het voorlopig stellen met zijn Tesla die hij de ruimte inschoot en daar nu rondcirkelt als schroot.

Verbeeldingsloos

Als hedendaagse zonnekoningen proberen deze ruimteroofbaronnen elkaar te overtroeven. Maar in wat? Innovatief of vernieuwend zijn deze missies niet, vergeleken met wat overheden al presteerden. Een halve eeuw al staan er voetstappen op de maan. Vandaag vliegt er een drone rond op Mars. Cosmonaut Yuri Gagarin cirkelde in 1961 uren in de ruimte, veel langer dat het recente ruimtesprongetje van Branson.

En de miljardair Dennis Tito kocht zich in 2001 voor 20 miljoen dollar reeds een ticketje richting het internationale ruimtestation en daarmee ook de titel van eerste ruimtetoerist.

Het enige grensverleggende in deze wedloop van toch wel verwende, verbeeldingsloze en verveelde kinderen met duur speelgoed is dat de ijdelheid van een bepaalde klasse speculanten en uitbuiters blijkbaar niet langer gestreeld geraakt door private eilanden, megajachten of hoge torens.

Belastingbetaler als sponsor?

Nee, er is nu een gevleugelde PR show nodig waarbij ze het aura van Neil Armstrong willen privatiseren. Weliswaar via een technologie die overheidsdiensten ontwikkelde. Om zo sponsors te werven voor een satelliethandel en andere commerciële ruimte-industrie, om beurskoersen te pimpen.

En, jawel, om lucratieve overheidscontracten binnen te rijven. Bezos scoorde in mei nog een NASA-contract van 10 miljard dollar, als compensatie voor een gelijkaardig contract dat Elon Musk net voor zijn neus wegsnoepte.

Senator Bernie Sanders probeerde deze subsidies alsnog via een amendement te blokkeren, aangezien het inderdaad wel gek is zoveel belastinggeld uit te delen aan de rijkste mannen van het land die tijdens de pandemie ook nog eens zoveel rijker werden. De wereld op zijn kop: de overheid sponsort dit private ruimtespektakel?

Democratische demobilisatie

Hoe slap deze ruimterace als prestatie op zich ook is, ze illustreert wel hoe fel de krachtverhoudingen de voorbije decennia gekanteld zijn. Na de tweede wereldoorlog heerste er in het westen, opgejaagd door ‘het rode gevaar’, een democratisch streven naar een politiek van herverdeling en de uitbouw van publieke dienstverlening.

De neuzen stonden enigszins in dezelfde richting, wie rijk was betaalde progressieve belastingen en droeg zo ook zijn steentje bij. Er heerste een gemeenschapsgevoel en geloof in de kracht van het collectieve. Vandaag zijn dat verdampte sentimenten waar nationalistische partijen op willen teren, binnen de eigen blanke bubbel dan, terwijl ze het wantrouwen in de overheid onvermoeibaar aanwakkeren. Een ongeluk komt nooit alleen.

De derde systeemcrisis van het kapitalisme eind jaren ‘70 – de twee vorige eindigden in een wereldoorlog – veroorzaakte een omslag. De Apollo-programma’s liepen ondertussen nog onvermoeibaar door terwijl wij op moeder aarde een andere kant op draaide.

Economisch versnelde de globalisering, als crisismanagement: een internationaal schuldbeleid als uitdijende olievlek en hypotheek op de toekomst, de productie vertrok naar lageloonlanden en migratie in de andere richting nam toe. De zittende politiek switchte naar een neoliberaal beleid: belastingvrijstellingen en subsidies voor bedrijven, in combi met een afbraakpolitiek van de verzorgingsstaat. Enter: de nanny state voor CEO’s.

Maatschappelijk maakten we de ideologische bocht naar individualisme, apathie en het waanidee dat de markt ons wel de weg naar het rijk der vrijheid zou voeren. Ons sociaal bewustzijn smolt weg, het democratische burgerschap werd van zijn inhoud beroofd. Vandaag schiet de ongelijkheid de hemel in.

Kapitalistische decadentie

Een ander verschil met de jaren ’60? Ruimtereizen gingen vergezeld met wereldwijd enthousiasme en vooruitgangsgeloof waarbij we als mensheid samen ons wetenschappelijk kunnen vierde.

Nu lopen er succesvolle petities die deze opscheppers oproepen om zichzelf met hun raketten permanent naar de sterren te schieten. Zodat we van hun gegraai verlost zijn. En we zo alsnog enigszins kunnen behouden wat we doorheen de jaren door sociale strijd hebben opgebouwd.

Deze miljardairs willen ons doen geloven dat ze met hun celebrity-show de ruimte in handbereik van de gewone sterveling willen brengen. Een democratisering van de ruimte, zo heet het eufemistisch, niet de vermarkting ervan.

Zouden ze hun fortuinen niet beter besteden bijvoorbeeld aan gezondheidszorg voor iedereen of om extreme armoede de wereld uit te helpen? Het feit dat zij zoveel poen scheppen, legt bloot waarom de rest in de miserie ploetert.

Die privéreisjes in orbit illustreren waarom de opbouw van een actieve burgersamenleving ondertussen op een opwarmende aarde amper van de grond komt. Hoog tijd om samen opnieuw symbolische Bastilles te bestormen.

Robrecht Vanderbeeken, filosoof en vakbondsverantwoordelijke cultuurwerkers ABVV-ACOD Cultuur