“We hadden verwacht dat de secretaris-generaal van de VN de schenders van kinderrechten met naam en toenaam zou noemen. Maar niet dus.” VN-watchers en mensenrechtenorganisaties reageren bijzonder teleurgesteld op het Jaarrapport van de Secretaris-Generaal over Kinderen en Gewapende Conflicten, dat op 21 juni werd vrijgegeven.

Standpunt van de secretaris-generaal

Mensenrechtenactivisten hadden uitgekeken naar het standpunt van secretaris-generaal António Guterres, met name inzake conflicten waar de tol voor kinderen al erg hoog is gebleken.

Zij vinden dat de schenders van kinderrechten worden beschermd in plaats van terechtgewezen, vooral in lopende conflicten die al aan honderden kinderen het leven hebben gekost, zoals in Jemen, Syrië en Myanmar. De Verenigde Staten, Rusland en China zijn in deze conflicten betrokken omdat ze wapens leveren, merken verschillende VN-watchers en mensenrechtenorganisaties op.

Zwarte lijst

Jo Becker, directeur kinderrechten bij Human Rights Watch, zegt: “We zijn erg teleurgesteld dat de secretaris-generaal geen gebruik maakt van de ‘list of shame’, de zwarte lijst voor partijen die aansprakelijk zijn voor ernstige schendingen van kinderrechten.

De boodschap die hij stuurt aan de door Saoedi-Arabië geleide coalitie over de aanvallen op Jemen is nu: “Zolang jullie maar minder kinderen doden of verminken dan het jaar ervoor, blijven jullie van de lijst”.

“We zagen in het geval van Myanmar hoe verschrikkelijk het heeft uitgepakt om de Tatmadaw (de gewapende troepen van het land) van de lijst af te halen terwijl ze doorgingen met het rekruteren en inlijven van kinderen. Dat aantal verdrievoudigde het jaar daarop.”

De secretaris-generaal moet geen beslissingen over de lijst maken gebaseerd op hoop voor de toekomst maar alleen beslissingen die zijn gebaseerd op de feiten, voegt Becker toe.

Guterres’ herhaaldelijke falen om zijn list of shame te baseren op bewijs dat de VN zelf verzamelen, verraadt kinderen en wakkert de straffeloosheid aan, vindt ze. “Nu zijn tweede termijn als secretaris-generaal vast staat, moet hij afstand doen van die aanpak en ervoor zorgen dat zijn lijst de feiten weergeeft. En de VN-Veiligheidsraad moet erop aandringen dat hij alle overtreders op die lijst zet, zonder uitzondering”, zegt Becker fel.

Ondermaats

Het olierijke Saoedi-Arabië leidt een coalitie in het militaire conflict in Jemen. Verder is het land een trouwe politieke en militaire bondgenoot van de VS, die samen met Groot-Brittannië, China, Rusland en Frankrijk het vetorecht in de Veiligheidsraad bezitten.

Rusland verleent politieke en militaire steun aan Syrië terwijl China een van de grootste leveranciers van wapens is aan Myanmar. China heeft een poging van de Veiligheidsraad verhinderd om een wapenembargo af te kondigen in dit door conflict geteisterde land.

Ian Williams, voorzitter van de Foreign Press Association (FPA) in New-York en auteur van ‘UNtold: The Real Story of the United Nations in Peace and War’, vindt het mensenrechtenprofiel van secretaris-generaal Guterres “ondermaats”.

Een van de weinige wapens van de secretaris-generaal en bij uitbreiding de hele VN, is net die zwarte lijst waar aan “naming and shaming” kan worden gedaan.

Spreek je uit maar vermijd vliegtuigen

Williams erkent dat veel lidstaten – zoals de 57 leden van de Organisatie voor Islamitische Samenwerking (OIC) – weigeren om bijvoorbeeld de Oeigoeren te steunen, en dus net zo “beschamend principeloos zijn tegenover de macht”. “Enkel een moreel verantwoordelijke en openhartige secretaris-generaal zou het tij kunnen keren”, zegt hij.

“Als Guterres zich meer zorgen maakt over de volgende generaties dan om zijn pensioen – en als hij de geschiedenisboeken wil halen in plaats van slechts de voetnoten – moet hij het voorbeeld volgen van Dag Hammarskjöld en zich uitspreken tegen de machthebbers. Hij vermijdt dan wel best gecharterde vliegtuigen”, zegt Williams, oud-voorzitter van de VN-correspondentenvereniging (UNCA). (In 1961 kwam secretaris-generaal van de Verenigde Naties Hammarskjöld om het leven nadat zijn vliegtuig – hoogstwaarschijnlijk – uit de lucht werd geschoten tijdens zijn vredesmissie in Congo. Het onderzoek naar zijn dood loopt nog altijd, nvdr).

Verschillende secretarissen-generaal hebben uiteenlopende manieren van aanpak uitgeprobeerd, benadrukt hij. “Geen van allen was helemaal succesvol. Kofi Annan koos voor de vriendelijke aanpak. Ban Ki-moon probeerde aardig te zijn in het openbaar, stellig in ontmoetingen met staatshoofden, en in zijn privéleven woedend over de gratuite beledigingen waarmee hij werd overladen”, aldus Williams.

Stil en kritiekloos

Uitvoerend directeur van Human Rights Watch Kenneth Roth is vernietigend over het betreffende jaarrapport. “Guterres’ eerste termijn werd gekenmerkt door stilzwijgen aangaande de mensenrechtenschendingen van China, Rusland, de VS en hun bondgenoten”, zegt hij.

“Zijn herverkiezing zou hij moeten aangrijpen om zich in de komende vijf jaar sterker uit te spreken voor mensenrechten. Zijn recente bereidheid om de misstanden in Myanmar en Wit-Rusland aan de kaak te stellen, zou hij moeten uitbreiden tot alle regeringen die veroordeling verdienen, inclusief de machtigste regeringen die nu nog bescherming genieten.”

Volgens Roth heeft Guterres zich sinds zijn aanstelling in januari 2017 zelden kritisch uitgelaten tegenover bepaalde regeringen en hun leiders. Guterres “nam een niet-confronterende houding aan ten aanzien van voormalig Amerikaans president Donald Trump en diens pogingen om mensenrechten aan de kant te schuiven door multilaterale organisaties zoals de VN te schofferen en autoritaire leiders te omarmen.”

Eenzelfde aanpak van Guterres zagen we ten aanzien van mensenrechtenschendingen door China en de oorlogsmisdaden door Saoedi-Arabië in Jemen, verzucht Roth.

Kinderen dienen te worden beschermd

Ook volgens de organisatie achter de Watchlist on Children and Armed Conflict haalde de secretaris-generaal de Saoedi-geleide coalitie vorig jaar van zijn zwarte lijst, ondanks het feit dat de VN zélf bewijzen hadden verzameld dat de coalitie verantwoordelijk was voor minstens 222 kinderslachtoffers in Jemen in 2019.

“Hiermee geeft hij een duidelijke boodschap af: dat je kan wegkomen met het doden van kinderen”, zegt Adrianne Lapar, directeur van de Watchlist.

“Als de secretaris-generaal niet onmiddellijk terugkomt op zijn beslissing om de coalitie van te lijst te halen, ondermijnt hij internationale inspanningen om kinderen te beschermen tegen oorlog en moedigt hij oorlogvoerende partijen aan om kinderen nog vaker op die manier te misbruiken en als wapen in te zetten.”

Ook de organisatie Save the Children herinnert eraan dat in 2020 in Jemen 194 kinderen werden gedood of levensgevaarlijk verwond. Toch is er in het jaarrapport geen spoor te bekennen van ter verantwoording geroepen leiders, stelt de organisatie. “Zij krijgen zelfs groen licht om gewoon door te doen waarmee ze bezig zijn. Guterres zegt hen hiermee dat het aantal kinderslachtoffers reduceren tot zo’n tweehonderd ‘goed genoeg’ is.”

Meer moed

“Wie opnieuw voor een termijn van vijf jaar wordt verkozen moet meer moed tonen en mensenrechten op de eerste plaats zetten en de geweldplegers op kinderen tot de orde roepen”, zegt Matthew Wells van Amnesty International. Volgens hem moet de zwarte lijst gebaseerd zijn op feiten en objectieve criteria, maar faalt Guterres daar dit jaar opnieuw in.

Wat Wells betreft moeten de VN-lidstaten een geloofwaardige lijst met beschamende praktijken en leiders eisen. “Waarom documenteren teams van waarnemers ter plekke de schendingen – met gevaar voor eigen leven – om uiteindelijk niets te doen met hun onderzoek?”, vraagt hij zich af.