Toen in januari 2019 de plannen voor de bouw van een propaandehydrogenatiefabriek en een ethaankraker in de Antwerpse haven werden voorgesteld, koos de toenmalige Vlaamse regering ervoor om het nieuwe monsterproject van INEOS via alle mogelijke kanalen te steunen en zo de bouw van twee nieuwe fabrieken voor de productie van basisgrondstoffen voor plastic mogelijk te maken. Het door FIT (Flanders Investment & Trade) en Essenscia (de sectororganisatie voor de chemische industrie in België) opgerichte ‘Welcome Team for the Chemical Sector’ werd ingeschakeld. Het kon rekenen op de steun van de kabinetten van de Vlaamse minister-president Geert Bourgeois (N-VA), minister van Economie Philippe Muyters (N-VA), milieuminister Joke Schauvliege (CD&V), minister van Mobiliteit Ben Weyts (N-VA) en dat van de Antwerpse burgemeester Bart De Wever (N-VA). Zo werd INEOS meteen 16 miljoen euro Vlaamse subsidies voor opleidingen, ecologische innovatie en onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten beloofd door toenmalig minister van Economie Philip Muyters. Daarbovenop werd via de Participatiemaatschappij Vlaanderen (PMV) een borgstelling van 250 miljoen tot een half miljard euro vooropgesteld.

Mee dankzij de ononderbroken inspanningen van burgers en via gerechtelijke procedures gevoerd door 14 verschillende milieu- en klimaatorganisaties, werd het project intussen herleid tot “Project 0.5”. In januari 2021 schrapte INEOS de bouw van de PDH-unit omwille van de onzekerheid van deze investering. ​​​​​​​De focus ligt nu op de bouw van de nieuwe ethaankraker, die ethaan uit schaliegas zal verwerken tot ethyleen en jaarlijks bijna een miljoen ton CO2 zal uitstoten.

Nu alleen de ethaankraker gebouwd wordt​, weten we nog steeds niet over welk bedrag het precies gaat. Zelfs in haar antwoorden op herhaaldelijke vraagstellingen in het Vlaams parlement blijft minister Crevits vaag over deze borgstelling. Bovendien is de waarborg die door PMV beloofd was, veel hoger dan andere waarborgen die normaliter door PMV worden verstrekt. Naast de fondsen die de Vlaamse regering voorziet voor ‘groene’ industriële technologie; zoals de ecologiesteun die INEOS jaarlijks miljoenen opbrengt, geniet het bedrijf ook nog extra belastingvoordelen, verlaagde energietarieven en andere gunstmaatregelen in ons land. Hierbij stellen we ons dan de vraag of het hele project wel levensvatbaar is zonder deze steun. Het project is economisch zo risicovol dat INEOS er alleen mee kan doorgaan als de Vlaamse overheid garant staat voor de mogelijke verliezen.

“De Vlaamse regering wil de belastingbetaler een ecologisch en economisch bodemloze put laten vullen”, meldt een recent rapport van FairFin over de investering van INEOS in de Antwerpse haven. FairFin schreef dit rapport voor burgers en beleidsmakers, aangezien het project kan rekenen op heel wat publieke middelen. “De vele obstakels waar dit project tegenaan kijkt, doen vermoeden dat er nog veel meer belastinggeld naar Project One moet vloeien om het boven water te houden.” FairFin stelt zich de vraag of de nieuwe installaties in Antwerpen wel rendabel kunnen zijn zonder de huidige uitstootsubsidies, en verwijst naar het wankel businessplan en naar de torenhoge schuldenberg van INEOS, die zelfs kredietbeoordelaars zoals Moody’s en Fitch de wenkbrauwen doet fronsen. Het laatste jaar onderging INEOS een aantal opeenvolgende ratingverlagingen. Dit was het gevolg van de negatieve verwachtingen over de operationele resultaten bij verschillende vennootschappen van de private multinational, en de twijfel over de terugbetalingscapaciteit voor de obligatielening die eind vorig jaar werd uitgegeven door INEOS om de overname van een groot aantal BP-vestigingen te financieren, waaronder BP Tessenderlo. De continuïteit van de operationele activiteiten van de holding steunt quasi volledig op extreem hoge schuldfinanciering.

INEOS heeft duidelijk een tekort aan liquide middelen en de financiële resultaten staan nu reeds zwaar onder druk. Voor elke investering is INEOS quasi volledig afhankelijk van externe schuldfinanciering, die het op vervaldag meestal terugbetaalt door middel van het uitgeven van nieuw schuldpapier. Verschuldigde intresten kon INEOS tot op heden steeds wel ophoesten uit winst op operationele resultaten. Door zichzelf miljarden dividenden uit te keren wanneer er een uitzonderlijke toevloed is van liquiditeiten (door bv. de verkoop van activa), vloeit het kapitaal dus volledig naar de privérekening van CEO Jim Ratcliffe en zijn beide vennoten en hebben de meeste vennootschappen binnen de groep amper voldoende cash om het hoofd boven water te houden bij tegenvallende resultaten.

INEOS beweert te willen inzetten op de ethaankraker omwille van een sterk gestegen vraag naar ethyleen. De rapportering over de wereldwijde ethyleenmarkt door algemeen erkende markt- of sectoranalisten spreekt dit duidelijk tegen.​​​​ Er is sprake van structurele overproductie aan ethyleen. Verwacht wordt dat de opflakkering van de vraag naar ethyleen nog in de loop van dit jaar zal terugvallen naar het niveau van structurele overcapaciteit. Een ander element dat van Ineos Project One een economisch zeer riskante investering maakt, is de evolutie van de wereldwijde grondstoffenmarkten. Europa is op het vlak van grondstoffen voor plastic een netto-importeur (wat betekent dat ze de grondstoffen enkel invoeren en niet zelf produceren), en is dus extra kwetsbaar voor marktverstoringen.

De Vlaamse overheid investeert dus belastinggeld in industriële activiteiten waar ze zelf totaal geen grip op heeft omdat deze volledig afhankelijk zijn van internationale marktomstandigheden, die grotendeels gedirigeerd worden buiten de invloedssfeer van de EU en haar lidstaten. Nù inzetten op een nieuwe ethaankraker, gebaseerd op een – opzettelijk? – hardnekkige misvatting over de evolutie van de wereldwijde grondstoffenmarkten, zou INEOS (en de facto ook de Vlaamse overheid omwille van haar waarborg voor de financiering van Project One) wel eens zuur kunnen opbreken.

De Vlaamse veerkracht waar de Vlaamse regering de mond van vol heeft, begint steeds meer op een Vlaamse knieval te lijken. Het is weer de Vlaamse belastingbetaler die voor een buitenlands miljardenbedrijf de financiële en ecologische risico’s moet dragen. Dit project is dodelijk voor een duurzame en innovatieve toekomst van de Antwerpse haven. Het is een project dat op korte termijn zal ingehaald worden door steeds strengere Europese maatregelen. Dat maakt de investering vooraf al nutteloos en onverantwoord. Maar onder druk van de lobby van de olie- en gasindustrie en de chemiesector blijven de Antwerpse haven en de Vlaamse regering ingaan tegen studies en adviezen van experten en wetenschappers, en de stem van milieu- en sociale bewegingen en steeds meer burgers. Dit alles maakt het verlenen van hoge subsidies, fiscale gunstmaatregelen en een waarborg tot een half miljard euro van de Vlaamse overheid via Participatiemaatschappij Vlaanderen aan de banken voor het financieren van Project One, nóg bedenkelijker. Vooral de Brit Jim Ratcliffe, de private hoofdeigenaar van Ineos (62 procent van de aandelen), profiteert daarbij van óns belastinggeld.

Staan wij toe dat de Vlaamse overheid ons, Vlaamse belastingbetaler, laat opdraaien voor deze risicovolle investering door het verlenen van een waarborg? Aanvaarden we dat de Vlaamse regering mogelijks een gat van een half miljard euro in de begroting slaat voor dit schadelijk project? We vragen daarom ook te stoppen met het doorsluizen van publiek geld via subsidies en fiscale gunstmaatregelen aan dergelijke fossiele projecten. We rekenen op minister Crevits en haar collega’s dat ze geen waarborg toekennen aan dit ecologisch en economisch waanzinnig project maar mee inzetten op een duurzame en klimaatpositieve haven van Antwerpen. Maak van de Antwerpse haven een voortrekker in de transitie naar een duurzame, klimaatneutrale chemie​​​​​​​. Iedereen heeft recht op een gezonde leefomgeving, een veilig klimaat en kwaliteitsvolle jobs.

Annick Vanisterbecq en Nele Coen van Ineos Will Fall