We zien dat psychische problemen meer bespreekbaar zijn en beter worden herkend, waardoor de vraag naar hulp wel is toegenomen in de eerste lijn’, aldus huisarts Evert Schonk, in buurtgezondheidscentrum Althea in Genk. Dat is de dokterspraktijk waar Schonk werkt.

Patiënten kunnen daar op consultatie kunnen gaan, zonder dat ze hun doktersbezoek moeten betalen. Dit maakt doktersbezoeken veel laagdrempeliger. Patiënten maken voor allerlei problemen een doktersafspraak, voor zowel fysieke als psychische klachten.

Bespreekbaarheid psychische kwetsbaarheid

Ze durven sneller een afspraak te maken, wanneer ze slecht zich slecht in hun vel voelen of wanneer ze hun psychische kwetsbaarheid niet langer alleen kunnen dragen. Het hebben van een psychische kwetsbaarheid is bespreekbaarder geworden, omdat meer en meer mensen die psychisch lijden hun verhaal durven vertellen.

Daarnaast is het ook zo dat mensen met een groot bereik, zoals Bekende Vlamingen, durven uitkomen voor de periode waarin zij vochten met een psychische kwetsbaarheid. Zo is er Jens Dendoncker (30), acteur, die ervoor uitkwam dat hij zich heeft laten opnemen in een psychiatrische afdeling, omdat hij kampte met angstgevoelens. Dat laat Dendoncker weten in een bericht op zijn Instagramaccount.

Gelijkheid patiënt en dokter

De sfeer die in Althea hangt is zeer aangenaam en geruststellend. Dit is, naast de gratis consultatie, nog een reden dat patiënten gemakkelijker een afspraak maken bij een van de dokters. Dokter Schonk is een zeer geliefde dokter bij de patiënten omdat hij hen als een gelijke behandelt en hen op hun gemak stelt.

Hij onthoudt alles wat zijn patiënten hem vertellen en vraagt hoe het met hen gaat elke keer als hij ze tegenkomt, binnen of buiten het centrum. Wanneer zijn agenda volstaat met afspraken en een patiënt dringend nood heeft aan een babbel, vertelt hij diegene dat hij of zij hem moet bellen na zijn kantooruren. Hier zijn die mensen zeer dankbaar voor, ze voelen zich gewaardeerd.

Voordelen voor patiënt en hulpverlener

Schonk: ‘De herstelacademie laat een ervaringswerker samenwerken met een hulpverlener om de sessies te geven. Op die manier leren de beide van elkaar en van de deelnemers.’ Zo leert de hulpverlener meer over de herstel-visie en kan hij of zij de ervaringsdeskundige ondersteunen. De patiënten halen hier ook voordeel uit laat Schonk weten.

‘Voor onze patiënten biedt de samenwerking met de herstelacademie de mogelijkheid om de herstel-visie te leren kennen, om nieuwe talenten te ontdekken en aan hun eigen Herstel te werken’ — Evert Schonk

Dokter Schonk hamert erop hoe belangrijk het is om herstelgericht te werk te gaan bij patiënten die psychisch lijden.Bekijk waarom dokter Schonk de samenwerking tussen Althea en de HerstelAcademie zo belangrijk vindt (en lees verder onder de video):

Maatschappelijk werkster in Althea

De huisartsen werken in het centrum samen met een psychologe, een maatschappelijk werkster en een psychiatrisch verpleegkundige. De taak van de maatschappelijk werkster Tamara Sujew, is in Althea zeer uitgebreid. Ze ondersteunt patiënten bij het aanvragen van tegemoetkomingen en premies, het vinden van de weg naar aangepaste huisvesting, hulpmiddelen, enzovoort.

Hiernaast heeft ze ook nog de functie als gezondheidspromotor. Dat wil zeggen dat ze het informatiekrantje moet verzorgen, infomiddagen voor de patiënten moet organiseren, foldermateriaal moet voorzien en dergelijke andere taken moet uitvoeren. De maatschappelijk werkster moet ook mee complexe problematieken helpen begeleiden. Dat zijn de chronisch onverklaarde pijnklachten en psychische kwetsbaarheden.

Samenwerking met HerstelAcademie

Dit is niet het enige dat Althea doet om patiënten zo goed mogelijk te helpen omgaan met hun psychische kwetsbaarheid. Althea gaat binnenkort samenwerken met de HerstalAcademie van Limburg. Op dit moment liggen deze plannen stil vanwege het coronavirus, maar zodra het virus onder controle is, gaat de samenwerking van start.

Deze zal er als volgt uitzien: ervaringswerker Bea zal een sessie, ook wel een cursus genoemd, voorbereiden, en deze samen met de maatschappelijk werkster of de psychiatrisch verpleegkundige geven in de vergaderruimte van Althea. Een ervaringswerker is iemand die zelf psychisch geleden heeft of nog steeds een psychische kwetsbaarheid heeft, en die ervaring gebruikt wanneer hij of zij een cursus geeft aan patiënten van de HertselAcademie.

De gesprekken die Bea met de patiënten in Althea zal voeren, zijn niet hetzelfde als de cursussen die ze geeft in de HerstelAcademie. Bekijk welke vorm van behandeling Althea aanbiedt (en lees verder onder de video):

Cursussen aan de HerstelAcademies

De verschillende HerstelAcademies in Vlaanderen geven steun aan mensen met een psychische kwetsbaarheid en geven cursussen die hen helpt om zo goed mogelijk met hun kwetsbaarheid om te gaan. Zo bestaat er een cursus “Hoe omgaan met hopeloosheid”, deze wordt gegeven door ervaringsdeskundige Bea.

Bea heeft zelf meerdere trauma’s moeten verwerken en is door een depressie heen gegaan. Hierdoor heeft ze een post-traumatisch-stresssyndroom ontwikkeld. ‘In Schaarbeek hadden we het vak ethiek en daar leerde ik Viktor Frankl kennen, met zijn boek “De zin van het bestaan”. Zo ben ik op zoek gegaan naar de zin van het leven en de zin van het lijden’, vertelt Bea. Frankl was een Oostenrijks neuroloog en psychiater. Hij is overleden in 1997. Op deze manier heeft Bea terug hoop gevonden in het leven.

Bea heeft al haar tegenslagen alleen moeten verwerken, dat wenst ze niemand anders toe. Beluister hoe Bea terug hoop in het leven vindt (en lees verder onder het fragment):

Aan de hand van haar cursus wil Bea haar ervaringen delen met anderen die het moeilijk hebben. Die cursussen worden altijd samen met een andere hulpverlener gegeven, zoals een psycholoog, en aan de hand van een PowerPoint of een boekje. In die PowerPoint of dat boekje staan dan enkele tips en oefeningen die de cursist moet oplossen.

Cursisten die de cursus “Hoe omgaan met tegenslagen” volgen, krijgen een boekje waar tips in staan hoe ze het best kunnen handelen, wanneer ze een tegenslag hebben. Er staan ook casussen in, die de cursisten dan moeten oplossen. Elke cursist krijgt ook de kans om zijn of haar verhaal te delen, maar is daar niet toe verplicht.

Getuigenissen van ex-cursisten

Sommige cursisten van de HerstelAcademie, die pas een cursus hebben gevolgd, wilden hun ervaring met de academie delen. Beide cursisten willen echter wel anoniem blijven. Ook slechts één van de twee cursisten wil haar psychische kwetsbaarheid delen. Ze kijken er allebei naar uit om op een dag zelf een cursus te mogen geven. De meeste cursisten doen ook vrijwilligerswerk, buiten de HerstelAcademie.

Cursiste Chloé Janssens (35)* heeft een paar maanden geleden twee cursussen gevolgd bij een van de HerstelAcademies. Op een bepaald moment wist Janssens niet meer wat ze moest doen met haar leven, ze lijdt aan een psychische kwetsbaarheid die ze liever niet deelt. Ze is op dat moment op Facebook beginnen zoeken naar groepen die haar konden helpen met het leren omgaan met haar kwetsbaarheid. Zo is ze terechtgekomen bij de HerstelAcademie.

Ze heeft de cursussen “Herstel in jezelf” en “Omgaan met tegenslagen gevolgd”. ‘Ik heb die cursussen heel positief ervaren. De cursussen op zich, dus de boekjes, zaten super goed in elkaar. Het was ook heel praktisch gericht en wij werden heel erg betrokken, dat zijn dingen die ik heel belangrijk vind’, vertelt Chloé Janssens. Ze gaat in de maand februari zelf ook cursussen beginnen geven.

Bron: HerstelAcademie De HerstelAcademie heeft in 14 regio’s een academie waar cursisten naartoe kunnen gaan. Zo hoeft iemand die bijvoorbeeld in Limburg woont niet telkens West-Vlaanderen te gaan.

Karin J. (46) heeft de cursus “Herstel in jezelf” ook gevolgd en kan enkel positieve dingen over de HerstelAcademie zeggen. Karin vecht al sinds haar achttiende met depressies, maar ze wist zelf niet wat de redenen achter haar depressies waren. Ze is opgenomen in de psychiatrie en heeft zich daar laten testen op autisme. Uit die test was duidelijk dat Karin autistisch is.

Ze is moeten stoppen met haar werk, omdat ze al die prikkels niet meer aankon. ‘Vorig jaar ben ik arbeidsongeschikt verklaard. Telkens als ik aan het werken was, voelde het alsof mijn hoofd ging exploderen en ik uit elkaar ging vallen. Dat klinkt natuurlijk heel raar voor iemand die dat nooit heeft meegemaakt. Maar ik kon al die prikkels dus niet verwerken en haalde de deadlines ook niet’, laat Karin J. weten. Karin zou in de toekomst zelf ook cursussen willen geven.

Oorzaak achter psychisch lijden

‘In de medische wereld wordt het bio-psycho-sociaal model algeheel aanvaard’, zegt dokter Schonk. Hiermee bedoelt hij dat het een combinatie van biologische, psychische en sociale factoren is, die ervoor zorgen dat iemand psychisch lijdt. De biologische factoren kunnen bestaan uit de gezondheidstoestand van de patiënt, maar het kan ook te maken hebben met genetische factoren, voeding, enzovoort. De psychische factoren wijzen in de richting van een psychische kwetsbaarheid, genetisch veroorzaakt of ontstaan uit een trauma. De sociale factoren die een rol spelen, zijn factoren zoals familie, buurt, maatschappij en dergelijke.

Grote stijging van patiënten met psychische klachten

Het aantal patiënten met psychische klachten is over de jaren heen enorm gestegen. ‘Over de periode van een jaar kampen ongeveer 700.000 mensen met een psychisch probleem.’ Dat meldt Geestelijke Gezondheid Vlaanderen.

‘Tijdens de tweede lockdown voeren we zo’n 30 procent meer gesprekken dan in dezelfde periode vorig jaar. Angst en spanning, depressieve gevoelens en somberheid halen recordhoogtes’, vertelt Awel-medewerker Hanne Jacobs in het artikel “”We zijn eenzaam, bang en ongelukkig”: de wachtrij van jongeren bij de psycholoog wordt steeds langer”, op de site van VRT NWS op 5 december 2020.

‘Ik denk dat deze stijging enerzijds ligt aan het feit dat psychische lijden bespreekbaarder is geworden en anderzijds aan het feit dat er ook een aantal acties zijn opgestart, om gratis en laagdrempelige hulp te bieden. Het Huis van Veerkracht is hier een voorbeeld van’, laat klinisch psychologe Debbie Philtjens weten.

Hiernaast speelt het coronavirus ook een grote rol in de grote toestroom van patiënten. Voordat het virus uitbrak was er een groot groep mensen met een psychische kwetsbaarheid die wel goed wisten hoe ze met hun kwetsbaarheid moesten omgaan. COVID-19 heeft het voor hen een stuk moeilijker gemaakt, waardoor ook zij psychologische hulp nodig hebben.

Psychologe Philtjens is het eens met dokter Schonk over de factoren die het psychisch lijden veroorzaken. Ze is zelf ook van mening dat het sociale kader van het individu zeer belangrijk is. Philtjens: ‘Des te steviger het kader van het individu is, des te gemakkelijker het voor het individu is om om te gaan met zijn of haar psychische kwetsbaarheid. Sociale steun, begrip, iemand om mee te kunnen praten buiten de hulp van de expert, is zeer belangrijk.’ Een persoon die psychische hulp krijgt en buiten die hulp ook nog eens heel veel steun krijgt van familie of vrienden, gaat veel sneller genezen dan iemand die er volledig alleen voor staat.

Taboe blijft

Het is nog steeds taboe om te zeggen dat je naar een psycholoog gaat. ‘Je hoort van sommige patiënten dat ze zelfs niet tegen hun partner durven zeggen dat ze naar een psycholoog gaan omdat ze zich zo slecht in hun vel voelen’, aldus Philtjens. Er is dus nog veel werk aan de winkel om dit te veranderen. De media proberen hierin te helpen door bijvoorbeeld de Rode Neuzen actie die ze al een aantal jaren organiseren.

‘Een aantal bekende mensen komen naar buiten met hun verhaal over hoe slecht ze zich mentaal voelde of voelen. Ik denk dat dat al veel helpt bij het nog bespreekbaarder maken van psychisch lijden’, vertelt Erik Conings, klinisch orthopedagoog.

Philtjens vindt dan weer dat de overheid ook een deel van de verantwoordelijkheid op zich moet nemen. ‘Misschien moet de overheid hier een rol in spelen. Hoe maak je de verschillende soorten psychologische hulp bekend? Het is vaak ook dat mensen niet weten welke hulp ze allemaal toegediend krijgen’, zegt Philtjens.

Afspraak bij psycholoog nog steeds te duur

Ook orthopedagoog Conings bevestigt de toename aan patiënten. Conings laat weten dat de drempel voor mensen om psychologische hulp te zoeken voor een deel toch verlaagd is: ‘ELB, het systeem van eerstelijnspsychologie, is opgestart. Op die manier geeft de overheid vergoedingen aan de psychologen zodat de kost voor de patiënt minder is.’

Wie een psychologische sessie van een uur wil, bij een eerstelijnspsycholoog, betaalt 61,79 euro, als hij of zij geen rechthebbend persoon is. Rechthebbende patiënten met voorkeurregeling betalen 57,79 euro en rechthebbende zonder voorkeurregeling betalen 50,59 euro. Deze informatie is terug te vinden op de site van het Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering.

Conings is bekend met de HerstelAcademie, maar geeft ook toe dat hij er geen al te grote voorstander van is. ‘Ik vind het op zich een goed idee. Herstel is een begrip dat altijd positief is, maar ik vind wel dat het te weinig gekend is. Ze moeten zich beter profileren, meer naar buiten stappen, samenwerkingen aangaan met experten. De HerstelAcademie blijft naar mijn mening ook te abstract’, vertelt Conings.

Bekijk hieronder de volledige reportages:

(*) Chloé Janssens is een fictieve naam. Deze cursist wenst anoniem te blijven.