Op papier

Apache doet het weer! En nu op papier. Het lentenummer, het tweede ooit, is meer dan honderd pagina’s lang boeiend in zijn verscheidenheid. Hoofdredacteur Karl Van den Broeck opent met een interview met de bekende Amerikaanse historicus Mike Davis over verleden en toekomst van de VS. De Amerikaanse publieke omroep PBS noemde Davis in 2009 ‘de laatste Amerikaanse socialist’. Karl Van den Broeck zet hiermee een trend neer in de papieren versie die een beetje atypisch is voor Apache, maar daarom zeker niet minder belangrijk, met name het aan de tand voelen van een internationale figuur voor een Nederlandstalig publiek.

In de eerste Apache Magazine deed hij dat ook met de Griekse dwarsligger Yanis Varoufakis. Tom Cochez en Steven Vanden Bussche laten een staaltje zien van waar Apache in uitblinkt: diepgravende onderzoeksjournalistiek. Tom Cochez doet nu dagelijks wat hij bij De Morgen niet meer kon doen: opspitten van allerlei niet zo fraaie dossiers in eigen omgeving. In ‘De Luikse vrienden van ’t Fornuis’ duikt hij andermaal en met dichtgeknepen neus in de beerputten van Land Invest Group en van medefinancier Oego Fund, het Luikse pensioenfonds waar de PS’er Stéphane Moreau jarenlang de plak zwaaide. De indringende walmen dreigen ook richting Schoon Verdiep te waaien. Daarvoor deed hij een inhoudelijk een-tweetje met journalist David Leloup van het Franstalige ‘Le Vif’ . Dit is een sterk staaltje van samenwerking tussen onderzoeksjournalisten van Noord en Zuid in dit land. Van der Paal van Land Invest group en zijn politiek gevolg zullen het geweten hebben want het fornuisfilmpje blijft dit gezelschap achtervolgen. Ondanks alle juridische pogingen om Apache financieel dood te maken, blijven hun journalisten overeind en blijven ze de luis-in-de-pels-functie vervullen. Goliath wint niet altijd. Dat geeft de burger moed … en zorgt voor morele en financiële steun aan de moedige redactie.

Tom Cochez graaft voor dit nummer ook diep in de Vlaamse zandgrond en komt terecht bij SCR-Sibelco, met voorsprong de grootste private eigenaar van grond in Vlaanderen … en het grootste zandwinningsbedrijf ter wereld. En wij? Wij hielden er het Molse Zilvermeer aan over.

Cochez’ kompaan, de historicus Steven Vanden Bussche, ging wroeten in de kleigrond van de Westhoek en haalde het mooie verhaal van het Koninklijk Gesticht van Mesen boven. Wie geïnteresseerd is kan online het onderzoekdossier lezen waarin een antwoord wordt gezocht op vragen als ‘Wie bezit Vlaanderen? Wie bezit de grond waarop we leven. Wie zijn de grootste private grondbezitters en wat doen ze met hun gronden? En wat doen ze met hun onroerend goed?’ Allemaal goed om te weten zoals ook het onderzoek van Stef Arends naar de stikstofbom onder Vlaanderen, het grootste taboe van de Vlaamse landbouw.

Internetpionier Chris Van Camp rekent af met de hegemonie van Big Tech. Daarnaast vinden ook boeiende essays een eminente plaats in dit nummer. Ik denk aan ‘Werken aan je lijf in tijden van crisis’ van Frank Olbrechts, ‘Denken over digitaal dictaat’ van Ben Caudron en ‘De mens is niet het probleem’ over de klimaatdiscussie van redactiecoördinator Jan Walraven. Apache schrikt er niet voor terug om ook de meer beschouwende toer op te gaan.

En dan is er ook ‘De twee gezichten van de strijd tegen antisemitisme’ van het gerenommeerde duo Israël- en Palestinakenners, Brigitte Herremans en Ludo Abicht. Daarnaast kun je ook grasduinen in columns en gedichten – de laatste en zeer indrukwekkende die Koenraad Goudeseune in zijn leven schreef (‘Jullie waren fantastisch aan mijn sterfbed’) – en in de zeer bijzondere graphic journalism van het jonge talent Karolina Szejda over de lastige LAT-relatie met haar Poolse familie.

Heel veel zinnige tekst dus en bovendien op dat goeie, oude papier zodat je als lezer rustig de tijd kunt uittrekken om zo’n magazine (opnieuw) vast te nemen. Zo doe ik het althans, zoals ook met De Groene Amsterdammer die je best met mondjesmaat en in je al dan niet luie zetel leest. Een groter compliment kan ik niet zo gauw bedenken.

Van Werktitel naar Apache

In 2009 is het allemaal begonnen. Toen was er nog geen sprake van Apache, maar alleen van een blog met de voorlopige benaming ‘De werktitel’. Ja, wat moest dat worden. Ik stak in die beginperiode mijn licht op bij de founding fathers, Georges Timmerman en Tom Cochez, die net de deuren van De Morgen achter zich hadden dichtgetrokken en die samen met de jonge journalist Bram Souffreau aan een keukentafel snode plannen gesmeed hadden.

Dat gesprek met hen voor mijn boek ‘De nieuwe coöperatie’ dateert van 2012. (1) Georges Timmerman: ‘We wilden breken met de neoliberale logica die nu overal in de krantenwereld gehanteerd wordt. Als freelancer stukken blijven schrijven had geen zin, want dan bleven we werken binnen diezelfde logica. Daarom was het nodig om zelf een titel in de markt te zetten. Het is Apache geworden. Het staat voor degelijke, ongebonden kwaliteits- en onderzoeksjournalistiek. We snijden relevante onderwerpen aan, duiden de belangwekkende ontwikkelingen uit onze maatschappij en stimuleren het debat. Apache gelooft in zijn rol als “vierde macht”. Dit vertaalt zich in verantwoorde journalistiek door integere en onafhankelijke medewerkers. De meerwaarde van Apache zit in de unieke berichtgeving. We durven verrassen. We verlaten de platgetreden paden en brengen verhalen die de wereld bepalen. We verdiepen ons in bestofte dossiers, geven een platform aan opinies die niet worden gehoord en leveren de bouwstenen voor een degelijk maatschappelijk debat. Apache streeft niet naar volledigheid in de klassieke zin van het woord. We braken niet elk persbericht uit, laten de capriolen van de bekende en minder bekende Vlamingen links liggen en geven niet de score van de voorbije voetbalwedstrijden. Apache verschaft inzicht en ontbloot de essentie’, vatte Timmerman de kwintessens van Apache samen.

‘Om zo te kunnen werken leek ons een coöperatieve onderneming de beste formule’, voegt Tom Cochez eraan toe. ‘Goede journalistiek bedrijven is voor ons belangrijker dan winstmaximalisatie. Wij leggen liever ons lot in de handen van onze lezers dan in handen van adverteerders. De vorm bepaalt in grote mate mee de inhoud. Wie een aandeel koopt, verwerft een stukje vierde macht en kan via de jaarlijkse algemene vergadering van aandeelhouders mee beslissen over de koers van het project.’

‘Wij hebben in de statuten van de coöperatie gekozen voor het principe van één stem per persoon (los van het aantal aandelen dat iemand heeft)’, verduidelijkt Bram Souffreau, ‘omdat we onszelf willen beschermen tegen een mogelijke “inbraak” door derden. Stel dat mediamagnaat Christian Van Thillo ineens met 500.000 euro op de proppen zou komen, dan krijgt hij toch ook maar één stem op de algemene vergadering.’

De drie founding fathers lieten zich inspireren door het model van het onafhankelijke Mediapart dat ook met een betaalmuur werkt, maar dat in Frankrijk een veel groter betalend lezerspubliek bereikt. Dat gaat ook op voor het Nederlandse ‘De Correspondent’. Ook Apache stopt zijn artikels achter een betaalmuur. ‘Om de kliks is het ons niet te doen en aangezien wij een reclamevrij medium zijn, hangen wij er ook niet van af voor onze financiering.’ Dat schrijft Karl Van den Broeck die intussen al jaren de hoofdredacteur van Apache is. (2)

Lente voor Apache?

Apache komt niet alleen met een papieren lentenummer uit. Ook voor de tienkoppige redactie en al haar steunende sympathisanten hangt er, na jaren van financieel gespartel en tegenwerking van politieke partijen – voornamelijk van de N-VA –  die zich van die luis in de pels wilden ontdoen, hangt er lente in de lucht. Over die hoopvolle ontwikkelingen schrijft hoofdredacteur Karl Van den Broeck. 2020 was een crisisjaar door corona, maar de kwaliteitsmedia hebben daar niet onder  geleden. ‘Overal zagen ze hun lezersaantal toenemen en verkochten ze meer losse nummers en abonnementen. Ook Apache deed het uitzonderlijk goed in het coronajaar: 43 procent meer abonnees en voor het eerst winst voor de coöperatie die Apache uitgeeft.’

De cijfers gaan stilaan de goede richting uit. ‘Op 1 januari 2020 had Apache 4.020 digitale abonnees. Een jaar later tellen we er 5.750. Dat zijn er maar liefst 43 procent meer. Daarnaast overtuigden we ook 1.800 lezers om een abonnement te nemen op ons gloednieuwe magazine.

Voor het eerst zal CV De Werktitel het jaar afsluiten met winst. Die winst heeft niks te maken met extra kapitaal van onze coöperanten, maar toch verwelkomden we 110 nieuwe aandeelhouders, wat het totaal op 1.860 brengt. De abonnees zijn zeer belangrijk, maar de aandeelhouders van de Coöperatieve Vennootschap ook. Zij zijn de sterkhouders van Apache. Zij zijn niet alleen lezers, ‘consumenten’ dus, maar ook (risico)dragers van een maatschappelijk belangrijk project.

Auteur, regisseur en actrice Hilde Van Mieghem, één van die coöperanten zegt het zo: ‘Onafhankelijke, betrouwbare onderzoeksjournalistiek is tegenwoordig zeldzaam. Ik heb het gevoel dat dat in andere media veel minder voorkomt. Wat me vooral stoort, is dat ik dezelfde artikels in verschillende kranten zie verschijnen.’ Het is juist voor die onafhankelijke onderzoeksjournalistiek dat Apache in 2017 de Arkprijs van het Vrije Woord ‘als ongebonden medium tegen de commercialisering, de ongecontroleerde wildgroei en de vervlakking van de gangbare nieuwsgaring’ in ontvangst mocht nemen.

Ook de sociale en solidaire financier FairFin steunt Apache. FairFin heeft de plannen van Apache en de coöperatie, De Werktitel cv, grondig doorgenomen en op basis daarvan werd op 10 juli 2018 het ‘FairFin & Financité Label’ toegekend. Het label kenmerkt financiële producten die een meerwaarde betekenen voor mens, cultuur en milieu. Bij de toekenning ervan kijkt FairFin naar de aspecten inzake de bevordering van de sociale cohesie via het solidariteitsprincipe of de activiteiten in de sociale economie.

Het team van Apache zet niet alleen in op gedegen geschreven onderzoeksjournalistiek, maar het biedt ook een multimediaal pakket aan ter ondersteuning van hun core business. Café Apache met live-debatten op verschillende plaatsen in Vlaanderen. Radio Apache met uitvoerige podcasts en boeiende films voor abonnees in Cinema Apache maken het inhoudelijk aanbod nog aantrekkelijker.

Wegen op maatschappelijk debat

Intussen is Apache niet meer weg te denken uit het Nederlandstalig medialandschap van België.  ‘We willen vooral dat de onderzoeken die we publiceren impact hebben. Dat ze doordringen tot het maatschappelijke en politieke debat en dat ze leiden tot mentaliteitswijzigingen en/of concrete veranderingen’, schrijft Karl Van den Broeck en dat gebeurt ook.

Die maatschappelijke impact valt toch ook wel een beetje in cijfers te vatten. Van den Broeck: ‘Van de 690 eigen artikels die we publiceerden in 2020 werden er maar liefst 75 vermeld door onze collega’s van de Vlaamse of Franstalige pers. Dat is meer dan 10 procent! Het blijft een boutade, maar geciteerd worden door je concullega’s betekent bijna zoiets als Pepsi Cola dat een compliment geeft aan Coca-Cola.’

Ook Europees ging Apache over de tong. Van den Broeck: ‘De niet aflatende stroom aan tergende procedures die de omstreden Antwerpse vastgoedlobbyist Erik Van der Paal tegen ons voert, deed de Europese alarmbel afgaan. De onthulling dat Van der Paal onze journalisten had laten schaduwen door privédetectives, was de druppel die de emmer deed overlopen. Het Europees Parlement keurde een amendement goed van Kris Peeters (CD&V) waarin de lidstaten worden aangemaand om wetten te stemmen die het voortaan strafbaar maken om journalisten te laten volgen door detectives.

De vierde macht

Apache brengt een mooi en moedig verhaal. Van onderuit kan er een tegenbeweging in het medialandschap gebracht worden. Lezers en journalisten moeten elkaar vinden in het opbouwen van websites die dagelijks aantonen dat ander nieuws brengen nog steeds mogelijk en noodzakelijk is. Overal ter wereld duiken er onafhankelijke (meestal digitale) media op die los van de grote mediatycoons back to basics willen, met name het brengen van professionele kwaliteitsjournalistiek die burgers in staat stelt om doordachte keuzes te maken. Journalistiek die niet gedreven is door winstbejag, maar die impact wil hebben op de samenleving.

De netwerkvorming om samen sterker te staan, is volop aan de gang. Apache neemt daarbij ook het voortouw. Karl Van den Broeck is inmiddels ook voorzitter van Media.21 die de belangrijkste digitale media in Vlaanderen bij elkaar brengt. Dat zijn, buiten Apache, DeWereldMorgen.be, Doorbraak.be, GM Group, MO*/MO.be, rekto:verso en StampMedia. Een goed uitgebouwde, pluralistische en onafhankelijke vierde macht is levensnoodzakelijk voor een gezonde democratie.

In dit land kunnen we bogen op een lange traditie van een vrije pers. Maar de pers, en bij uitbreiding de media, staan sinds de opkomst van het internet onder druk. Die zeven onafhankelijke, digitale mediaspelers in Vlaanderen kwijten zich meer dan behoorlijk van hun taak. En er zijn er nog in Vlaanderen – ik denk dan bijvoorbeeld aan de webzine voor internationale politiek Uitpers.be, maar ook aan SamPol dat op papier en digitaal verschijnt, De Groene Belg, KifKif, PALA, Het salon van Sisyphus, enz –  die zich meer dan behoorlijk kwijten van hun taak. Ze hebben een volwaardige plaats in het medialandschap veroverd. Die plaats mag door iedereen worden gezien, erkend, én ondersteund.

Uitwisselen van informatie kan zeer belangrijk zijn om meer diepgang en vertakkingen te kunnen aanbrengen in een dossier. De zeer concrete samenwerking over de taalgrens heen tussen journalisten van Apache en Le Vif in het dossier rond Land Invest Group en medefinancier Oego Fund is daarvan een uitstekend voorbeeld.

Het wordt nu ook stilaan tijd om na te denken over een nauwere samenwerking en misschien samengaan van initiatieven die nu al complementair zijn. Ik denk dan bijvoorbeeld aan www.uitpers.be dat over een grote expertise op het vlak van buitenlandse politiek beschikt en aan Apache dat eerder focust op diepgaand binnenlands onderzoek. Dat zou een verdere stap naar opschaling kunnen betekenen. In elk geval: een nieuw stukje van de vierde macht is in wording. Ze kijkt met argusogen naar die andere drie. Een scherpe blik, daarvoor heb je zeker Apache(n) nodig.

(Op de valreep komt er een bericht binnen van Karl Van den Broeck dat Apache ‘verheugd is dat het Mediapart kan toevoegen aan de lijst met media waarmee we samenwerken. De Franse nieuwssite zette de voorbije dertien jaar kwaliteits- en onderzoeksjournalistiek opnieuw op de kaart.’ Apache volgt in datzelfde spoor.)

Voor 130 euro ontvang je vier Apache Magazines en lees je een jaar lang alle artikels op www.apache.be. Je kunt ook enkel een jaarlijks digitaal abonnement nemen voor 80 euro of je kunt aandeelhouder worden – voor 3 aandelen van 50 euro word je coöperant ! – en dan krijg je 20% korting op je jaarlidmaatschap.

Notes:

[1] De nieuwe coöperatie, tussen realiteit en utopie, LannooCampus, Leuven, 2013

[2] Karl Van den Broeck, 2020 Apache staat op eigen benen. Apache van 4 januari 2021