‘Het moment dat iemand ernstige psychische problemen heeft en opgenomen wordt in een ziekenhuis, heeft een impact op het leven van die persoon. Het heeft vooral een grote invloed op hun zelfbeeld’, zegt herstelambassadeur van OPZC Rekem Tine Raskin. ‘Veel dingen die ze zelf doen, zoals het huishouden of zorgen voor de kinderen stopt op dat ogenblik. Er wordt dan voor hen gezorgd. Herstelgericht werken zorgt ervoor dat die persoon weer in zichzelf gaat geloven.’ En OPZC Rekem zet bij deze herstelgerichte zorg ervaringsdeskundigen in.
‘Ervaringsdeskundigheid is de kunst van het omgaan met eigen kwetsbaarheid en veerkracht’, vermeldt Platform Ervaringsdeskundigheid Zorg & Welzijn Utrecht. Foto: © OPZC Rekem
Er zijn verschillende fasen van herstel: overweldigd worden door de aandoening, worstelen met de aandoening, leven met de aandoening en leven voorbij de aandoening (bron: visietekst OPZC Rekem).
Bespreekbaar maken
Tine Raskin is als herstelambassadeur bij OPZC Rekem een soort brug tussen de ervaringsdeskundigen en de hulpverleners. Tine vindt het inzetten van ervaringsdeskundigen enorm belangrijk: ‘Ervaringsdeskundigen zorgen met hun herstelverhaal ervoor dat er in de maatschappij open kan worden gepraat over psychische problemen. Het zeggen van: ‘Ik ben ervan af geraakt, dus het is voor jullie ook mogelijk om ervan af te geraken’ is belangrijk.’
Anja Parthoens is stafmedewerker bij OPZC Rekem en haar functie is het coördineren van vrijwilligerswerk en het ondersteunen van herstelambassadeur Tine Raskin. Zo is Anja ook nauw betrokken bij de ervaringsdeskundigen en hun werking: ‘Ervaringsdeskundigen en vrijwilligers zorgen ervoor dat de buitenwereld deel uitmaakt van de werking van de zorginstelling. Zij zorgen ervoor dat we als medewerkers een andere, bredere en open kijk op dingen krijgen.’
Positieve invloed
Tine bevestigt dat ervaringsdeskundigen ook een positieve invloed hebben op hulpverleners: ‘Wij als zorgverleners denken meestal vanuit wat we geleerd hebben tijdens onze opleiding. Wij willen als hulpverleners vaak snel vooruit. Ervaringsdeskundigen leren ons ook wel om soms op de rem te gaan staan. Luisteren naar wat de patiënt zelf wil is belangrijk’, vertelt Tine.
‘Op niveau van de patiënt geven ervaringsdeskundigen hoop, maar ook op niveau van de hulpverleners’ (Tine Raskin)
Dat bevestigt ervaringsdeskundige bij OPZC Rekem Luc Luycx: ‘Ervaringsdeskundigen geven vooral hoop aan mensen. Tonen dat het wel degelijk mogelijk is om te herstellen van een psychische kwetsbaarheid. Eigenlijk is het vooral luisteren wat ik doe. Luisteren om te begrijpen en niet om te reageren. Ik probeer zorgverleners ook daarin te helpen en bij te sturen.’
Verschil met vrijwilligers
Er is een verschil tussen vrijwilligers en ervaringsdeskundigen, aldus Anja Parthoens: ‘De taken van vrijwilligers en ervaringsdeskundigen zijn strikt gescheiden. Een vrijwilliger is iemand die op vrije basis ondersteuning biedt. Dat kan zijn als buddy, iemand die regelmatig een bezoekje brengt aan een patiënt of iemand die samen met een hulpverlener een grotere groep patiënten begeleidt, zoals bij een wandeling of bij logistieke taken. Vrijwilligers moeten 18 jaar zijn en op basis van een kennismakingsgesprek wordt gekeken of ze van start mogen gaan.’
De verschillen tussen vrijwilligers en ervaringsdeskundigen zijn binnen OPZC Rekem strikt gescheiden. Foto: ©OPZC Rekem
‘Ervaringsdeskundigen worden op dit moment enkel op vrijwillige basis ingezet. Op termijn zal dat ooit ook als betalende werkkracht mogelijk zijn. Bij ervaringsdeskundigen is het belangrijkste criterium dat ze zelf al ver genoeg staan in hun herstelproces en het is de bedoeling dat ze hun eigen verhaal en ervaring inzetten om anderen te helpen. Er wordt ook gevraagd naar een engagement om een opleiding, minimum de verkorte versie bij UilenSpiegel, te volgen’, vertelt Anja.
Eigenaar van hun verhaal
‘Ervaringsdeskundigen praten één op één met patiënten, maar dat kan ook in groepsverband. Soms lopen ervaringsdeskundigen mee met een psycholoog of ergotherapeut. Ze kunnen ook met patiënten gaan wandelen. Patiënten vertellen soms meer aan ervaringsdeskundigen tijdens een wandeling dan tijdens een groepssessie. We zetten daarom nu ook meer in op laagdrempelige activiteiten’, legt Tine uit.
Ervaringsdeskundigen vertellen vaak hun eigen verhaal en dat is goed volgens Tine: ‘Door hun verhaal heel vaak opnieuw te vertellen, worden ze ook meer eigenaar van hun verhaal. Dat is dan niet meer iets wat je zomaar is overkomen, maar dan leer je er ook uit. In een herstelverhaal is het ook belangrijk om te weten als patiënt wat de ervaringsdeskundige heeft gedaan om beter te worden.’
Activiteitencentrum Locomotief
Locomotief in Lanaken is een samenwerkingsverband tussen OPZC Rekem en Beschut Wonen ’t Veer. ‘Wij zijn een dagcentrum voor mensen met een psychosociale kwetsbaarheid. Buiten arbeid in samenwerking met GTB, een onderdeel van VDAB, kunnen mensen hier ook terecht voor activiteiten en ontmoetingen’, vertelt Arlette Boven, coördinator van activiteitencentrum Locomotief.
Bekijk hieronder de uitleg van ergotherapeute Wendy Denier over een herstelgroep:
‘Wij zijn ongeveer vier jaar geleden begonnen met werken rond eigen herstel. Dat kwam van een eindwerk van een stagiair. Ze had een map uitgewerkt rond herstel. Deze map hield in dat we met een bepaalde groep deelnemers konden nadenken over: ‘Wie ben ik? Wat is herstel? Wat houdt herstel voor mij in?’ Deze vragen werden dan gedeeld in een groep van lotgenoten’, legt Arlette uit.
‘Iets betekenen voor anderen en anderen betekenen iets voor u. Het is een wisselwerking.’ (Arlette Boven)
Uit dat eindwerk zijn veel contacten voortgevloeid volgens Arlette en op basis daarvan zijn ze in het najaar van 2017 begonnen met een eerste herstelgroep die werd bijgestaan door een begeleider en een ervaringsdeskundige: ‘Intussen is dat een groep, geëvolueerd van werken met een map naar een praatgroep die verschillende dingen uitwisselen en mekaar ondersteunen.’
Bekijk hieronder wat het effect is van een herstelgroep op patiënten volgens Arlette Boven:
Buiten de herstelgroep van OPZC Rekem werkt het activiteitencentrum ook samen met de HerstelAcademie, die begeleid wordt door iemand professioneel en een ervaringsdeskundige, vertelt Arlette: ‘Zij bieden op locatie korte modules aan: werken rond eigen herstel, herstel rond vrije tijd en arbeid.’
Bekijk hieronder het belang van een herstelgroep, ook buiten het activiteitencentrum volgens Arlette Boven:
‘In iedere mens schuilt iets goed’
Luc Luycx (65) woont in Bilzen, maar is afkomstig uit Oost-Vlaanderen. Hij werkt als ervaringsdeskundige bij OPZC Rekem minstens drie dagen per week. Luc werkt op de crisisafdeling: ‘Dit is niet de makkelijkste afdeling, omdat dat meestal gedwongen opnames zijn. Je moet in hen geloven. In iedere mens schuilt iets goed.’ Luc is voorzitter van de werkgroep van ervaringsdeskundigen en werkt veel samen met herstelambassadeur Tine Raskin.
‘Niet luisteren om te reageren, maar luisteren om te begrijpen.’ Beluister hieronder zijn getuigenis:
‘Een verslaving heeft altijd een achterliggende grond. Van die verslaving afraken is heel zwaar.’ En Luc weet waarover hij praat. Hij heeft veel meegemaakt in zijn leven: ‘Ik heb zwarte sneeuw gezien.’ Door zijn slechte thuisomstandigheden had hij het enorm moeilijk. Hij is verslaafd geweest aan alcohol, maar is sinds 2015 sober.
‘Hoe lang de tunnel ook is, aan het einde brandt er licht, hoe moeilijk het ook is. Het kost bloed, zweet en tranen.’ (Luc Luycx)
Luc kampt ook met een bipolaire stoornis: ‘Ik was niet de makkelijkste als ik manisch was en een psychose had. Ik was nogal agressief en gebruikte veel alcohol, maar ik ben nooit fysiek agressief geweest.’ Luc is sterk en haalt veel kracht en moed uit het helpen van anderen.
Ervaringsdeskundigheid is vooral reflecteren volgens Luc. Beluister hieronder zijn getuigenis:
‘Ik hoop dat ik stabiel blijf, maar ik weet ook hoe ik ermee moet omgaan. Ik pak op tijd mijn rust en probeer niet te veel te piekeren. Ik wandel veel en probeer zo weinig mogelijk naar de televisie, gsm en laptop te kijken. De herstelambassadeur en collega’s houden mij goed in de gaten en zeggen wel dat ik niet te veel hooi op mijn vork moet nemen’, vertelt Luc.
Leren uit fouten
Luc doet nu vooral individuele begeleiding. Hij praat met veel mensen van de forensische zorg: ‘Er zei ooit iemand tegen mij dat ik mensen van de forensische zorg niet kan vertrouwen, maar de meesten die daar zitten hebben veel spijt voor de feiten die ze gepleegd hebben. Die beseffen nu pas wat ze gedaan hebben.’
‘De reden waarom ik ervaringsdeskundige ben, is om bij de patiënten niet alleen naar de diagnose te kijken, maar naar de hele persoon.’ (Luc Luycx)
Hij zegt: ‘Je leert in het leven altijd bij, ook als ervaringsdeskundige. Je moet vooral vertrouwen hebben in de mensen en je moet geloven in de mensen. Ik zei tegen iemand: als je ooit nog gaat hervallen, dan moet je dat niet zien als falen, maar leer eruit. Ik ben ook dikwijls met mijn hoofd tegen de muur gelopen, maar je moet leren uit die stommiteiten.’
‘Het helpen van andere mensen helpt mij ook. Ervaringsdeskundigheid is vooral reflecteren. Het helpen van anderen geeft mij ook de kracht om vol te houden. Je kan al eens een baaldag hebben dat je niet uit je bed wil, maar op die momenten moet je dan zeggen ‘komaan, vooruit’, concludeert Luc.
Beluister hieronder de volledige getuigenis van Luc:
