Boekrecensie -

Getuigenis van een kampoverlevende

'Overleven als Nacht und Nebel' is een egodocument dat past in de lange reeks van publicaties die binnen het domein vallen van wat tegenwoordig ‘herinneringseducatie’ wordt genoemd. Pieter Paul Baeten (1926-2017) is meer dan waarschijnlijk een van de laatste overlevenden van de nazi-concentratiekampen die tot aan zijn dood is blijven getuigen van zijn (over)leven als Nacht und Nebel.

woensdag 24 maart 2021 19:43
Spread the love

 

Inderdaad, herinneringseducatie is erop gericht om op een verantwoorde manier lessen te trekken uit het verleden en zo jonge mensen te vormen tot kritische en actieve wereldburgers. Door zijn talrijke bezoeken aan scholen om getuigenis af te leggen en door zijn educatieve reizen naar de concentratiekampen heeft Pieter Paul Baeten daar meer dan zijn steentje toe bijgedragen. Daarmee plaatste hij zich in de lange rij van moedige Belgen – Ludo Van Eeckhout, Frank Van Calsteren, Rachel Souritz, Vic Van Riet, Regine Beer, Lydia Chagoll, Louis Vivijs, Florent De Boeck, Toon De Wachter, Jules De Wachter en Rik De Bondt zijn er daar maar enkele van – die met hun eigen levensverhaal getuigd hebben over wat de nazi’s hen hebben aangedaan.

Het zijn egodocumenten, ja, maar dan toch met een universele boodschap eraan verbonden. De geschiedenis herhaalt zich nooit op dezelfde manier, maar de onderliggende processen en mechanismen die onder de oppervlakte werkzaam zijn – macht, propaganda, xenofobie, ontmenselijking, uitsluiting, extremisme, polarisatie, groepsdruk, gehoorzaamheid … – zijn ook vandaag sterk aanwezig.

Pieter Paul Baeten zelf heeft de publicatie van zijn boek niet meer kunnen meemaken, maar zijn kinderen hebben zijn werk voortgezet, zoals dat ook gebeurt met het werk van Ludo Van Eeckhout dat door zijn zoon Sis Van Eeckhout verder verspreid wordt.

Als 17-jarige laatstejaarsleerling aan het Atheneum van Berchem – zijn leraar Grieks en Latijn gaf daar soms les in zijn uniform van de Waffen-SS en vergeleek steevast het Romeinse rijk met het naziregime! – werd Pieter Paul Baeten aangehouden op 15 oktober 1943 wegens zijn activiteiten in het verzet. Zijn aanhouding stoelde op het zogenaamde Nacht und Nebel-decreet dat in december 1941 werd afgekondigd.

Vanaf die dag ging de jonge kerel door de nazihel. Vanuit de gevangenis van Antwerpen waar hij zijn leraar Frans aantrof, werd hij in januari 1944 met zovele andere weerstanders en Joodse mensen gedeporteerd naar Duitsland. Vandaar werd hij overgebracht naar Essen, naar Esterwegen, om in februari 1944 naar een tuchthuis in Polen overgeplaatst te worden. Daar verbleef hij tot november van dat jaar.

Daarna begon de verschrikking pas goed, want hij werd naar het concentratiekamp Gross-Rozen in Polen gebracht, bewaakt door de SS. Mensonterende toestanden heeft hij daar meegemaakt. ‘Elke avond sloegen de bewakers wild in het rond met buizen gevuld met lood, met een hels lawaai en gekrijs tot gevolg … In deze blinde terreur was voorkomen dat je geraakt of geslagen werd de boodschap. Zelfs ’s nachts opstaan om naar het sanitair te gaan was riskant. Je moest de toelating krijgen van de bewakers en dan kroop je in het donker, vaak over doodgeslagen makkers.’ (p. 49)

De lijdensweg van Pieter Paul Baeten duurde twee volle jaren en de vele verplaatsingen die hij meemaakte kunnen ook gelezen worden als een opschuiven van het front, waardoor de nazi’s zowel vanuit het oosten als vanuit het westen door de geallieerden in de tang werden genomen. Zijn laatste verblijf was in Mittelbau-Dora waar de Duitsers koortsachtig werkten aan hun V1 en V2-raketten. In april 1945 werd Pieter Paul Baeten, bijna geveld door difterie – hij woog nog 35 kilo – bevrijd en kon hij terug naar zijn familie in Lier.

Pieter Paul was negentien – twee jaar lang had hij Nacht und Nebel overleefd – wanneer hij einde 1945 teruggaat naar het atheneum van Berchem om zijn studies af te maken … en aan een leven te beginnen dat in het teken zou staan van dat ‘Nooit meer / Plus jamais’ aan jongeren over te brengen.

Overleven als Nacht und Nebel’ is geen literatuur geworden. Primo Levi, Jorge Semprún en nog zovele andere auteurs hebben literair sterkere teksten nagelaten en toch is dit een zeer waardevol document dat in enkele woorden en met veel zwart-wit-beeldmateriaal de rauwheid van een naziregime illustreert, waarmee een gewone Lierse jongen te maken kreeg.

Dit document verdient aandacht zeker op een ogenblik dat extreemrechtse kringen zoals ‘Schild & Vrienden’ Breendonk en andere concentratiekampen aangrijpen om de nazigroet te brengen. Je moet maar durven. Neen, de geschiedenis herhaalt zich niet op dezelfde manier, maar de onderliggende processen en mechanismen die geleid hebben tot wat Pieter Paul Baeten en miljoenen anderen hebben moeten meemaken, komen duidelijk weer aan de oppervlakte. En dat gebeurt niet alleen in Vlaanderen. Daarom is het goed dat dit boek nu in een tweetalige versie – Nederlands én Frans – verschijnt.

 

boekcover

Pieter Paul Baeten, Overleven als Nacht und Nebel, een verhaal van twee jaar geweld en ontbering, Mammoet, imprint van Uitgeverij EPO, Berchem, 2021, 212 blz. ISBN 9789462672956

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!