Hoofddoek verplicht? Indonesische schoolmeisjes krijgen voortaan keuzevrijheid

Terwijl in België meisjes geen hoofddoek mogen dragen op school, worden ze daar in Indonesië dikwijls toe verplicht. Op 3 februari 2021 keurde de Indonesische regering echter een decreet goed dat openbare scholen voortaan verbiedt een hoofddoekplicht op te leggen, een belangrijke stap vooruit om discriminatie van niet-moslimminderheden tegen te gaan.

donderdag 11 maart 2021 16:07

Spread the love

Indonesisch minister van Onderwijs en Cultuur, Nadiem Makarim, minister van Binnenlandse Zaken, Tito Karnavian, en minister van Religieuze Zaken, Yakut Cholil Qoumas, zetten op 3 februari 2021 hun handtekening onder een decreet dat leerlingen en leerkrachten toelaat om zelf te kiezen of ze een jilbab willen dragen.

Jilbab is Indonesisch voor het Arabische ‘hijab’, een islamitisch kledingstuk dat hoofd, nek en borst bedekt. In veel Indonesische scholen is de jilbab een verplicht onderdeel van het schooluniform, ook voor meisjes en leerkrachten die de islam niet aanhangen. Vanaf 5 maart riskeren staatscholen die de jilbab nog verplichten een geldboete.

“Het topje van de ijsberg”

De directe aanleiding van het decreet was een video van een oudercontact waarin een leerkracht een christelijk meisje verplicht een jilbab te dragen. De video ging viraal en wekte nationale verontwaardiging op, waardoor de school zich genoodzaakt zag haar verontschuldigingen aan te bieden en te bekennen dat ze tevens 22 andere christelijke leerlingen had gedwongen hetzelfde te doen.

Hoewel 86,7 procent van de Indonesiërs moslim is, is de islam geen staatsgodsdienst en zijn er daarenboven substantiële hindoeïstische, boeddhistische, christelijke en andere religieuze minderheden (protestantisme 7,60%, katholicisme 3,12%, hindoeïsme 1,74%, boeddhisme 0,77% en confucianisme 0,3% – (cijfers 2018).

Deze video heeft de afkondiging van dit decreet wellicht in een stroomversnelling gebracht. Desalniettemin was de jilbab al langer voorwerp van discussie. Minister van Religieuze Zaken, Yakut Cholil Qoumas, noemt dit voorval “het topje van de ijsberg”.

Sinds begin 2000 verplichten de meeste – het zijn er bijna 300.000 – Indonesische openbare scholen meisjes al vanaf de basisschool om een jilbab te dragen. Meisjes die weigeren, worden vaak gepest of soms zelfs van school gestuurd, leerkrachten worden geïntimideerd of ontslagen.

Jilbab onder vuur

Deze sociale druk is een relatief jong fenomeen. Indonesische vrouwen dragen al een jilbab sinds de 17e eeuw, maar deden dat vooral vanuit een individuele keuze. Indonesië stond namelijk lange tijd bekend om zijn diversiteit en religieuze openheid.

Onder het autoritaire nieuwe-orde-regime van president Soeharto van 1966 tot 1998, werden islamitische partijen geweerd en was de jilbab verboden in scholen en overheidsdiensten. Na de val van dit regime transformeerde Indonesië in korte tijd tot een democratie. Bij abrupte politieke veranderingen hebben mensen dikwijls de neiging om vast te houden aan tradities, wat in dit geval een heropleving van de islam betekende.

Zoals in andere delen van de wereld winnen radicale islamitische stromingen ook hier aan belang en groeit de intolerantie tegenover andere religies. Vooral vrouwen voelen een enorme druk om zich te conformeren.

De jilbab evolueerde van vrijblijvend religieus attribuut over modetrend tot uiteindelijk steeds meer het symbool voor de vrome moslima. Wie het niet draagt, krijgt dikwijls te kampen met verontwaardigde blikken, pestgedrag of intimidatie. Dwi Rubiyanti Kholifah, activiste bij ‘Asian Muslim Alliance Network’, verklaarde in een online persconferentie enkele dagen na het decreet dat sommige conservatieve moslims vrouwen zonder jilbab verwijten islamofoob te zijn.

Zal dit decreet worden toegepast?

Het decreet dat nu werd goedgekeurd geldt enkel voor openbare scholen die onder het gezag vallen van lokale overheden en van het ministerie van Onderwijs en Cultuur. Islamitische scholen die onder het toezicht staan van het ministerie van Religieuze Zaken, blijven onaangeroerd, net als scholen in de semiautonome provincie Atjeh, de enige Indonesische provincie die een versie van de ‘Sharia’ volgt, de islamitische wet.

Lokale overheden moeten toezien op de naleving van dit decreet. Net daar wringt het schoentje. Islamitische partijen staan vooral sterk in de lokale politiek en voeren stapsgewijs wetten in die elementen uit de Sharia bevatten. Sinds 2001 werden reeds meer dan 60 lokale en provinciale verordeningen afgekondigd die het dragen van de jilbab verplichten. Dat deze overheden nu scholen zullen sanctioneren die dit nationale decreet schenden, lijkt bijgevolg weinig waarschijnlijk.

Het stemt enigszins gerust dat deze scholen eveneens onder het toezicht vallen van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Bovendien heeft het ministerie van Onderwijs een telefonische klachtendienst opgericht en kan ze subsidies intrekken voor scholen die dit decreet niet respecteren.

Toch wordt het afwachten in hoeverre de Indonesische overheid de nieuwe regel in praktijk zal brengen. De huidige regering van president Joko Widodo probeerde al vaker progressieve hervormingen te bewerkstelligen, maar de oppositie, bestaande uit conservatieve politieke en religieuze krachten, schroefde die telkens terug.

Fundamentele rechten

Human Rights Watch beklemtoont het belang van dit decreet voor het waarborgen van fundamentele rechten. Ieder mens heeft immers het recht om zijn eigen geloof te belijden en ieder kind heeft recht op onderwijs zonder discriminatie.

Overheden kunnen enkel beperkingen opleggen die een legitiem doel dienen en die niet discrimineren. Het verplicht opleggen van islamitische religieuze kledij, zoals de jilbab, discrimineert meisjes en vrouwen van een ander geloof.

Bij de aankondiging van het decreet noemde Indonesisch minister van Onderwijs, Nadiem Makarim, het dragen van religieuze kledij “een individuele keuze”, een idee dat hopelijk ook zijn weg zal vinden buiten de schoolpoorten.