De klus voor de verwijdering van het standbeeld van Franco in de Spaanse enclave Melilla was snel voor mekaar en verliep zonder enige vorm van ceremonie. Met de hulp van een mechanische graafmachine en zware boormachines om het stenen platform waarop het beeld stond weg te hakken, tilden stadsarbeiders het beeld op en vervoerden het in noppenfolie, per vrachtwagen naar een opslagplaats.

Laatste dictatorstandbeeld in Europa

“Dit is een historische dag voor Melilla”, zei Elena Fernandez Trevino van de sociaal-democratische partij PSOE, verantwoordelijk voor onderwijs en cultuur in de enclave, nadat de stadsraad had gestemd om het beeld te verwijderen. Ze wees erop dat dit “het enige standbeeld was in Europa, gewijd aan een dictator dat nog steeds in de publieke sfeer stond.”

Toch waren lang niet alle raadsleden met de maatregel akkoord. Van de 14 ja-stemmen waren er 8 van de Coalición por Melilla, 4 van de PSOE, 1 van de liberaal-conservatieve partij Ciudadanos (‘Burgers’) en 1 van een onafhankelijke die eerder lid was van de extreemrechtse partij Vox. De 10 raadsleden van de conservatieve PP onthielden zich. De enige raadsman van Vox stemde tegen.

Comandante Franco

Het standbeeld, opgericht drie jaar na Franco’s dood in 1978, herdenkt zijn rol als commandant van het Spaanse Legioen in de Rif-oorlog, een conflict dat in de jaren 1920 door Spanje en Frankrijk werd uitgevochten tegen de Berberstammen van het Rifgebergte in Marokko. Het Legioen is een elite-eenheid van het Spaanse leger.

Javier da Costa van Vox Melilla vindt dat “links” probeert om een deel van Spanjes geschiedenis te “wissen” en haar “eigen waarheid opdringt”.

65 jaar na de onafhankelijkheid van Marokko bezit voormalig kolonisator Spanje nog steeds twee stadsenclaves op de Afrikaanse kust van de Middellandse Zee. Map: theislander.net

De woorden van da Costa tonen goed aan dat Spanjaarden onderling nog steeds diep verdeeld blijven en op heel verschillende manieren hun eigen geschiedenis interpreteren.

Da Costa zegt dat het beeld “comandante Franco” vertegenwoordigt en dat valt volgens hem niet onder de Wet van het historische geheugen, aangezien het de aankomst in Melilla van het Legioen tijdens de Marokkaanse oorlog in 1921 herdenkt.

Dankzij het Legioen kon “de stad behouden blijven”, zeggen ze bij Vox en het “valt geen bevolkingsgroep of ideologie aan, noch heeft het beeld te maken met enige gebeurtenis die plaatsvond na 1936”.

Santiago Abascal, de kopman van Vox, mengt zich ook in de discussie en waarschuwt dat de Wet zal verdwijnen wanneer zijn partij een regering zal vormen.

Toepassing van de Wet

Het stadsbestuur van Melilla doet wat het al veel langer moest doen: de Wet op het historisch geheugen van 2007 toepassen. In januari 2020 werd die aangepast en uitgebreid als ‘Ley de Memoria Histórica y Democrática’ (Wet op het historisch en democratisch geheugen).

Als mensen zich niet houden aan deze gewijzigde wet dan gelden er boetes en sancties. Het behoud van de symboliek die verwijst naar het Franco-regime, wordt met de nieuwe wet zwaarder bestraft. Verantwoordelijken riskeren in dat geval een boete tussen de 2.000 en 10.000 euro.

Naast geldboetes wordt in de nieuwe wet gesproken over aanvullende sancties, zoals het sluiten van gebouwen, als er geen gehoor wordt gegeven aan de vraag om te stoppen met de verheerlijking van Franco.

Stichting Francisco Franco

Naar aanleiding van de verwijdering van het standbeeld liet de conservatieve krant La Razón de voorzitter van de Fundación Nacional Francisco Franco aan het woord.

Vreemd toch, dat er nog zoiets bestaat als een ‘Stichting Francisco Franco’? In Duitsland zou het onmogelijk zijn om naar de mening van iemand van een ‘Stichting Adolf Hitler’ te vragen, laat staan dat die al zou mogen bestaan.

Aan het hoofd van de Fundación Nacional Francisco Franco staat Juan Chicharro, een generaal op rust die in 2013 moest opstappen wegens zijn aandringen op een militaire interventie om te beletten dat Catalonië zou afscheuren.

Hij betreurt het dat het beeld van de Generalísimo weg is. De benaming klinkt misschien niet zo gevaarlijk, maar in het Duits zou dat hetzelfde betekenen als ‘Führer’. Een ongelukkige verspreking van Chicharro was het zeker niet want de afgedankte generaal steekt zijn bewondering voor Franco nooit onder stoelen of banken.

Hij ziet er ook geen graten in dat militairen in de zomer van 1936 een staatsgreep pleegden om de democratisch verkozen regering van de Tweede Spaanse Republiek uit de weg te ruimen. Daar dient een leger toch voor, of niet?

Net als da Costa van Vox beschouwt hij het standbeeld als een ode aan Franco in de hoedanigheid van commandant van het Legioen en “behoeder” van de dreiging van de rebellen uit het Rif. Chicharro overweegt om de beslissing in de rechtbank te betwisten.

Alles voor het beeld

Wie ook naar de rechtbank wil stappen is het Plataforma Patriótica Millán-Astray, een groep ultra-nationalisten die de stichter van het Legioen, José Millán-Astray, bijna als een halfgod beschouwen.

Millán-Astray werd bekend voor zijn “¡Viva la muerte!” (Leve de dood), een strijdkreet die in het Legioen vandaag nog steeds gebruikt wordt.

Volgens de vereniging heeft de regering van de autonome stad Melilla zich met deze beslissing “buiten de wet gesteld”. Ze eist het standbeeld op en “heeft er alles voor over om het in handen te geven van de veteranen van het Legioen”.

De volgelingen van Millán-Astray hoeven niet bang te zijn dat het standbeeld zal verdwijnen of helemaal vergeten wordt want de raadsleden van Melilla stemden in met de maatregel op voorwaarde dat de “integriteit” van het kunstwerk en “haar toegankelijkheid” voor de inwoners van Melilla gerespecteerd wordt. In de tekst van de goedgekeurde maatregel staat dat de historische episode herdacht zal blijven “waaraan te danken is dat Melilla Spaans blijft”.

Meer dan een halve eeuw na de dood van dictator Franco ligt het raken aan de symbolen van zijn regime nog steeds gevoelig want hij kan rekenen op heel wat volgelingen die zich niet gemakkelijk gewonnen geven.