Van apps als Uber en online marktplaatsen als Upwork, die freelancers koppelen aan opdrachtgevers, tot software die werkgevers de mogelijkheid geeft om werknemers te controleren: digitale platforms hebben de aard van werk veranderd, zegt de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO). Ze bieden voor sommigen kansen, maar ondermijnen ook onderhandelingspositie van zelfstandigen en werknemers.

“In het beste geval bieden deze platforms nieuwe kansen, zoals voor mensen met een handicap of wie op een afgelegen locatie woont”, zegt Guy Ryder, directeur-generaal van de ILO. “Er zijn ook tekenen dat mensen die werkloos of gemarginaliseerd zijn, op deze manier hun weg vinden naar de arbeidsmarkt.”

Maar in veel gevallen wordt het werk slecht betaald, blijkt uit de analyse van de situatie van twaalfduizend freelancers en werknemers in honderd landen, zeventig bedrijven en zestien online platforms. De helft van de online freelancers blijkt minder dan 2 dollar per uur te verdienen. Ook ontbreken traditionele voordelen zoals collectief onderhandelen, verzekeringen en bescherming tegen werkgerelateerde ongevallen.

Transitie versnelt

De covid-19-pandemie heeft de transitie naar een digitale economie versneld en de manier veranderd waarop werk al decennialang georganiseerd wordt. Mensen die hun werk kwijtraakten, worden zogenoemde ‘gig workers’ of flexwerkers, die on demand werken als chauffeur, bezorger of kinderoppas.

Platforms beschouwen deze mensen doorgaans als zelfstandigen en hun rechten zijn afhankelijk van de voorwaarden van het platform, niet van de arbeidswetgeving.

De ILO constateert ook dat er aanzienlijke ongelijkheid heerst in de platformeconomie. Freelancers in ontwikkelingslanden verdienen 60 procent minder dan die in rijke landen, zelfs na correctie voor basiskenmerken en het soort taken.

Ryder roept op om de rechten die verworven zijn in de “analoge” wereld, zoals zorgverzekeringen en onderhandelingsrechten, te beschermen in de platformeconomie. “De arbeidsrelatie is vaak zeer eenzijdig”, zegt hij. “Aan die onbalans zou iets gedaan moeten worden via uitgebreidere dialoog tussen freelancers, platforms en overheden over regelgeving.”

Macht over data

De controle over en het eigendom van data van freelancers is een andere zorg. “De data die verzameld worden over deze werkzaamheden, worden rendabele handelswaar”, zegt Ryder. “De vraag van wie die data zijn, is een belangrijke kwestie”.

De opkomst van een paar grote spelers brengt risico’s met zich mee, omdat deze spelers toegang hebben tot de data over de freelancers. Dan gaat het bijvoorbeeld om de tijd die iemand nodig heeft om een bepaalde taak af te ronden of de locatie van de freelancer. Digitale platforms kunnen die informatie naar eigen inzicht gebruiken, zegt de ILO.

Andrew Pakes, onderzoeksdirecteur bij de Britse vakbond Prospect, zegt dat data “de nieuwe frontlinie zijn als het gaat om arbeidsrechten”. “We moeten deze risico’s serieus nemen en een standpunt innemen, voordat we slaapwandelend een nieuw tijdperk ingaan van digitale controle en surveillance, waarbij de werkgevers alle kaarten in handen hebben”, zegt hij.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij IPS-partner Thomson Reuters News Foundation.