Op zondag 14 februari trokken de Catalanen naar de stembus voor de verkiezing van een nieuw regionaal parlement. Dat deden ze niet in even groten getale als tijdens de verkiezingen van 2017. Aan de basis daarvan ligt de coronacrisis.
Enerzijds leeft uiteraard de angst op besmetting door het virus. Daardoor gingen heel wat minder mensen fysiek stemmen. Het aantal stemmen per post bereikte dan weer een record, maar was niet genoeg om het verlies te compenseren. Anderzijds kan niet gaan stemmen ook worden geïnterpreteerd als een protestsignaal tegen het crisisbeleid van de overheid.
Of de resultaten anders waren geweest zonder pandemie, daar hebben we het raden naar. Waarschijnlijk heeft de sociaaldemocratische partij PSC er wel een aantal zetels aan te danken. Lijsttrekker Salvador Illa was als nationaal Minister van Volksgezondheid het gezicht van de strijd tegen corona en won daardoor aan populariteit.
Samen met de links-separatistische partij ERC haalde PSC het grootste aantal stemmen binnen. Dankzij de goede resultaten van de separatistische partijen ERC en het rechtse Junts behouden de separatisten nipt hun zetelmeerderheid1 in het parlement.
Opmars van extreemrechts
Tegelijk klinkt het tegengeluid van de unionisten – zij die Spanje samen willen houden – steeds feller. Naast het linkse PSC behoort ook het extreemrechtse Vox tot de overwinnaars. Vier jaar geleden, bij de verkiezingen van 2017, was Vox nog een marginale partij.
Ze kende vooral veel aanhang in de Catalaanse hoofdstad Barcelona. Die blijft behouden, maar ook daarbuiten is ze aan een sterke opmars bezig. De verkiezingsresultaten tonen aan dat Vox aan populariteit wint in heel Catalonië, zowel in de steden als op het platteland.
Verkiezingsmeeting Vox. Foto: Public Domain
Vox haalt zelfs meer zetels binnen dan zijn twee centrumrechtse rivalen samen, de traditionele conservatieve Volkspartij PP en zijn nieuwere meer liberale concurrent Ciudadanos (“burgers”). Vooral dat laatste is een opmerkelijk resultaat. Ciudadanos was bij de vorige Catalaanse verkiezingen nog de grootste partij, maar belandt nu in de marge.
Net als het linkse PSC heeft Vox zijn succes vooral te danken aan zijn intense strijd tegen het Catalaanse separatisme. Het liberale Ciudadanos voert eveneens die strijd, maar heel wat gematigder dan zijn extreemrechtse tegenstander.
Zo wil Vox bijvoorbeeld separatistische middenveldorganisaties verbieden. Het Catalaanse onafhankelijkheidsreferendum in 2017 demobiliseerde de unionistische kiezers. Door zijn harde uitspraken heeft Vox een groot deel van die kiezers weten te strikken.
Herkenbare tendensen
Een tweede verklaring voor het succes van Vox is ons niet onbekend. Net als in andere Europese regio’s voert extreemrechts in Catalonië een fel anti-immigratiediscours. Regelmatig wordt immigratie in direct verband gebracht met “bezetting” en misdaad.
Vox wil alle “illegale” immigranten laten deporteren, alsook de legale wanneer ze een misdrijf begaan. Enkel immigranten die een ‘meerwaarde’ vormen voor de Spaanse economie, mogen blijven. Op sommige plaatsen, waar een groot deel van de bevolking van buitenlandse afkomst is, lijkt die polarisering te werken. Vox behaalde hoge scores in toeristische trekpleisters als Lloret de Mar en Salou.
Het succes van Vox wordt versterkt door de media. Het vijandige discours van de partij levert immers sappige berichtgeving op. Maar ook door politieke beslissingen trekt Vox de aandacht naar zich toe. De antifeministische en antihomoseksuele partij heeft bijvoorbeeld geijverd voor de wijziging van straatnamen die niet in overeenstemming zouden zijn met haar paternalistisch ideaal.
Santiago Abascal, leider van het extreemrechtse Vox. Foto: Public Domain
Vox veroorzaakte bovendien heel wat ophef door zich te verzetten tegen de corona-aanpak. In oktober 2020 diende de partij een motie van wantrouwen in tegen de linkse federale regering Sánchez. De coronamaatregelen zouden de vrijheid beteugelen en de eerste stap zetten naar een linkse dictatuur. De andere partijen steunden de motie niet, waardoor ze werd afgekeurd.
Dat zelfs de conservatieve PP de motie van Vox niet steunde, kwam hard aan. Vox is namelijk een ideologische afscheuring van die partij. PP was de nationale regerende partij van 2011 tot juni 2018, met Mariano Rajoy aan het hoofd. Aanvankelijk nam zijn regering het harde discours van Vox grotendeels over.
Als PP opnieuw had kunnen regeren na deze verkiezingen, was Vox een mogelijke coalitiepartner geweest die ze maar beter te vriend kon houden. De motie van wantrouwen betekende echter een kentering. PP liet duidelijk verstaan dat ze zich van extreemrechts wil distantiëren en zich opnieuw richting het politieke centrum wil begeven.
Resonantie in de nationale politiek
Nu Vox in Catalonië een groeispurt krijgt, zal dat de PP duur komen te staan. Dat zal de partij ook voelen op nationaal vlak. De partijleiders van Vox en PP wedijveren al langer om het leiderschap van de oppositie tegen de regering Sánchez. Met dit resultaat krijgt Vox een duwtje in de rug.
De impact van de Catalaanse politiek op de nationale is niet te onderschatten. Catalonië is een belangrijke symbolische en economische regio, die een grote bijdrage levert aan het politieke discours van de conservatieve partijen. Debatten over het grondgebied, de taal, het staatsmodel, de hervorming van de grondwet… vinden er al te vaak hun oorsprong.
Zo proclameerde Santiago Abascal, voorzitter van Vox, dat dit “kleine electorale succes” hen ertoe verplicht het patriottisme verder aan te wakkeren om de constitutionele eenheid van het land te herstellen. Dat de partij nu beweert “de primaire nationale kracht” in het Catalaans parlement te zijn, maakt haar daarom geen medestander van de huidige nationale regering, noch van de nationale overheid in het algemeen.
Vox kant zich tegen een sterke overheid met sociale taken. Ze wil weg van de democratie en terug naar een sterk liberaal centraal gezag. Ze droomt van een terugkeer naar de territoriale machtsverdeling onder de fascistische Franco-dictatuur (1939-1975).
Abascal nodigde iedereen met een afkeer van de huidige Spaanse regering uit om zich bij Vox te vervoegen. Het voorbije jaar hebben de rechtse partijen scherp oppositie gevoerd tegen de linkse regering Sánchez.
Enkele conservatieven speculeerden zelfs over een militaire staatsgreep. Geheel ondenkbaar is dat niet. Een groot deel van het ledenbestand van Vox bestaat immers uit antidemocratische oud-militairen. Ongerustheid over dit verkiezingsresultaat is dus zeker niet misplaatst.
Bronnen:
https://www.elmundo.es/elecciones/elecciones-catalanas/2021/02/14/602999e8fdddff522e8b4649.html
Note:
1 De separatistische partijen behaalden nipt geen meerderheid aan stemmen, maar behouden hun meerderheid aan zetels in het parlement. Spanje heeft (net als België) een proportioneel kiesstelsel waarbij reststemmen verloren gaan, wat altijd een licht voordeel oplevert voor de grootste partijen bij de zetelverdeling.
