Sinds de FIFA het Wereldkampioenschap Voetbal van 2022 aan Qatar toewees, wordt het land kritisch in de gaten gehouden wat betreft de omgang met arbeidsmigranten. In een nieuwe briefing, Reality Check 2020: Countdown to the 2022 World Cup – Migrant Workers’ Rights in Qatar, analyseert Amnesty International de voortgang die het land maakt bij het hervormen van het arbeidsstelsel. De organisatie verwelkomt recente hervormingen, maar waarschuwt dat de realiteit voor veel arbeidsmigranten zwaar zal blijven indien er geen verdere maatregelen worden genomen om uitbetaling van loon en toegang tot de rechter te garanderen en huispersoneel te beschermen tegen uitbuiting.

Hervormingen niet nageleefd

‘Qatar introduceerde recent een aantal ingrijpende hervormingen waardoor arbeidsmigranten minder reisbeperkingen hebben en gemakkelijker van job kunnen veranderen,’ zegt Steve Cockburn van Amnesty International. ‘Ook werd een betere betaling beloofd, en toegang tot de rechtbank wanneer er sprake is van misbruik. Maar veel arbeidsmigranten kunnen nog niet van deze veranderingen profiteren. Zolang deze hervormingen niet volledig geïmplementeerd worden in de praktijk, blijven de arbeidsmigranten gevangenzitten in een vicieuze cirkel van uitbuiting.’

Positieve hervormingen worden te vaak ondermijnd omdat ze niet worden nageleefd en door de onwil om werkgevers die hun arbeiders uitbuiten ter verantwoording te roepen. Inspectiesystemen zijn ontoereikend om misbruik op te sporen en het blijft voor de werknemers moeilijk om klachten in te dienen zonder hun inkomen en wettelijke status op het spel te zetten. Qatar moet veel meer doen om ervoor te zorgen dat wetgeving een positieve invloed heeft op het leven van de werknemers.

Jarenlange hervormingen

Sinds 2017 heeft de regering van Qatar een aantal hervormingen doorgevoerd: een wet die de werktijden regelt voor inwonend huispersoneel, arbeidsrechtbanken om de toegang tot justitie te vergemakkelijken, een fonds om de betaling van onbetaalde lonen te ondersteunen en een minimumloon.

Ook werden wetten afgeschaft die arbeidsmigranten verplichtten om toestemming aan hun werkgever te vragen om van baan te mogen veranderen of het land te verlaten. Qatar heeft daarnaast twee belangrijke internationale mensenrechtenverdragen geratificeerd: het Verdrag inzake Burger- en Politieke Rechten en het Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten. Maar het land plaatste daar wel kanttekeningen bij. Zo mogen arbeidsmigranten geen lid worden van een vakbond. Alleen als de hervormingen volledig zijn doorgevoerd, zouden deze kunnen helpen om een einde te maken aan de meest problematische aspecten van het zogenaamde kafala-systeem en kunnen arbeidsmigranten naar de rechter stappen als ze worden uitgebuit. Duizenden arbeiders worden echter nog steeds het slachtoffer van misbruiken.

Huishoudhulpen uitgebuit

In een onlangs verschenen Amnesty-rapport staat dat huishoudhulpen in Qatar vaak zo’n 16 uur per dag moeten werken en nooit een dag vrij krijgen, ook al is wettelijk vastgelegd dat een werkdag niet langer dan 10 uur mag duren en het personeel wekelijks een rustdag moet krijgen. Vrouwen die voor het rapport zijn geïnterviewd beschrijven hoe ze verbaal en fysiek worden mishandeld, maar geen van hun werkgevers is daarvoor verantwoordelijk gehouden.

Geen loon uitbetaald

Uit een ander Amnesty-onderzoek blijkt dat zo’n honderd arbeidsmigranten zeven maanden lang aan een bouwproject voor een WK-stadion werkten, zonder loon te ontvangen. De autoriteiten waren hier al bijna een jaar lang van op de hoogte toen Amnesty het rapport publiceerde. De meeste werknemers hebben inmiddels hun loon ontvangen, maar deze zaak toont aan dat zowel de Qatarese autoriteiten als de FIFA  er niet in slagen om de arbeidsmigranten tijdig te compenseren.

Implementatie en meer hervormingen nodig

Om de aanhoudende machtsongelijkheid tussen werkgevers en arbeidsmigranten aan te pakken, moet Qatar de huidige hervormingen beter implementeren. Ook moet het land nieuwe hervormingen doorvoeren en de inspectiemechanismen verbeteren om misbruik snel op te sporen en te stoppen.

Werknemers moeten makkelijker naar de rechter kunnen stappen en er moet een einde komen aan de cultuur van straffeloosheid voor werkgevers die arbeidsmigranten uitbuiten. Daarnaast moeten de arbeidsmigranten vakbonden mogen oprichten. Ook de bescherming van huishoudpersoneel moet worden verbeterd. Voor hen gelden veel van de hervormingen niet.

Amnesty’s oproep

‘Het ter verantwoording roepen van daders is cruciaal om de cyclus van misbruik te doorbreken,’ zegt Cockburn. ‘Qatar moet werkgevers die misbruik maken van de wet laten zien dat hun acties gevolgen hebben, door toezicht te houden op de naleving van wetten en door werkgevers die deze overtreden te bestraffen. Qatar moet een duidelijk signaal geven dat arbeidsmisbruik niet wordt getolereerd.’

Als organisator van het WK heeft de FIFA de verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat bij de voorbereiding en uitvoering van het toernooi de mensenrechten worden gerespecteerd. Daarmee is FIFA ook verplicht om WK-partners ter verantwoording te roepen en zijn macht te gebruiken om Qatar ertoe aan te zetten zijn arbeidssysteem volledig te hervormen.

Met dit in gedachten schrijven Amnesty-afdelingen in meer dan twintig landen naar hun nationale voetbalbonden. Amnesty spoort de bonden aan om een actieve rol te spelen bij het waarborgen van de rechten van arbeidsmigranten. Voetbalbonden zouden de FIFA moeten oproepen om, zowel in besloten kring als in het openbaar, er bij de regering van Qatar op aan te dringen haar programma van arbeidshervormingen uit te voeren voordat het WK van start gaat.