Bron: Wikimedia Commons

Resultaten 30-urenwerkweek Femma tonen aan dat dit het nieuwe voltijds werken kan zijn

Een 38-urige werkweek of zelfs meer belemmert veel mensen in hun dagelijks leven om werk en privé in evenwicht te combineren. Toch zoeken velen de oorzaak en oplossingen bij zichzelf en stellen de manier waarop we op maatschappelijk niveau werk, vrije tijd en zorg verdelen niet in vraag. De Vlaamse vrouwenorganisatie Femma deed dat wel. Een jaar lang zijn ze 30 uur per week gaan werken met loonbehoud van een voltijdse week. Afgelopen maand presenteerden ze de resultaten van dit ‘nieuwe voltijdswerken’.

vrijdag 13 november 2020 18:22
Spread the love

 

‘Wat als we de puzzel van werk, zorg en vrije tijd niet allemaal zelf aan de keukentafels leggen, maar als samenleving inzetten op een innovatief combinatiemodel?’, vraagt Femma zich af. ‘Een model dat ervoor zorgt dat iedereen werk, zorg en vrije tijd kwaliteitsvol kan combineren. Een model dat onbetaalde arbeid – zoals huishoudelijk werk, zorgarbeid en vrijwilligerswerk – als motor van onze samenleving waardeert. Een combinatiemodel dat inzet op een evenwichtige verdeling van betaalde en onbetaalde arbeid tussen mannen en vrouwen.’

Een voltijdse werkweek van 38 uur terugschroeven naar 30 uur, zonder het salaris mee aan te passen, kan een belangrijk onderdeel zijn van dat innovatief combinatiemodel. De 38-urenwerkweek is volgens Femma niet afgestemd op de noden van vandaag. ‘Voor veel mensen is voltijds werken geen haalbare kaart. Velen van hen – vooral vrouwen – werken daarom al in een 30-urenwerkweek. Alleen heet dit vandaag een ‘viervijfde’. Wie viervijfde werkt wordt vaak niet gezien als de ‘ideale’ werknemer en daarnaast heeft het voor de werknemer grote financiële nadelen. Maar in plaats van de motivatie van mensen in vraag te stellen, zouden we de voltijdse norm in vraag mogen stellen’, aldus Femma.

Al eeuwenlang werkt Femma rond het combineren van werk, zorg en vrije tijd. “We vertrekken daarbij vanuit twee principes”, vertelt medewerkster Ilse De Voort. “Namelijk dat alle vormen van arbeid belangrijk zijn, én dat iedereen werk, zorg en vrije tijd op een kwaliteitsvolle manier zou moeten kunnen combineren. Dat is vandaag helaas voor velen nog niet het geval. Het valt ons op dat mensen last hebben van die ratrace maar geen uitweg zien. Als we vragen of een 30-urenwerkweek een oplossing zou kunnen zijn, dan vinden ze het moeilijk om die zich te verbeelden. Dat deed ons beseffen dat we er niet alleen gingen komen met een theoretisch pleidooi voor het ‘nieuwe voltijds’, maar dat we ook de daad bij het woord moeten voegen, zoals David Graeber die onlangs gestorven is, ook benadrukte: ‘Door direct actie te ondernemen dat ons doet beseffen dat er alternatieven zijn op de bestaande situatie. Het doet ons nadenken over hoe wij onszelf en de samenleving willen organiseren. Het leidt tot reflectie. Wanneer mensen experimenteren, beseffen ze plots dat er veel meer mogelijk is dan ze aanvankelijk beseffen. Het opent perspectieven.’ Dat was voor ons de aanleiding om dit actieonderzoek daadwerkelijk op poten te zetten en gedurende 1 jaar 30 uur te werken met loonbehoud, de resultaten daarvan op verschillende levensdomeinen in kaart te brengen en ze dan aan de samenleving te presenteren.”

Wat zou je met de extra tijd doen?

Stel 30 uur wordt de nieuwe voltijdse werkweek. Welke invloed zou dit hebben op jouw leven? Wat zou je met de extra tijd doen? Is het een mogelijkheid om werk, zorg en vrije tijd beter op elkaar af te stemmen? En welke invloed heeft het op de organisatie, de werkdruk en de productiviteit? Femma onderzocht het door in 2019 een jaar lang in het nieuwe voltijds te gaan werken. Ze voerden dit experiment uit onder begeleiding van de TOR-onderzoeksgroep van de Vrije Universiteit Brussel en Kind & Samenleving. Ze hebben gekeken naar de impact van de 30-urenwerkweek op de combinatie van werk, zorg en vrije tijd, de manier waarop het werk werd georganiseerd en beleefd, de organisatie en beleving van huishoudelijke taken en zorg, de persoonlijke vrije tijd, de sociale relaties, het mentaal en fysiek welzijn en de beleving van de gezinstijd door kinderen van de personeelsleden. Nu een jaar later – en midden in de coronacrisis waar voor velen een 30-urige werkweek met loonbehoud een welkome verandering zou zijn – hebben ze de resultaten naar buiten gebracht van de beleving en de manier waarop ze met tijd omgingen in de 30-urenweek in 2019 tegenover de 36-urenweek in 2018.

Allereerst heeft Femma wel een aantal aanpassingen doorgevoerd om een 30-urenwerkweek mogelijk te maken. Om te voorkomen dat de werkdruk stijgt, maar dezelfde doelen wel behaald worden is voor 70 procent van de uren die minder gewerkt werden, extra personeel gezocht. Ook werden de medewerkers gecoacht om bewust om te gaan met hun tijd, zowel thuis als op het werk.

Een belangrijk resultaat is dat deze verkorte voltijdse werkweek bij de medewerkers zorgde voor meer combinatiegemak. Gemiddeld zijn voltijdse medewerkers 4u55min per week minder gaan spenderen aan arbeid en gemiddeld 2u18 min per week minder aan werk gerelateerde verplaatsingen. Dit laatste komt ook doordat een meerderheid ervoor had gekozen om 30 uur in 4 dagen te werken in plaats van het te verspreiden over 5 werkdagen. ‘De combinatie van werk, zorg en vrije tijd verloopt vlotter. Medewerkers ervaren minder het werk-privé-conflict. Dat wil zeggen dat ze minder negatieve invloeden van het werk op het privéleven ervaren, zoals je schuldig voelen dat je minder aanwezig bent thuis omdat je veel verantwoordelijkheden hebt op je werk, of dat je je thuis moeilijk kan ontspannen omdat je piekert over werkzaken’, aldus Femma. Een medewerker gaf tijdens het traject aan: “Na een maandje uitproberen, voel ik mij toch al veel rustiger. Rustiger in mijn hoofd, maar ook rustiger in mijn hart. Door de vrijgekomen tijd kan ik mijn huishouden beter organiseren. De zorg voor mijn kindjes verloopt ook iets vlotter (lees: een minder stressy mama). En ik kan ook eens iemand anders een dienst bewijzen, zonder mijzelf te moeten wegcijferen.”

Betere band met de kinderen en minder huishoudstress

Van de vrijgekomen tijd spendeerden de voltijdse medewerkers gemiddeld de meeste tijd aan het huishouden, namelijk 37 procent, vervolgens aan vrije tijd, namelijk 28 procent, en dan aan persoonlijke verzorging, namelijk 20 procent. Aan kinderzorg en sociale participatie / onbetaalde hulp is van de extra vrijgekomen tijd respectievelijk gemiddeld 6 en 5 procent besteed.

De kortere werkweek verhoogde volgens Femma de kwaliteit van de verschillende levensdomeinen zoals kinderzorg, huishouden en vrije tijd. Dankzij het betere evenwicht tussen werk, zorg en vrije tijd ervaarden de medewerkers minder huishoudstress en minder druk op de vrije tijd. En bij de ouders met kinderen ging de band erop vooruit. Dat beaamden ook hun kinderen.

Daarbij ervaarden de medewerkers meer autonomie. Het nieuwe voltijds zorgde voor extra tijd die ze naar believen kunnen invullen. Natuurlijk verloopt de werkelijke tijdsbesteding soms anders dan van tevoren gewenst, maar de meerderheid is tevreden over hoe ze hun extra tijd uiteindelijk invulden. Ook de kinderen van de medewerkers gaven aan meer grip te hebben op de gezinstijd. Jeroen Lievens, medewerker van Femma: “Ouders zijn per week nog iets meer tijd gaan spenderen aan hun kinderen. Bij jonge kinderen gaat het hier om extra zorg, opvoeding en begeleiding. Bij oudere kinderen zagen we een verschuiving van tijd aan verzorging en begeleiding naar extra sociale contacten met de kinderen. Er is een verschuiving zichtbaar van samen zijn naar samen doen. In de 30-urige werkweek doen ouders meer activiteiten samen met de kinderen, terwijl in de 36-urige werkweek ouders wel vaak in dezelfde ruimte waren met hun kinderen maar niet dezelfde activiteiten deden.” Er is nu meer mogelijkheid om een spelletje te spelen, of om thuis huiswerk te maken in plaats van op school. “Kinderen hebben ook het gevoel dat ze meer inspraak hadden op hoe de tijd verdeeld kan worden”, zegt Lievens. “Daarnaast gaven kinderen aan dat doordat er in de 30-urenweek meer ademruimte was, de dagelijkse overgangsmomenten zoals ‘s ochtends met zijn allen vertrekken naar school en werk en ’s avonds terug thuiskomen, rustiger verliepen en ze minder stress ervaarden.”

Een ander voordeel is dat er meer rust, tijd en ruimte is om het huishouden te doen. Het huishouden is natuurlijk niet hetgeen waar de medewerkers het liefst hun extra tijd aan besteden, maar doordat er nu meer tijd voor is, staat er geen druk op en kan het meer ontspannen en met meer aandacht worden uitgevoerd. “Ook hadden ze minder nood om die taken te combineren met andere taken, waardoor ze minder hoefden te multitasken”, legt Lievens uit.

Een medewerker getuigde tijdens het traject: “Wat dat huishoudelijk werk en zorgwerk betreft, door het feit dat dat minder onder druk staat, wordt dat prettiger om te doen. Dan is een maaltijd bereiden iets wat ook een zenoefening kan zijn.” Bij enkelen zorgde de verdeling van het huishouden wel voor iets meer spanning met hun partner omdat er meer taken op henzelf vielen, maar dat komt natuurlijk doordat de partner geen 30-urenwerkweek had.

Meer rust ipv extra nieuwe hobby’s

Uit het experiment blijkt dat bij de medewerkers van Femma de ‘drukte van het werk’ niet werd ingewisseld voor een ‘drukke agenda in de vrijgekomen tijd’, maar dat er daadwerkelijk meer rust is. Medewerkers zijn hun extra vrije tijd niet gaan spenderen aan nieuwe hobby’s, maar vooral aan hobby’s en vrijetijdsbesteding die ze al deden. Hierdoor steeg de kwaliteit van hun vrije tijd en tegelijkertijd daalde de vrijetijdsdruk omdat ze het gevoel hadden dat ze hun vrije tijd beter konden inplannen.

Ook hadden de medewerkers duidelijk meer tijd voor sociale contacten, babbeltjes en bezoek. Deze stijging was vooral zichtbaar bij gezinnen met jonge kinderen, die meer tijd gingen spenderen met familie. Ten slotte gaven de medewerkers aan meer tijd te hebben voor zelfzorg, zoals meer tijd om eens rustig te ontbijten, eens naar de kapper te gaan of naar de kinesist te gaan. De overgrote meerderheid geeft aan op deze manier wel vol te houden om tot aan de pensioenleeftijd te werken, terwijl ze daarover bij een 36-urenwerkweek niet zeker waren.

Daarnaast hoefden minder werknemers te ‘schipperen tussen tijd en geld’, stelt Femma. Normaal kan je ouderschapsverlof of tijdskrediet opnemen als je thuis- of privésituatie erom vraagt een periode iets minder te werken, maar dit is niet voor iedereen een optie omdat deze slecht vergoed zijn. Met de 30-urenwerkweek kon iedereen werk, zorg en vrije tijd op een kwaliteitsvolle wijze combineren, zonder financieel te moeten inleveren. Bovendien was het voor de medewerkers die normaal een deeltijdse 28-urencontract hadden nu mogelijk om over te gaan naar een voltijdse 30-urenwerkweek, waardoor ze direct recht hadden op financiële voordelen.

Impact op productiviteit?

En wat betekende de 30-urenwerkweek voor Femma als organisatie? Als eerste was de impact op de productiviteit bij Femma positief doordat de medewerkers met dit ritme een betere focus hadden, minder multitasken en meer werkten in functie van de doelen van het team. Dat terwijl de werkdruk volgens de medewerkers niet steeg, dankzij de vervangende tewerkstelling. Daarnaast leverde het voor Femma 12.000 euro op doordat het aantal overuren dat gewerkt werd daalde en het aantal opgenomen ‘baaldagen’ sterk afnam, bij de voltijdse medewerkers zijn deze met 22 procent gedaald. Voor de overheid scheelt deze nieuwe manier van werken trouwens werkloosheidsuitkeringen, dankzij de extra tewerkstelling die Femma met het nieuwe voltijds creëerde. En over de kwaliteit van het werk, zowel op individueel niveau als op organisatieniveau, is door de medewerkers positief geëvalueerd. Aan het eind van 2019 had Femma haar jaardoelen behaald.

Uiteraard tonen de resultaten van dit experiment bij Femma slechts een fractie van de impact die de 30-urenwerkweek kan hebben op organisatie, mens en samenleving. ‘Ze tonen dat structurele kaders sterk bepalend zijn voor onze individuele vrijheid en handelingsmogelijkheden’, aldus Femma.

Verkeerde houding tegenover werk

“Dit is ontzettend belangrijk”, volgens psycholoog Paul Verhaeghe, die reageert op deze onderzoeksresultaten, “omdat wij al geruime tijd een compleet verkeerde houding hebben tegenover werk en tewerkstelling. Het bepaalt ons leven van de schooltijd tot ons pensioen. Dat zit echt fout. We moeten hier iets in zien te veranderen, want het maakt ons ziek. Een manier is arbeidstijdverkorting. Het is niet de enige oplossing, maar wel een goed begin.”

Femma interviewt Paul Verhaeghe over de resultaten van het experiment.

“Er is een maatschappelijke druk die ons opgelegd wordt. Deze komt vanuit de zorg, sociale media, opvoeding, het zit overal. De centrale boodschap is dat het nooit goed genoeg is, je kan altijd een betere versie van jezelf worden. In de context van werk betekent dat: harder werken, meer carrière maken. En dat betekent weer dat wij eigenlijk zeer on-vrijgevochten zijn. Die maatschappelijke druk zorgt voor een vervreemding die we kunnen voelen. Het feit dat mensen weer kunnen beslissen wat ze met hun tijd gaan doen zorgt ervoor dat je een stukje autonomie terugkrijgt, het zorgt voor een bewustwording van de vraag: ‘Hoe ga ik mijn tijd invullen?’ Ik denk dat dit op de achtergrond een van de belangrijkste effecten is van dit onderzoek.”

“Dit onderzoek bevestigt dat mensen die minder hard moeten werken, maar hun loon kunnen behouden, meer vrijheid krijgen en zich daardoor gelukkiger voelen. Het is niet vreemd dat een aantal mensen wel juist langer wil werken. Arbeidstijdverkorting zorgt ervoor dat mensen kunnen kiezen.”

Hoe komt het dat hoewel een 38-urige werkweek mensen belemmert, velen dit niet in vraag stellen? “Zo’n 40 à 50 jaar geleden worstelden veel mensen met normen die opgelegd werden vanuit de katholieke kerk. Toch stelden velen deze niet in vraag en degene die dat wel deed werd scheef bekeken. Die versie was zo dominant, dat mensen het niet in vraag durfden te stellen. Vandaag hebben we een nieuwe religie en dat heeft alles te maken met het neoliberale marktdenken van ‘werk is je leven’ en ‘leven is je werk’. Dit begint al tijdens je opleiding als kind, je stelt het niet in vraag want je hebt het al 20 jaar ingeademd. Pas als anderen het in vraag beginnen te stellen, begin je erover na te denken. Daarom is dit onderzoek zo belangrijk.”

Hagelschot die verschillende doelen beetje raakt

“Maar de kortere werkweek is geen wonderoplossing voor een groot probleem”, waarschuwt professor Stan De Spiegelaere die aan het Europees vakbondsinstituut werkt, als reactie op de onderzoeksresultaten. “Met de kortere werkweek willen we een hele reeks aan maatschappelijke problemen aanpakken. De kortere werkweek heeft daar een positief effect op, maar lost geen enkele van deze problemen op. De kortere werkweek kunnen we eerder omschrijven als een hagelschot die verschillende doelen een klein beetje raakt.”

Professor Stan De Spiegelaere over de resultaten van het experiment van Femma.

In de laatste vijf tot tien jaar is de kortere werkweek terug op de vakbondsagenda gekomen. “Mensen zien dat ze bepaalde controle op hun arbeidstijd aan het verliezen zijn. In de bediendensector zien we dat door digitalisering het verschil tussen arbeidstijd en privétijd vervaagt. Maar ook in industriële sectoren zie je dat mensen door de flexibilisering van de arbeidstijd minder controle hebben over hun tijd”, zegt De Spiegelaere. “Vanuit dat perspectief zijn er een aantal randvoorwaarden hoe een verkorte werkweek moet ingevoerd worden. Zo moet het een recht worden in plaats van een gunst, zodat het verankerd wordt in een collectieve arbeidsovereenkomst, zoals ook bij Femma is gedaan. Daarnaast moeten we niet enkel kijken naar de structuur, oftewel het aantal werkuren, maar ook naar de cultuur die bestaat rond die werkuren. In bepaalde werksectoren, bestaat er zoiets als het long-working-hours-culture. Als je lang achter je bureau zit, ongeacht wat je doet, ga je gezien worden als iemand die gemotiveerd is en krijg je hogere promotiekansen. Dat is een werkcultuur-probleem. Het is belangrijk dat ook die cultuur aangepakt wordt.”

“Tijdens covid zien we dat vanuit syndicaal perspectief veel meer defensief wordt gekeken naar de kortere werkweek. Verschillende vakbonden zeggen dat we naar een vierdagenwerkweek moeten gaan omdat we zo ontslagen kunnen vermijden. We weten dat dit werkt op bedrijfsniveau en dat het helpt met de hulp van de staat. De vraag is, kunnen we dat ook organiseren voor een langere periode voor een hele economie. En dan zien we dat er toch wel redelijk wat beweging is.”

“De vraag is nu: wat moeten we doen na covid? Wat moeten we doen voor de toekomst? We moeten de kortere werkweek collectief gaan benaderen, in de zin van niet enkel focussen op bepaalde segmenten van de arbeidsmarkt. We proberen met de kortere werkweek een aantal maatschappelijke problemen aan te pakken, zoals gendergelijkheid, werkgelegenheid en welzijn op het werk. Dat zijn problemen die je individueel voelt, maar het zijn wel collectieve maatschappelijke problemen. En voor collectieve maatschappelijke problemen hebben we geen individuele oplossingen nodig, voor collectieve maatschappelijke problemen hebben we geen deeltijdswerk nodig waar in feite de volledige kost van de kortere werkweek betaald wordt voor het individu. We hebben collectieve oplossingen nodig.”

“We kunnen dat vergelijken met de pandemie. Als je ziek bent door corona voel je dat individueel, je gaat proberen jezelf medicijnen te geven om je beter te voelen. Maar de oplossing voor de pandemie is niet een medicijn, maar een vaccin die preventief werkt voor de mensen die de problemen zullen voelen, maar ook voor de mensen die misschien minder problemen zullen voelen, minder de ziekte zullen voelen. Op dezelfde manier moeten we de kortere werkweek collectief gaan aanpakken, als een preventieve oplossing. Femma zet met haar onderzoek een serieuze stap naar voren voor ons om na te denken hoe we dat vaccin kunnen vormgeven, hoe kunnen we dat vaccin het best in elkaar steken zodat het voor iedereen werkt.”

Creative Commons

dagelijkse newsletter

take down
the paywall
steun ons nu!