Amerikaanse politieke analisten kijken best eens naar Bolivia. Na 3 november staat de VS wellicht een Boliviaans scenario te wachten: verkiezingen met een duidelijke overwinnaar maar toch gecontesteerd. Net zoals de VS is Bolivia diep verscheurd. En net zoals in Bolivia lijken de verkiezingen in de VS niet meteen een uitweg voor de bestaande polarisatie.
“We willen een militaire regering!”
Op 18 oktober 2020 won de socialistische partij MAS1 van presidentskandidaat Luis Arce de verkiezingen met 55,1 procent van de stemmen. Op 8 november vindt de machtsoverdracht plaats. De belangrijkste tegenstrevers Carlos Mesa en Fernando Camacho hebben hun nederlaag aanvaard en de VS, de EU en de OAS (Organisatie van Amerikaanse Staten) feliciteerden Arce. Desondanks weigeren enkele extreem-rechtse groeperingen de uitslag te erkennen en roepen ze het leger op een militaire regering te installeren.
‘Fraude’ is hun slogan, wegblokkades en bidden in de openbare ruimte hun middel. Agro-hoofdstad Santa Cruz wordt inmiddels reeds dagen lamgelegd door een handvol extreem-rechtse bendes en ook in de Cochabamba en La Paz zoeken misnoegde radicalen de steun van het leger.
“We willen een militaire regering tot we eerlijke verkiezingen zonder fraude kunnen organiseren”, klinkt het bij het radicale Unión Juvenil Cruceñista, een extreem-rechtse jongerenorganisatie. Het beruchte Comité pro Santa Cruz, een streng katholieke en conservatieve burgerbeweging uit miljoenenstad Santa Cruz, trekt opnieuw de fraudekaart.
Rómulo Calvo, voorzitter van het extreemrechtse Comité pro Santa Cruz, weigert het resultaat van de verkiezingen te aanvaarden. Foto: screenshot video Comité pro Santa Cruz
“We hebben bewijzen gevonden van fraude”, zei Rómulo Calvo, voorzitter van het Comité, tijdens een persconferentie. Zonder enig bewijs en tegen alle waarnemingen in zaait zijn organisatie daarmee opnieuw twijfel over de verkiezingen.
Verliezend presidentskandidaat Carlos Mesa verwerpt hun aanklacht echter en roept op het democratische resultaat te respecteren, maar krijgt bij hen voorlopig geen gehoor. Hij was nochtans de grote aanstoker van het fraude-narratief midden 2019, dat sindsdien een eigen leven ging leiden en waarover hij geen controle meer heeft. Ook president Trump waarschuwt voor ‘fraude’ en dreigt daarmee elk verkiezingsresultaat onderuit te halen.
Het fraude-narratief
‘We roepen de Boliviaanse bevolking op om de resultaten rustig af te wachten. Volg sociale media maar laat je niet opjutten. Check jouw bronnen en wees verantwoordelijk’, zei de hoofdredacteur van de Boliviaanse krant La Razón een dag voor de verkiezingen van 18 oktober 2020.
De Boliviaanse verkiezingen van 20 oktober 2019 lagen nog vers in het geheugen. Die werden ongeldig verklaard nadat de OAS de fraudeclaim van Carlos Mesa bevestigde in een rapport waarin ze spraken over ‘manipulatie’ en ‘onverklaarbare evoluties’ in de tellingen van het de uitgebrachte stemmen.
Dit fraude-narratief was dé mobiliserende kracht van de oppositie en leidde tot de staatsgreep tegen president Evo Morales. De Boliviaanse legertop ‘adviseerde’ de president het land te verlaten en de transitieregering van Jeanine Áñez kreeg vorm.
Map: googlemaps.com
In 2020 werd het eindrapport van de OAS meermaals in vraag gesteld door tal van internationale onderzoeken. “Er was geen sprake van grootschalige statistische fraude”, was de eindconclusie. Desondanks bleven enkele groeperingen halsstarrig vasthouden aan hun relaas over de fraudeleuze verkiezingen van ‘dictator Evo’ (Morales).
Met de grootste voorzichtigheid werden de nieuwe verkiezingen van 18 oktober 2020 voorbereid. De vrees bestond dat het verkiezingsresultaat opnieuw verworpen zou worden, zeker omdat de peilingen rekening hielden met een eventuele tweede ronde (omdat de kloof tussen Arce en Mesa net geen 10 procent zou bedragen2).
“Aanvaard de resultaten van de verkiezingen, wat ze ook moge zijn”, klonk het bij tal van internationale waarnemers voor de verkiezingen van oktober 2020. De resultaten kwamen binnen en politieke analisten werden gerustgesteld. De monsterscore van Arce liet geen ruimte voor twijfel of fraude, de teleurgestelde oppositie legde zich neer bij de resultaten en het land leek even te berusten. De waarnemers van de EU en de OAS waren het roerend eens en spraken over “transparante verkiezingen”. Maar het fraude-spook dook al snel weer op.
Polls, polls, polls
De opiniepeilingen zaten er goed naast. Centrum-rechtse en populaire krant Página Siete gaf Arce een maand vóór de verkiezingen 27,1 procent van de stemmen, niet eens de helft van zijn uiteindelijke stemresultaat. Andere peilingen bleven ook ver onder de grens van 50 procent, ook de peilingen van het internationale progressieve onderzoeksinstituut CELAG.
De stemvoorkeur op het platteland blijft een blinde vlek voor veel peilingbureau’s, de parallel met de Amerikaanse Rust Belt is makkelijk te trekken3. De meeste peilingen voorspelden een tweede ronde, tussen MAS-kandidaat Arce en runner-up Carlos Mesa. In een tweede ronde zou Mesa de anti-MAS-stem wel binnenhalen en de overwinning verzekeren. Arce klopte echter af op 55,1 procent, Carlos Mesa op 28,8 procent. Het was niet de eerste keer dat de Boliviaanse peilingbureau’s de bal volledig misslaan.
Geen van de extreme groeperingen die vandaag de verkiezingsresultaten opnieuw verwerpen, beroepen zich op de peilingen. Toch hadden de polls invloed. Ze hebben maanden voor de verkiezingen de toon gezet en deden het wantrouwen ten aanzien van de échte verkiezingsuitslag toenemen. “Hier is sowieso gesjoemel in ´t spel”, lees je op sociale media. De MAS werd 30-40 procent toegedicht maar eindigt plotsklaps met maar liefst 55,1 procent van de stemmen.
Bloed en eer
De Boliviaanse stemvoorkeur volgt een aantal heel duidelijke breuklijnen. De overwinning van de MAS op het platteland was verpletterend, de stedelijke stem werd dan weer meer verdeeld onder de kandidaten. Socio-economisch was het stemprofiel ook glashelder. Hoe armer, hoe groter de kans op een MAS-stem.
Extreemrechtse motorbendes van de Resistencia Juvenil Cochala rijden door Cochabamba. Foto: soyquillacollo.wordpress.com
Maar ook het identitaire thema speelde mee. De MAS was en is in 2020 bij uitstek de partij waar de boeren- en inheemse bevolking zich nog steeds mee identificeert. Het identitaire thema werd ook uitgespeeld door de tegenstanders van de MAS. Tegenkandidaat Fernando Camacho – hij behaalde 14 procent – predikte het verzet vanuit zijn thuisstad Santa Cruz. De Camba’s, zoals de inwoners van Santa Cruz zich graag noemen, stemden voluit op Camacho. De Colla’s daarentegen, wat staat voor de bewoners van de Altiplano4 en een eerder pejoratieve minachtende bijklank heeft, gingen opnieuw massaal voor de MAS.
“Al wie niet springt is een Indiaan”, zong de hysterisch massa tijdens een rally in Santa Cruz op 21 oktober, drie dagen na de verkiezingen. Toen verzamelde een mensenmassa aan het standbeeld El Cristo in Santa Cruz om zijn eisen kracht bij te zetten. “Deze verkiezingen zijn frauduleus”, getuigde een betoger.
Drie dagen later werden wegblokkades opgetrokken in Santa Cruz. Racistische leuzen gingen viraal en werden opvallend negatief of positief ontvangen. De belangrijkste politici van het land namen afstand van het geweld en de extreme taal.
Radicale organisaties zoals de Resistencia Juvenil Cochala of de Unión Juvenil Cruceñista hebben dan wel geen grote aanhang, ze zijn wel degelijk een gevaar voor de wankele Boliviaanse democratie. Meer dan ooit gaan verkiezingen over identeit, waarden en normen, in Bolivia maar ook in de VS. Een electoraal verlies is dan ook vaak een persoonlijk verlies, een nederlaag slikken wordt dan veel moeilijker.
In the meantime
Op 8 november neemt Arce het schip over. De economische vooruitzichten zijn somber. Volgens het IMF gaat het land een economische krimp van 7,9 procent tegemoet en de vrees voor een tweede coronagolf groeit.
Het Boliviaanse parlement blijft in handen van de MAS en bestaat voor 51,9 procent uit vrouwen. Andrónico Rodríguez, vakbondsleider uit de coca-regio Chaparé en vertrouweling van Morales, wordt voorzitter van de Senaat.
Tijdens de laatste zitting van het vorige parlement werden een aantal wijzigingen van het reglement voorgesteld waaronder een aantal artikels over het gebruik van de tweederdemeerderheid. Voor het Comité pro Santa Cruz en politieke tegenstrevers als Carlos Mesa en Fernando Camacho is dit een bewijs dat de MAS “opnieuw de weg opent naar de socialistische dictatuur”.
Notes:
1 De Movimiento al Socialismo (MAS) is meer een samengaan van meerdere linkse bewegingen en tendensen dan een klassieke politieke partij met een duidelijke structuur.
2 Volgens de kieswet is een kandidaat in de eerste ronde verkozen met 50 procent (plus één) van de stemmen of met meer dan 40 procent én 10 procent verschil met de tweede sterkste kandidaat.
3 De Rust Belt (de roestgordel) refereert naar de VS-staten in de Midwest die de voorbije tientallen jaren geteisterd worden door het ineenstorten van de industrie, de mijn bouw en de grote fabrieken van de auto-industrie en de wapenbedrijven. Deze staten hebben een zeer verarmde bevolking van voormalige arbeidersgezinnen.
4 De Altiplano (letterlijk ‘de hoogvlakte’) wordt ook de Collao genaamd, vandaar de Colla’s. Deze vlakte strekt zich uit over Chili, Peru en Bolivia op een hoogte van gemiddeld 3300 meter.
