Al meer dan vijf jaar ontsnapt de NMBS-groep aan een schandaal dat haar reputatie zou kunnen aantasten op een uiterst gevoelig luik van haar activiteiten: de veiligheid op het spoor. Verschillende van haar onderaannemers worden verdacht van sociale fraude en valsheid in geschrifte bij het onderhoud van de locomotieven. Deze zaak is tot nu toe nooit openbaar gemaakt.

Een politieonderzoek wordt voor het ogenblik uitgevoerd door de Centrale Directie van de bestrijding van de zware en georganiseerde criminaliteit. Aangezien de voornaamste verdachte, een advocaat die ervan verdacht wordt koppelbaas te zijn, tevens plaatsvervangend rechter is, werd het onderzoek onder de verantwoordelijkheid geplaatst van een magistrate van het Hof van Beroep in Brussel. De oudste feiten gaan terug tot 2011, amper een jaar na de ramp van Buizingen.

Proces van Buizingen in beroep

Ter herinnering, twee treinen die op hetzelfde spoor terechtkwamen op 15 februari 2010 om 8u28 (net buiten het station van Halle) zijn met hoge snelheid tegen elkaar gebotst. In november 2020 zal een proces in hoger beroep het vonnis in eerste aanleg moeten herbekijken, dat eind 2019 werd geveld (zie Echte daders ramp Buizingen blijven straffeloos).

De NMBS en haar zusteronderneming netbeheerder Infrabel werden samen verantwoordelijk gesteld voor het overlijden van 19 reizigers en de ernstige verwondingen van een dertigtal overlevenden. Eén van de gebreken qua vooruitziendheid en voorzorg vanwege de NMBS, het laatste echte grote staatsbedrijf, was het niet uitrusten van de treinen met een voldoende efficiënt automatisch remsysteem.

Hierover merkten de rechtbanken op dat als er sprake was geweest van een massale investering “in de veiligheid” “geen doden zouden zijn gevallen”. Het vonnis in eerste aanleg gaf de bestuurder die een rood licht had voorbijgereden geen gevangenisstraf. De rechtbank was met name van mening dat zijn werkomstandigheden verre van ideaal waren.

Uit het gerechtelijk onderzoek (over de sociale fraude) blijkt dat één onderaanneming vijf andere, Slowaakse en Hongaarse, verbergt.

De zaak van sociale fraude die Médor hier aan het licht brengt, betreft meer bepaald de operaties in de werkplaatsen waar de treinen van de NMBS regelmatig worden onderhouden. De NMBS heeft er twaalf. Volgens de gerechtelijke documenten die Médor kon inkijken, werden in minstens vier daarvan overtredingen gemeld: in Schaarbeek (Brussel), Charleroi, Stockem (Aarlen) en Kortrijk. In de drie gewesten van het land dus.

2,33 euro per uur

Tot op heden werd de NMBS nog niet strafrechtelijk aansprakelijk gesteld. Het onderzoek betreft twee van haar vertrouwde partners, de groep Siemens AG¹ en haar trouwe bondgenoot SPIE Belgium². Siemens heeft van de NMBS één van de omstreden contracten voor het onderhoud van treinstellen verkregen. Het bedrijf SPIE Belgium coördineerde de betrokken onderhoudswerkzaamheden. Dit is een dochteronderneming van de Franse reus SPIE, Europees leider in de zeer specifieke niche van elektrische, mechanische en HVAC (verwarming, ventilatie, luchtkoeling)-techniek.

Het Slowaakse bedrijf All Technic factureert zelf GTJ Constructis aan bodemprijzen voor werken op NMBS-treinstellen in 2015. Screenshot medor.coop

In dit onderzoek wordt het bedrijf SPIE Belgium met 1.850 werknemers op Belgische bodem en een jaarlijkse omzet van 330 miljoen euro, dat in de buurt van het Brusselse Zuidstation vlak naast zijn historische klant is gevestigd, ervan verdacht een systeem van zwartwerk en ontwijking van patronale sociale zekerheidsbijdragen te hebben opgezet.

Uit het gerechtelijk onderzoek blijkt dat een onderaannemer van SPIE – op werven die geen verband houden met de NMBS – één van zijn Hongaarse arbeiders deed werken voor … 2,33 euro per uur.

Zoals altijd in de strijd tegen fraude begon alles met een banale tussenkomst van de sociale inspectie, in dit geval in één van de vele bedrijven van de Belgische zakenman Georg Szabo, geboren in Wenen op 23 april 1959, die tevens plaatsvervangend vrederechter is in Molenbeek³.

Deze advocaat/zakenman met vele talenten is niet noodzakelijk een treinliefhebber. Hij levert arbeidskrachten in meerdere sectoren, waaronder de energiesector. Sinds 2007 is hij ook één van de managers van het Portugese uitzendbureau Luso Basto Serviços, dat vooral gebruik maakt van Braziliaans personeel. Bij SPIE heeft Szabo echter vooral arbeiders uit Oost-Europa geleverd.

Huiszoeking bij een rechter

Op illegale wijze, zonder hen te registreren, zonder de vereiste procedures te volgen, terwijl het in principe toch om “gedetacheerde” werknemers gaat (afkomstig uit andere EU-lidstaten en die hoge belastingen vermijden in het land van de tewerkstelling)? De adviezen van gespecialiseerde onderzoekers in het arbeidsrecht zijn allen positief.

Het in 2014 gestarte onderzoek leidde tot een huiszoeking bij hun baas, die volgens een gerechtelijk document “een koppelbaas van goedkope arbeidskrachten” is. Op woensdag 11 oktober 2017 werden in het kantoor en de privé-woning van Georg Szabo in Brasschaat (ten noorden van Antwerpen) alle compromitterende documenten meegenomen voor onderzoek.

Dit doet men niet zonder ernstige aanwijzingen van schuld: wegens de status van de advocaat-ondernemer, die hem volgens het jargon een ‘jurisdictioneel privilege’⁴ geeft, is het een magistraat van een hof van beroep – en niet een ‘eenvoudige’ onderzoeksrechter – die het dossier onder handen neemt. Laten we ondertussen niet vergeten dat Georg Szabo geniet van het vermoeden van onschuld⁵.

In één onderdeel van het onderzoek werden 150 onregelmatigheden aangetroffen die voor de betrokken bedrijven een financiële bonus van meer dan 400.000 euro opleverde.

Deze vermeende fraude houdt in dat vrij grote bedragen werden ontdoken. Bij het onderzoek, dat betrekking heeft op onderhoudswerkzaamheden voor de NMBS en in theorie werd toevertrouwd aan SPIE/Siemens, zouden ongeveer 150 vastgestelde onregelmatigheden een financiële bonus van 455.608,45 euro hebben opgeleverd via de door Szabo en consorten gecontroleerde onderneming GTJ Constructis.

Een proces-verbaal verwijst naar “systematische inbreuken”. GTJ Constructis heeft zich willen profileren als enige onderaannemer voor SPIE en Siemens. In werkelijkheid droegen de werknemers volgens het onderzoek de helmen van vijf andere microbedrijven uit Hongarije en Slowakije, waar de lonen zwaar werden ingekrompen en het personeel gedwongen wordt te werken zonder enige sociale bescherming.

“Ik begrijp niet waarom de NMBS hier niet rechtstreeks verantwoordelijk voor is”, fluistert een gerechtelijke bron. “Het is bovendien in haar eigen onderhoudswerkplaatsen dat verschillende en herhaaldelijke overtredingen werden vastgesteld. Het is een beetje te gemakkelijk voor de eindklant om te zeggen dat hij niets heeft gezien en niets wil weten. We zien dit ook in veel bouwdossiers.”

“We hebben de alarmbel geluid”

Is het gevaarlijk om sociale dumping te aanvaarden in onderhoudswerkplaatsen waar uiterste concentratie vereist is en waar gegeven instructies duidelijk moeten worden begrepen?

Bij ACV-Transcom, de tak van de christelijke vakbond die het spoorwegpersoneel verdedigt, zegt men reeds in 2015 de alarmbel te hebben geluid over deze ketens van onderaanneming en het daaruit voortvloeiende gevaar voor de veiligheid. Op basis van klachten van zijn leden, voornamelijk over het onderhoud van de sporen, heeft ACV-Transcom een volledig dossier overgemaakt aan de ondernemingsraad van Infrabel, die verantwoordelijk is voor het spoorwegnet.

Factuur 7 oktober 2014 van bvba GTJ Constructis meldt aan SPIE Belgium dat ze op een week bijna 1000 uren heeft gepresteerd in NMBS-werkplaatsen Stockem en Schaarbeek. Vermelde uurprijs 29,50 euro is niet wat subcontractanten van deze onderaannemer ontvingen. Screenshot medor.coop

“Het begin van deze misstanden gaat tien of vijftien jaar terug. Steeds meer werk wordt uitgevoerd door onderaannemers van onderaannemers. Het personeel van Infrabel beperkt zich vaak enkel tot eenvoudig toezicht. Het grote probleem is dat veel van deze werknemers geen Frans of Nederlands begrijpen en actief zijn op de sporen in de buurt van hoogspanningsinstallaties. Er wordt een contactpersoon ter beschikking gesteld van Infrabel om de doorstroming van instructies te vergemakkelijken, die soms dringend zijn, maar deze persoon moet vaak drie of vier werkplekken beheersen”, aldus Marianne Lerouge, woordvoerdster van ACV-Transcom.

Aanvankelijk zou Infrabel, het zusterbedrijf van de NMBS, zijn houding niet hebben gewijzigd. Zo vond het bedrijf bijvoorbeeld de kafka van talen op de werven, niet zijn probleem. “Met de nieuwe CEO Benoit Gilson⁶ werd het debat heropend. Hij is bereid na te denken over het opnieuw internaliseren van bepaalde activiteiten om zo minder afhankelijk te zijn van externe bedrijven. We voelen eindelijk een opening voor discussie”, voegt de vakbondsvrouw eraan toe.

“Te veel ongevallen!”

ACOD-Spoor heeft kritiek op zowel de NMBS als Infrabel. De socialistische vakbond citeert het (slechte) voorbeeld van de HST-werkplaats van Vorst: “Deze site moet net als een luchthaven worden beveiligd. Er werken echter te veel onderaannemers. De NMBS maakt gebruik van onderaannemers voor bepaalde activiteiten zoals de installatie van WiFi in de treinen, de programmering van elektronische componenten, het schoonmaken van de treinen, de logistiek, enz. Ze hebben deze contracten verworven door bodemprijzen te bieden. Ze verzekeren hun winsten door werknemers uit heel Europa in te zetten zonder enige garantie over hun professionele vaardigheden.”

Net als ACV-Transcom, wijst ACOD Spoor op de gevolgen van een dergelijke houding voor de veiligheid. “Veel werk wordt door Infrabel uitbesteed. We maken ons zorgen omdat er zoveel bedrijven actief zijn dat we niet meer weten wie ergens aan het spoor werkt. Zo kwam ACOD Spoor tussenbeide in het bedrijfscomité om een monitoring te bekomen van de kranen die door privébedrijven op de werven worden opgesteld.

Er waren recent immers drie ernstige ongelukken met kranen, met als gevolg talloze dagen arbeidsongeschiktheid wegens verbrijzelde handen en voeten en gedeeltelijk geamputeerde ledematen. De betrokken kraanmachinisten worden tewerkgesteld door onderaannemers van onderaannemers. Foutieve manoeuvres, slechte grijpers, slecht geïmmobiliseerde ladingen, communicatiefouten, beschadigd gereedschap zijn de gevolgen van deze doorgedreven onderaanbestedingen.”

Reacties van Siemens, SPIE Belgium, de NMBS en het gerecht

Médor vroeg een reactie van de belangrijkste betrokkene na deze gerechtelijke omzwervingen. Georg Szabo wilde onze vragen niet beantwoorden: “Ik moet hier met mijn advocaat over praten.”

“GTJ Constructis is nooit een van onze onderaannemers geweest. Bijgevolg zijn we niet in staat ons over dit specifieke geval uit te spreken”, zegt men laconiek bij Siemens, waarmee het bedrijf duidelijk de verantwoordelijkheid van zich wenst af te schuiven.

Een van de managers van SPIE Belgium staat momenteel aan het hoofd van de “sociale commissie” van de Confederatie Bouw en is belast met een actieplan tegen sociale dumping. Bij dit bedrijf erkent men wel te hebben samengewerkt met GTJ Constructis. “Onderaanneming op verschillende werven van de NMBS die door Siemens werden beheerd”, “elektrische en verbeteringswerken aan de treinstellen”, “tot 2017” (het jaar van de huiszoekingen), verklaart CEO Hein Dirix.

Hij voegt eraan toe: “SPIE Belgium was niet op de hoogte van enige beschuldigingen van sociale fraude tegen de bedrijven van de heer Szabo tot we uw e-mail van 5 oktober ontvingen.” “Voor alle onderaannemers controleren we bij het plaatsen van de bestelling en bij elke betaling van een factuur of ze in orde zijn met de roerende voorheffing en de sociale zekerheid”, verduidelijkt de gedelegeerd bestuurder.

“Indien dit niet het geval is, houden wij de bedragen in zoals de wet op deze betalingen voorziet … Naast het toezicht op de veiligheidsprocedures van SPIE Belgium, controleerde Siemens rechtstreeks de technieken die op deze werven werden gebruikt. SPIE Belgium heeft nooit het minste probleem ontdekt met de kwaliteit van de werken op de werven/projecten waar GTJ Constructis was aangesteld voor uitvoering van de werken in onderaanneming.”

De NMBS verklaart dat “het werk in haar werkplaatsen werd toevertrouwd aan zowel SPIE als Siemens”. Maar in dit stadium van ons onderzoek, vervolgt woordvoerster Elisa Roux, “hebben we geen enkel spoor van dit bedrijf GTJ Constructis gevonden en zijn we er zeker van dat er ook geen enkel contract door de NMBS aan dit bedrijf is toegekend.”

De NMBS vertrouwt op Siemens, dat wordt bijgestaan door SPIE Belgium, dat op zijn beurt uitbesteedt aan GTJ Constructis, dat op zijn beurt uitbesteedt aan vijf andere buitenlandse bedrijven en uiteindelijk weet de eindklant niet meer precies wie er in zijn installaties werkt? Geruststellend …

Tot slot heeft het openbaar ministerie van Brussel ons gemeld dat het in dit stadium geen commentaar zal geven op deze zaak. Dit moet wel delicaat zijn.

Philippe Engels is onderzoeksjournalist. Hij werkte twintig jaar bij L’Echo/De Tijd en bij Le Vif/L’Express. Hij is één van de oprichters en hoofdredacteurs van Médor, een website en trimestrieel tijdschrift https://medor.coop/ voor onderzoeksjournalistiek. In juni 2019 won Philippe de prestigieuze internationale persprijs van de Amerikaanse Trace Foundation voor zijn onderzoek samen met Zuid-Afrikaanse journalist Khadija Sharife naar corruptie in de olie- en paspoortensector. Le Monde en de Boston Globe waren eerdere laureaten. Zijn specialiteiten zijn fraude, corruptie en terrorisme.

Facebookpagina van Médor.  Twitter: @Medor_mag. Je kan je inschrijven voor de nieuwsbrief. Om alle artikels te lezen word je lid of coöperant.

Het artikel La SNCB complice de fraude ? (1/3) werd gepubliceerd als CC BY-NC-ND 2.0 op 12 oktober 2020. De vertaling van deel 2 vind je hier en deel 3 staat hier. 

Notes: