Bron: Facebook Extinction Rebellion
Longread -

Extinction Rebellion, analyse van een beweging

vrijdag 23 oktober 2020 13:46
Spread the love

 

Wie is Extinction Rebellion? Wat is hun strategie? En zijn ze echt op weg naar het radicale communisme?

12 oktober 2019 werden vrienden van mij in Brussel in elkaar geslagen. Amokmakers van dienst: de federale politie. Hierna werden ze vastgebonden, als beesten in een bus gepropt, vernederd en urenlang vastgehouden zonder water, eten of toilet. Seksistische opmerkingen, mensen die in hun broek plassen omdat ze niet naar toilet mogen, mensen die flauwvallen en agenten die hen uitlachen.[1] Hun misdaad: ze wilden  op een plein discussiëren en een brief aan de koning geven omdat ze zich zorgen maken over het klimaat. Dat mag niet, maar nood breekt wet dachten zij. En ze zouden uiteindelijk toch niemand kwaad doen.

De Royal Rebellion, die bewuste actie op het Koningsplein en het optreden van de politie waren voor het grote publiek in ons land de eerste kennismaking met Extinction Rebellion. Wat Extinction Rebellion (XR) deed mag niet. Maar als het geweld van de politie ordehandhaving is, zit er dan niet iets grondig mis in de orde die gehandhaafd moet worden? Het verstoren van de orde door de activisten zag er in ieder geval een stuk gezelliger uit dan de handhaving ervan.

Wie dat enigszins anders zag is Geert Noels. “Het ultieme doel – ‘het klimaat redden’ – mag dan nobel zijn, de weg ernaartoe lijkt op die van de sovjets en het radicale communisme”, zo schrijft hij in De Tijd. “Burgerraden”, gaat Noels verder, “zijn de democratische façade voor de klimaatideologen om met harde hand de ‘productiemiddelen te collectiviseren’, ‘privaat bezit af te schaffen’ en ‘een herallocatie van de productie’. De eisen van XR zijn niet meer of minder dan een marxistisch manifest.”[2] Mijn interesse was alvast gewekt. Wie is Extinction Rebellion? Voor welke orde vormen ze een bedreiging? Wat is hun strategie? En zijn ze echt op weg naar het radicale communisme?

Welk bilan van de klimaatbeweging tot nu toe?

Extinction Rebellion begon in een klein stadje in Groot-Brittannië met een groep van een vijftiental mensen en een ambitieus plan. Na maanden van gespreksavonden in kleine dorpjes en grote steden verklaarden ze op 31 oktober 2018 openlijk te rebelleren tegen de regering. De rebellen hebben drie eisen. Ten eerste: vertel de waarheid. De overheid moet de klimaat- en ecologische noodtoestand uitroepen. Ten tweede: handel nu. Er zijn nu maatregelen nodig om het verlies van biodiversiteit te stoppen en de uitstoot van broeikasgassen tot nul te herleiden in 2025. Ten derde: voorbij politiek. De overheid moet geleid worden door een burgerplatform op basis van loting. April 2019 blokkeerden duizenden mensen tien dagen lang vijf iconische locaties in centrum Londen. Ze organiseerden openbare discussies, sloten vervuilende bedrijven af en hingen zichzelf vast aan de beurs van Londen. Duizend mensen werden gearresteerd. Opiniepeilingen toonden een groeiend bewustzijn bij de bevolking betreffende de ernst van de klimaatcrisis. Daags nadien werd hun eerste eis ingewilligd. Groot-Brittannië werd het eerste land ter wereld dat de klimaatnoodtoestand uitriep.[3]

De beweging beperkt zich niet tot Groot-Brittanië, maar was vanaf dag één internationaal. In Pakistan hielden ze een mars door de hoofdstad. In de VS hingen ze zichzelf vast aan een bank. In Nederland bezetten ze Den Haag. In Chili legden ze zich neer in het midden van de straat. In Ghana bliezen ze op fluitjes om het klimaatalarm te laten afgaan. Het verhaal is eenvoudig. Het is rebelleren of uitsterven en we hebben niet veel tijd meer. Er is een eenvoudig en herkenbaar logo en er zijn drie duidelijke eisen die net als de actievorm aan elke context kunnen worden aangepast. In geen tijd verspreidde de beweging zich over de hele wereld. En dus ook in ons land, waar de bezetting van het koningsplein de eerste grote actie was.[4]

Aanleiding voor de oprichting van de beweging is een misnoegdheid over het resultaat van de klimaatbeweging tot nu toe. Het manifest ‘common sense for the 21st century’ van mede-oprichter Roger Hallam begint met een anonieme getuigenis van een moegestreden klimaatactivist. “Ik was er bij, de afgelopen 20 jaar van klimaatactivisme. Het heeft niet gewerkt. We protesteerden met honderden miljoenen mensen – het heeft niet gewerkt.”[5] Het is dan ook geen toeval dat nu de klimaatstakingen zijn opgehouden zonder resultaat Extinction Rebellion ook in ons land opgang kent.

Het probleem met de klimaatbeweging tot nu toe, zo redeneert diezelfde anonieme klimaatactivist, is haar reformisme. “Er zou wel eens iets fundamenteel fout kunnen zitten in de reformistische aanpak; het probleem van politieke invloed van industriële miljardairs.”[6] Ook daarbij kunnen we ons in ons land wel iets voorstellen. Zo lanceerden tal van belangrijke organisaties en persoonlijkheden de campagne ‘Sign for my future’ hand in hand met vervuilende bedrijven zoals Umicore, BNP Paribas en Essent.[7] Volgens Hallam gaat het zelfs zo ver dat de huidige klimaatbeweging de nodige verandering eerder afremt dan aanstuurt. “Kort gezegd; NGO’s, politieke partijen  en bewegingen die ons naar een enorme nederlaag -60% toename van wereldwijde CO2 uitstoot sinds 1990- hebben geleid, zijn nu de grootste rem op transformatie.”[8]

De politieke invloed van het kapitaal is een reëel iets en reikt zelfs tot in de klimaatbeweging, maar de afgelopen dertig jaar van klimaatactivisme en massamobilisatie afdoen als één grote nederlaag is wel erg eenzijdig. Zeker omdat de beweging de afgelopen jaren in een stroomversnelling is geraakt. Wanneer je water op het vuur zet, warmt dat langzaam op, maar op 100° begint het te koken. En de afgelopen jaren warmde niet enkel de aarde op, ook de temperatuur van het verzet schoot exponentieel de hoogte in.

In 2013 stapten een kleine 1000 activisten op de trein om deel te nemen aan de protesten aan de klimaattop in Warschau. Op de foto’s zie je een bonte bende langharige jongeren die zo van een festivalterrein zouden kunnen zijn geplukt. Maar ze waren wel pioniers van de Belgische klimaatbeweging, want twee jaar later schreven 10.000 mensen zich in om de Climate Express naar Parijs te nemen. De treinreis werd afgelast omwille van de aanslagen in Parijs, ook in Brussel mocht geen betoging doorgaan. Maar de klimaatbeweging zette door en kwam met 14.000 op straat in Oostende. De grootste klimaatbetoging in ons land tot dan toe, een sprong.[9]

Wereldwijde mobilisatie en druk van zuiderse landen dwongen de onderhandelaars in Parijs te beloven ernaar te streven om de opwarming beperkt te houden tot 1,5 graad; een historische stap. De druk van vervuilende multinationals die de klimaattop sponsoren bleek op dat moment echter nog sterker, waardoor de bindende maatregelen die deze ambitie in de realiteit zou moeten omzetten niet volgde. Sommigen besloten dat er nu vooral nog gelobbyd moest worden bij de eigen regering om de uitgesproken ambities te concretiseren. Anderen bleven verweesd achter en besloten dat het allemaal voor niets was geweest.

Dat niet bindende beloftes op papier niet meer zijn dan beloftes op papier zou al snel duidelijk worden. De CO2 uitstoot bleef gewoon verder stijgen, ontnuchtering volgde en de zomer van 2018 werd de warmste ooit. Bosbranden, typhoons, modderstromen, uitzonderlijk hevige moessonregens en mislukte oogsten door droogte eisten wereldwijd slachtoffers voor wie de opwarming nu al veel te ver is gegaan. Maar dat het allemaal voor niets was geweest bleek ook al snel eenzijdig.[10] De hete zomer, Trump die aankondigt uit het akkoord van Parijs te stappen en het feit dat ons land enkel in woorden achter het akkoord staat vormden een cocktail die het groeiende ongenoegen tot een nieuwe uitbarsting zou brengen. 2 december 2018 kwamen meer dan 70.000 mensen op straat voor een sociaal en ambitieus klimaatbeleid. Het record van Oostende werd verpulverd: temperatuur van het verzet met factor vijf de hoogte in. De klimaatbeweging was niet langer iets van mensen die pipi doen in de douche, ze was een massabeweging geworden.[11]

Dan moesten de scholierenstakingen voor het klimaat in ons land nog beginnen. Zij maakten duidelijk dat politici niet zomaar meer wegkomen met enkel wat mooie woorden. Twintig weken van staking, met een piek van 35.000 scholieren in Brussel, dat was ongezien. Een hele nieuwe generatie met opvallend veel vrouwelijke leiders heeft geleerd wat strijd voeren betekent, is internationaal georganiseerd en is er zelfs in geslaagd om de vakbonden ertoe aan te zetten voor het eerst in de geschiedenis van ons land te staken voor het klimaat. Op lange termijn is dat laatste wellicht de grootste verwezenlijking.

Op korte termijn was de beweging er echter op gericht om klimaat op de agenda te zetten bij de verkiezingen. Het teleurstellende resultaat van Groen en de overwinning van het Vlaams Belang deden de positieve sfeer omslaan. Dat een partij als Groen, terwijl de jongeren elke week de straat op trekken voor het klimaat honderdduizenden stemmen minder haalt dan bij de gemeenteraadsverkiezingen enkele maanden voordien is opvallend. Voordat Groen haar kaarten op tafel legde, was de partij met 15,6% in de peilingen de op één na grootste in Vlaanderen. Maar op 26 mei zou Groen pas de 6e partij worden terwijl Vlaams Belang de 2e grootste partij werd in Vlaanderen.

“Het is vrijdagavond, 15 maart 2019 even voor 21 uur en de campagne van Groen, die in feite nog maar pas echt uit de startblokken geschoten is, is voorbij” schreef De Morgen.[12] Ook Wouter Van Besien, voormalig voorzitter van Groen, is zeer kritisch. “De kilometerheffing, de vliegtuigtaks, de niet (helemaal) gecompenseerde betonstop, de (veronderstelde) vleestaks; het kwam in de beeldvorming allemaal op de ‘gewone man’ terecht. Heb je poen, stem dan groen’. Op dit asociale beeld is te weinig antwoord gekomen”, schrijft hij.[13]

Van Besien heeft gelijk en zijn inzicht is niet enkel van belang voor Groen, maar voor de hele klimaatbeweging. Van Besien raakt twee belangrijke aspecten aan die samenhangen. Enerzijds is er het feit dat  vandaag vooral een bepaalde, hoogopgeleide laag van de bevolking actief is in de klimaatbeweging en deze het moeilijk heeft om mensen die in de productie werken aan te spreken. Anderzijds is er het feit dat klimaatbeleid vandaag al te vaak gelijk wordt geschakeld met eco-taksen en andere marktmechanismen.

De algemene kritiek op het reformisme die Hallam maakt, komt dus niet uit de lucht gevallen. Maar het is geen concrete en genuanceerde analyse van de sterktes en de zwaktes van de klimaatbeweging. Dat is problematisch, want in zekere zin zie je dezelfde zwaktes bij Extinction Rebellion opnieuw opduiken.

Wat is realistisch?

Extinction Rebellion rekent weldegelijk af met een bepaald aspect van het reformisme binnen de klimaatbeweging, namelijk het denken binnen het bestaande kader. Dat kader wordt ook wel eens het raam van Overton genoemd, naar de Amerikaanse jurist, Joseph Overton. Binnen het raam bevinden zich de ideeën die als mogelijk worden beschouwd en het establishment doet er alles aan om de ruimte voor progressieve ideeën binnen dat raam zo sterk mogelijk in te perken.[14] “We mogen onszelf niet in de voet schieten” zegt Pieter Timmermans van het VBO (Verbond Belgische Ondernemingen) over klimaatplannen.[15] Hij vindt het niet realistisch om te raken aan de winsten van de grote bedrijven die hij vertegenwoordigt. Niet veel later was het zogenaamde ‘ecorealisme’ van de N-VA geboren. Jongeren moeten volgens Bart De Wever “ niet geloven in doemverhalen” en “veranderingen aan de mensheid vragen die niet realistisch zijn.”[16] De Wever zit daarmee op één lijn met Patrick Pouyanné, de CEO van Total die stelt dat jongeren de kwestie “zwart of wit zien”, maar het een “complex probleem is.” Waarin de aandeelhouders vooral geïnteresseerd zijn is, zo stelt Pouyanné, namelijk “de duurzaamheid van hun dividenden”.[17]

Tegenover het ecorealisme van het establishment, plaatst Extinction Rebellion een heel ander realisme, namelijk dat van de slachtoffers van de ecologische crisis. In deel 1 van ‘This is not a drill’, het ‘handboek’ van Extinction Rebellion komen zij aan het woord. Mohamed Nasheen, voormalig president van de Malediven dat volledig onder water dreigt te komen liggen, slaakt een noodkreet met als titel ‘we are not prepared to die’.[18] Dat is een heel andere realiteit dan die van de aandeelhouders die bezorgd zijn om hun dividenden. Een boerenfamilie uit de Indische Himalaya’s vertelt hoe ze vroeger kon overleven van het eten dat ze zelf produceren, maar nu omwille van klimaatverandering en het smelten van de gletsjers hooguit een paar maand meer kunnen leven van de opbrengst.[19] Een brandweerman uit Californië legt uit hoe de branden die duizenden huizen vernietigen alsmaar toenemen in omvang en frequentie.[20] Hindou Oumarou Ibrahim, geboren in een nomadische gemeenschap in Chad legt uit hoe deze gemeenschappen en hun manier van leven in harmonie met de natuur letterlijk aan het uitsterven zijn. “Klimaatverandering”, schrijft ze, “is vaak iets abstracts voor de inwoners van rijke landen, voor al diegenen die in steden leven en vergeten zijn wat we te danken hebben aan de natuur. Maar niet voor ons. Voor ons is het realiteit.”[21]

Het realisme van het establishment botst met het realisme van de brandweermannen, boeren en  inheemse volkeren voor wie de strijd tegen klimaatverandering vandaag al een strijd om te overleven is. Maar het realisme van het establishment botst ook met het realisme van de wetenschap. Zo stelt het IPCC dat we indien we de opwarming van de aarde onder de 1,5 graden Celsius willen houden, minder dan 10 jaar tijd hebben om de CO2 uitstoot drastisch te verlagen. En dan houdt het IPCC nog geen rekening met zaken als onbekende feedback loops of het principe van klimaatrechtvaardigheid waaruit volgt dat rijke geïndustrialiseerde landen veel sneller moeten gaan. Met het huidige beleid zijn we op weg naar een opwarming van 4 graden Celsius en meer, wat volgens klimaatwetenschappers een bedreiging vormt voor de menselijke beschaving zoals we die kennen sinds het ontstaan van de landbouw.[22] Dat is geen doemdenken, dat zijn feiten. Nog voor de slachtoffers van de ecologische crisis, laat het handboek van Extinction Rebellion daarom klimaatwetenschappers William J. Ripple en Nicholas R. Houtman aan het woord in een hoofdstuk met als titel ‘Scientists’ Warnings Have Been Ignored’.[23]

Het is vanuit het realisme van de wetenschap en dat van de slachtoffers van de ecologische crisis dat Extinction Rebellion vertrekt om het raam van Overton te doen kantelen. Dat is ook waarom mensen als Geert Noels de beweging zo gevaarlijk vinden, omdat ze weigert om te denken binnen het kader van wat vandaag door het establishment als realistisch wordt gezien. Geconfronteerd met een grote uitdaging als klimaatverandering is radicaal het nieuwe realistisch. Vandaar ook hun radicale eis om de uitstoot tot nul te herleiden in 2025, binnen het huidige economisch systeem is dat volstrekt onrealistisch, maar voor diegenen die vandaag dreigen te sterven van klimaatverandering is het de enige realistische optie. Aan die terechte reactie op het realisme van het establishment hangt echter ook een keerzijde. Zonder helder alternatief voor het huidige systeem en een plan om daar te raken, kan men namelijk weldegelijk in doemdenken vervallen.

Zo geeft ‘This is not a drill’ ook het woord aan Jem Bendell. “Al het spreken over preventie”, zegt hij “is momenteel een vorm van ontkenning van wat echt aan het gebeuren is.”[24] Volgens hem kunnen we ons beter neerleggen bij het voorbereiden op de ineenstorting. “Ik kan niet oprecht hopen op een betere toekomst, dus hoop ik in plaats daarvan op een beter heden. Ik verdien minder, in plaats daarvan eet ik beter en voel ik me beter. Ik doe geen compromissen op mijn waarheid, want ik heb niets te verliezen. Ik slaap meer, amuseer me meer en heb meer lief.”[25] Naast dit zich tevreden neerleggen bij de ondergang, spreekt men binnen Extinction Rebellion ook veel over Climate sorrow, het psychologische leed dat het besef van de gevolgen van klimaatverandering met zich mee brengt. Daarbij hoort dan ook het idee om samen te rouwen voor het klimaat.[26]

De oude wereld sterft. Als wetenschappelijke rapporten iets duidelijk maken is het dat ons huidig model van economische ontwikkeling de stofuitwisseling tussen mens en natuur ernstig verstoort en dit een ernstige bedreiging vormt voor het voortbestaan van de mens als soort. Het is dus een goede zaak dat Extinction Rebellion afrekent met het vals optimisme dat zegt dat het wel goed komt met dezelfde oplossingen die we al decennia toepassen. Ons huis staat in brand. Maar niet zomaar, het is aangestoken. Klimaatverandering is niet zomaar een natuurramp die ons overkomt, het is het gevolg van een economisch systeem dat in stand gehouden wordt door een kleine groep die er haar macht aan te danken heeft. Het probleem is dus niet zomaar dat niemand wilt zien wat het probleem is. Het probleem is ook dat men zich makkelijker het einde van de wereld kan voorstellen dan het einde van het kapitalisme.

Dat de oude wereld sterft, hoeft dus niet het einde van de wereld te betekenen. Het betekent dat we de nieuwe wereld moeten laten geboren worden. Het betekent dat we naar een ander model van economische ontwikkeling moeten gaan. Een model waarin de stofuitwisseling tussen mens en natuur niet onderworpen wordt aan de marktwerking, maar rationeel georganiseerd wordt. Een model dat niet gebaseerd is op de korte termijn winsten van een kleine groep aandeelhouders, maar vertrekt van de noden van de mens en de grenzen van de natuur. Het volstaat met andere woorden niet om ‘de waarheid’ te spreken over de bedreiging die op ons afkomt en radicale verandering te eisen. Er is eveneens nood aan visie en toekomstperspectief van hoe een alternatieve samenleving er zou kunnen uitzien.

Wat is ‘het systeem’?

“Samenlevingen”, schrijft Roger Hallam in zijn manifest, “zullen niet met de noodzakelijke snelheid veranderen zonder opstanden en een revolutionaire transformatie van onze samenlevingen en politiek.”[27] Het doel van de revolutionaire aanpak is niet minder dan het verdrijven van de corrupte politieke klasse die vandaag aan de macht is. “De mogelijkheid van een politieke revolutie die de politieke klasse verdrijft”, schrijft Hallam, “heeft een grotere kans van slagen dan de kans dat de politieke klasse een antwoord zal bieden op de klimaatcrisis.”[28]

Hallam heeft een punt. Minstens één derde van de nieuwe commissarissen van de Europese Commissie heeft of had tot voor kort aandelen in grote bedrijven uit de sector waarvoor ze straks verantwoordelijk zullen zijn.[29] De waarschijnlijkheid dat zij een systeemverandering zullen teweegbrengen die de macht van deze vervuilende bedrijven breekt, is inderdaad wellicht verwaarloosbaar. Maar net als de vaststelling dat er een probleem is met reformisme in de klimaatbeweging is de vaststelling dat er een probleem is met de invloed van het grote geld in de politiek geen concrete, genuanceerde en alzijdige analyse van het kapitalisme.

Pleiten voor systeemverandering is een stap vooruit in vergelijking met geloof in de traditionele politiek. Maar de vraag die open blijft is wat dan ‘het systeem’ is. “Sinds 1990”, schrijft Hallam, “werd een vals narratief gepromoot over de wereld dat individuen verantwoordelijkheid moeten nemen voor hun ‘ecologische voetafdruk. Of dat het ‘de bedrijven’, de industrie fossiele brandstoffen en andere vervuilende industrieën zijn die moeten worden beschuldigd. De overheden zijn de enige instituties met de macht en de verantwoordelijkheid om ons te beschermen. Maar ze hebben die macht niet gebruikt.”[30] Het probleem wordt hier dus gereduceerd tot de corruptie van politici. Systeemverandering betekent dan niets meer dan het van de macht verdrijven van deze politici. De ijzeren wet van concurrentie, de anarchie van de markt en haar ingebakken drang naar steeds meer winst, de ondemocratische controle van een kleine groep aandeelhouders over beslissende delen van de economie; -kortom het kapitalisme- blijft uit beeld.

Het probleem is, kort gezegd, dat bedrijven in het kapitalisme enkel rekening houden met hoeveel iets kost en wat het kan opleveren. En de natuur kan geld opleveren, maar vervuilen kost niets. “Niet de gebruikswaarde staat centraal maar de naakte ruilwaarde” vat Jos D’Haese het conflict tussen ecologie en het kapitalisme samen in het zeer lezenswaardig artikel ‘de markt dumpen om het klimaat te redden’.[31] Er zijn in grote lijnen twee antwoorden mogelijk op deze tegenstelling. Of, je probeert de natuur te vermarkten. Of, je probeert buiten de markt te denken. De oplossingen die Hallam in zijn Manifest naar voor schuift doen voornamelijk het eerste. Zo pleit hij bijvoorbeeld voor een koolstoftaks en andere prijsmechanismen.[32] Vervuiling van de natuur, gemeten in uitstoot van CO2, krijgt een prijs opgeplakt.

Hallam stelt weliswaar dat de asociale gevolgen moeten worden gecompenseerd, maar feit blijft dat de betaler blijft vervuilen. Bovendien hebben goederen waarop eco-taksen geheven worden een grote prijselasticiteit. Dat betekent dat een prijsverhoging de vraag niet doet afnemen. Elektriciteit, voeding, benzine, enz. mogen heel duur worden. Als je geen alternatief hebt ga je niet plots te voet naar je werk, leef je niet plots in het donker en stop je niet met eten. Sommigen werpen daartegen op dat de inkomsten van zo’n taks zouden gebruikt kunnen worden om groene investeringen in bijvoorbeeld groene energie en openbaar vervoer te doen, maar dat betekent dat wanneer je taks haar doel bereikt -namelijk minder vervuilende consumptie- de inkomsten voor de alternatieven ook dalen. Ook wanneer de sociale gevolgen gecompenseerd worden, zijn marktoplossingen dus inefficiënt. En fundamenteler: ze verbergen maatschappelijke keuzes. Een ton CO2 van een formule 1 wedstrijd is niet hetzelfde als een ton CO2 uitgestoten door een ziekenhuis. Wanneer we als maatschappij willen beslissen waarin we ons resterend koolstofbudget willen investeren kunnen we dat niet aan de markt overlaten, want die bevoordeelt de grote spelers.[33]

Tegenover het vermarkten van de natuur staat een visie waarin de natuur wordt beschouwd als gemeenschappelijk goed dat collectief beheerd moet worden, maar dat kan enkel in een economisch systeem waarin er democratische controle is over de bepalende economische sleutelsectoren.[34] Een concreet voorbeeld van een alternatieve samenleving bestaat trouwens vandaag al in Cuba, het enige land ter wereld waar een hoge levensstandaard voor de bevolking samen gaat met een ecologische voetafdruk die binnen de grenzen van de aarde blijft. Het land heeft uiteraard ook haar uitdagingen en gebreken, maar is toch interessant om te bestuderen voor wie een sociale en ecologische omwenteling beoogt. De natuur is er gemeenschappelijk goed dat collectief wordt beheerd wat hen toestaat aan ecologische planning te doen. Zo maakte het onder andere een grote omschakeling van conventionele landbouw (met chemische meststoffen en pesticiden) naar biolandbouw en zette het zo belangrijke stappen in het herstel van de stofuitwisseling tussen mens en natuur.[35]

De Cubaanse revolutie breekt de dominantie van de markt. Wanneer ‘het systeem’ wordt gereduceerd tot corrupte politici, wordt ‘systeemverandering’ echter een stuk minder ingrijpend. De revolutie die Hallam voorstelt is niet voor niets een politieke revolutie. Wat hij wil doen is de kaste van beroepspolitici vervangen door gelote burgerpanels. Maar ook een geloot burgerpanel zal, zoals ik in het artikel ‘Tegen loting’ in Lava beargumenteer, (ideologisch en ‘materieel’) te kampen krijgen met de macht van het kapitaal.[36] “We hebben goede redenen om te voorspellen dat de uitkomst van deze burgerpanels veel progressiever en rationeler zullen zijn dan cynische commentatoren zouden voorspellen”, schrijft Hallam.[37] Wie het eindverslag van de G1000, het meest grootschalige experiment met gelote burgerpanels in ons land, leest, kan niet anders dan vaststellen dat het resultaat niet bepaald een Green New Deal is, wel een aaneenschakeling van kleine maatregelen die binnen het kader van de markt blijven.[38] En dan heeft men nog niet eens de druk moeten weerstaan die bij een hypothetische invoering van beleid komt kijken.

Wat is een revolutie?

Om de macht van het kapitaal te breken, om het kapitalistisch systeem omver te werpen is een echte massabeweging nodig. De systeemverandering die Hallam in zijn manifest beoogt, denkt hij iets eenvoudiger te bekomen. “We hebben enkel een paar honderdduizend mensen nodig die actief de wet breken of zulke activiteiten steunen om ons op de rand van structurele verandering te zetten.”[39] Vaak wordt binnen XR ook verwezen naar onderzoek van sociale wetenschapper Erica Chenoweth die stelt dat in vele gevallen voor sociale bewegingen actieve steun van 3,5% van de bevolking voldoende is om verandering af te dwingen.

De cijfers van Chenoweth kloppen. De vraag is echter over welke verandering men spreekt. De database van het onderzoek gaat niet over systeemverandering, wel het bewerkstelligen van een regimewissel. Pittig detail: co-auteur van het boek van Chenoweth, Why Civil Resistance Works: The Strategic Logic of Nonviolent Conflict was Maria Stephandi, toen het boek gepubliceerd werd, aan het hoofd stond van het departement Conflict and Stabilization Operations (CSO) van de Verenigde Staten van Amerika. Recent werkte ze met Syrische oppositiegroepen in Turkije, voordien was ze actief in militaire planning in Afghanistan. In het voorwoord van het boek draagt Stephan het boek op aan haar mentor, Mark Palmer, co-stichter en directeur van National Endowment for Democracy (NED).[40]

Stephen Kinzer, voormalig correspondent van de New York Times stelt dat NED “veel voormalige taken van de CIA overnam” en haar jaarlijks budget van 170 miljoen dollar gebruikt wordt om niet gewelddadige bewegingen te steunen tegen elke regering die “de Verenigde Staten uitdaagt, de waarde van ongebreideld kapitalisme in vraag stelt, limieten stelt aan de rechten van buitenlandse bedrijven of maatregelen neemt die we als socialistisch beschouwen.”[41] Uit het onderzoek van Chenoweth valt met andere woorden hooguit te besluiten dat wanneer de Verenigde Staten een regimewissel willen bewerkstelligen ten voordele van de belangen van haar fossiele industrie ze daar niet de steun van de meerderheid van de bevolking voor nodig heeft. Dat een systeemverandering tegen de belangen van de fossiele industrie hetzelfde verloop zal hebben, lijkt echter toch maar twijfelachtig.

Toch lijkt Hallam het verloop van de revolutie reeds helemaal voor zich te zien. Alles begint met een groep van enkele duizenden mensen die openlijk verklaren op een geweldloze manier de openbare orde te zullen verstoren. Ze leggen hun plannen voor de revolutie ook gedetailleerd uit aan de politie. “Dit betekent”, schrijft Hallam, “samenzitten met de politie op het moment dat ze op de scène verschijnen en twee zaken duidelijk maken: ‘dit is een vredevolle actie’ en ‘we respecteren dat jullie je werk hier moeten doen’. We hebben herhaaldelijk bewijs dat de politie doet afkoelen en de weg open maakt voor beschaafde interactie.”[42] Het ingrijpen van de politie op de actie in Brussel doet wel wat vragen rijzen over dit “herhaaldelijk bewijs” van “beschaafde interactie” en dan vormde de actie nog niet eens een grote directe dreiging.

Maar ook als de politie wel repressief optreedt is dat, volgens Hallam, een overwinning. De kracht van de rebellie zit namelijk niet in het directe resultaat, maar in de “diepe psychologische aantrekkingskracht van het in het onbekende duiken.”[43] De orde verstoren wordt dan een soort van ritueel. Massaal opgepakt worden creëert, zo schrijft Hallam: “een nationaal moreel drama, gedreven door de opvoering van symbolische actie en transgressieve opoffering op grote schaal.”[44] De opoffering zich te laten oppakken is daarbij belangrijk, want “het is opoffering die sociale verandering brengt, niet de verstoring van de orde op zichzelf.”[45] Hallam uit een terechte kritiek op veel voormalige vormen van directe actie die eenzijdig focussen op het directe resultaat van bijvoorbeeld een blokkade, terwijl de verandering in de geesten de mensen die aan de actie deelnemen op lange termijn vaak minstens even belangrijk is. Maar het gevaar bestaat dat die fout gespiegeld wordt en actie verwordt tot een soort van groepsritueel voor mensen die psychisch lijden omwille van klimaatverandering.

Wie staat in de frontlijn?

Om te winnen is een brede beweging nodig. Dat besef lijkt ook binnen Extinction Rebellion wel te leven. Zo spreekt men over allianties met andere sociale, ecologische en democratische protestbewegingen die moeten samenvloeien in  “een beweging van bewegingen.” Toch blijkt de beweging het moeilijk te hebben om werkende mensen en mensen uit de migratie te betrekken. “Dit is een beweging”, schrijft Hallam in ‘this is not a drill’ van wetenschappers, academici, rechters, diplomaten, raadsleden, leerkrachten, dokters, verpleegsters, artiesten, schrijvers, acteurs, grafisch ontwerpers, psychologen en vele, vele anderen.”[46] Er valt moeilijk naast te kijken dat er een zekere bias zit in de opgesomde beroepen. Wat ontbreekt zijn mensen die in de productie werken. Bouwvakkers, het personeel van een autofabriek of bijvoorbeeld mijnwerkers.

Een interessante manier om de klasse-achtergrond van een beweging te analyseren is na te gaan waar ze haar geld vandaan haalt. Zo is het bijvoorbeeld opvallend dat de campagne van Bernie Sanders in de Verenigde Staten voornamelijk gesteund wordt door leerkrachten en werknemers van grote bedrijven zoals Walmart en Amazon. Bij Extinction Rebellion is 300.000 euro van het budget afkomstig van het Climate Emergency Fund. In dat fonds zitten mensen als Rory Kennedy, de dochter van de Amerikaanse senator Robert Kennedy, en Aileen Getty, erfgename van de Amerikaanse oliemagnaat Jean-Paul Getty. Ook de muziekgroep Radiohead stortte al 300.000 euro. Een andere steenrijke Brit, Christopher Hohn, onthulde begin oktober dat hij een kleine 60.000 euro aan XR heeft gedoneerd. De stichters van lingeriemerk Agent Provocateur stortten hetzelfde bedrag. “Dat de klimaatrebellen bij zoveel rijke ondernemers ingang vinden”, schrijft Het Laatste NIeuws “heeft veel te maken met de mensen die achter de schermen de fondsen werven. Daar zitten voormalige beurstraders uit Londen bij en jonge ondernemers die zelf fortuin maakten met start-ups.” Ook in ons land is de Waalse ondernemer uit de tech-industrie Xavier Damman één van de medeoprichters.[47]

In voorgaande bewegingen zoals de Burgerrechtenbeweging waar Extinction Rebellion zich mee identificeert was er een organische connectie tussen degenen die protesteerden en de gemeenschappen die het hardste geraakt werden door de onrechtvaardigheden waartegen men protesteerde. “De Burgerrechtenbeweging”, zo schrijft Ahmed Nafeez “was succesvol omdat degenen die de beweging trokken precies dezelfde mensen waren die het racistische geweld dat ze wilden veranderen, ondergingen. Het werkte omdat de oplossingen waren opgesteld op basis van fundamentele politieke verandering die direct gerelateerd was aan  de noden van diegenen die verandering nodig achtten; en omdat disruptieve acties gericht waren tegen het systeem van onrechtvaardigheid dat hun rechten ontzegde.”[48] Het is maar zeer de vraag in welke mate de acties van Extinction Rebellion hiermee te vergelijken zijn. “Het idee dat massa-arrestaties van voornamelijk witte, geprivilegieerde mensen het politiesysteem zou kunnen verpletteren”, gaat Nafeez verder “volgt niet uit de logica van deze historische cases.” De huidige manier van actievoeren zou daarentegen wel eens kunnen leiden tot een escalatie van politiegeweld, “maar op een manier die de publieke opinie tegen de beweging opzet, omwille van haar gebrek aan connectie met het lijden en de uitdagingen van de meerderheid van de burgers.”[49]

Het is duidelijk dat de kritiek van mensen als Nafeez serieus wordt genomen binnen Extinction Rebellion. Ook invloedrijke figuren binnen de beweging zoals Rupert Read die in zijn discussietekst ‘Truth and its consequences’ stelt dat het belangrijk is dat -om een gele hesjes reactie te vermijden- de eisen van de beweging niet mogen gepercipieerd worden als zaken die gewone mensen raken, maar de beweging zich meer tegen “de rijken en de machtigen” moet richten. Acties moeten vertrekken van diegenen die -in eerste instantie- de gevolgen van de ecologische crisis ondergaan en gericht zijn tegen diegenen die er -in eerste instantie- voor verantwoordelijk zijn. Read pleit er daarom voor om in plaats van opnieuw wegen die gewone mensen gebruiken te blokkeren, een luchthaven van privéjets te blokkeren.[50]

Er zit zeker een logica in de redenering van Read. Er is echter één vorm van directe actie waarbij de velen die weinig hebben op een bijzonder efficiënte manier de weinigen die veel bezitten kunnen treffen en ook een directe impact heeft op de CO2 uitstoot: een staking. Je kan met een groep overtuigden een luchthaven of een ander vervuilend bedrijf bezetten, maar nog veel effectiever is het natuurlijk wanneer de werknemers van die bedrijven het werk neerleggen. De arbeiders staan in het centrum van de productie, dat geeft hen een enorme potentiële macht die een bedreiging vormt voor het kapitalisme. Als zij het werk neerleggen stopt het systeem met draaien. Bovendien heeft de arbeidersbeweging een lange traditie van strijd tegen het marktsysteem dat zowel hen uitbuit als de natuur uitput. Het is geen toeval dat de belangrijkste grote stappen vooruit van de afgelopen decennia -gaande van het algemeen enkelvoudig stemrecht tot de opbouw van de sociale zekerheid- verwezenlijkingen zijn van de arbeidersbeweging. Elke beweging die uit is op systeemverandering heeft er dus alle belang bij om de werkende klasse een centrale plaats in haar strategie te geven.[51]

Aan die vaststelling hangt ook een keerzijde. Wil de arbeidersbeweging ook echt de stuwende kracht zijn van een systeemverandering, moet ze verder gaan dan de strijd voor haar directe belangen zoals looneisen en pensioen. Met de ‘Green New Deal’ zoals die in de Verenigde Staten op de politieke agenda is gezet door Bernie Sanders en Alexandria-Ocasio Cortez bestaat er een positief voorbeeld van een programma dat tegelijkertijd tegemoetkomt aan die directe belangen als een oplossing vormt voor de maatschappelijke uitdagingen die alle lagen van de bevolking treffen. Het is rond een dergelijk programma dat de vakbonden en klimaatbeweging ook in ons land elkaar zouden kunnen vinden en een kracht vormen die een echte systeemverandering zou kunnen afdwingen. De klimaatstaking van vorig jaar was wat dat betreft alvast een eerste begin. De opbouw van de arbeidersbeweging is soms een moeizaam proces, maar een shortcut zonder dit opbouwwerk is er niet. Anderzijds is het geen slechte zaak dat de activisten van Extinction Rebellion ons eraan herinneren dat we beter niet te veel tijd verliezen.

 

Notes:

[1] Lees ook verschillende getuigenissen.
Heide Vercruysse: https://www.facebook.com/heide.vercruysse/posts/2516119575276517

Quinten Vanagt: https://medium.com/@quintenvanagt/getuigenis-omtrent-politie-geweld-op-actie-royal-rebellion-54b10e7e5b50
Matilde De Cooman:https://www.facebook.com/matildedc/posts/3128451080530169?hc_location=ufi
Sofie Aerts: https://sofieaerts.wixsite.com/soflogic/post/de-ware-aard-van-de-politie

[2] Geert Noels, “Klimaatfrustratie leidt tot extremisme”, De Tijd, 25 oktober 2019, https://www.tijd.be/opinie/column/klimaatfrustratie-leidt-tot-extremisme/10175860.html

[3] Sam Knights, “The Story So Far” in “This is not a drill (Extinction Rebellion, 2019), p.9-13.

[4] Ibid.

[5] Roger Hallam, Common sense for the 21st century: only nonviolent rebellion can now stop climate breakdown and social collapse(2019), p.3, https://www.rogerhallam.com/wp-content/uploads/2019/08/Common-Sense-for-the-21st-Century_by-Roger-Hallam-Download-version.pdf.

[6] Ibid, p. 3.

[7] Lees ook: Jos D’Haese & Olivier Goessens, “Sign for my Future: gaan multinationals het klimaat redden?” in Solidair (6 februari 2019), https://www.solidair.org/artikels/sign-my-future-gaan-multinationals-het-klimaat-redden.

[8] Roger Hallam, Common sense for the 21st century, p.6.

[9] Voor de geschiedenis van Cilmate Express zie: http://climate-express.be/road-so-far/.

[10] Olivier Goessens, “Climate Express trekt naar Klimaattop in Bonn, met de trein én met de fiets” in Solidair (1 augustus 2018), https://archief.pvda.be/artikels/klimaatopwarming-leven-onze-politici-paleizen-met-airco-misschien.

[11] Olivier Goessens, “Historisch: 75.000 klimaatbetogers eisen kordaat en sociaal klimaatbeleid”, Solidair (2 december 2018), https://archief.pvda.be/artikels/historisch-75000-klimaatbetogers-eisen-kordaat-en-sociaal-klimaatbeleid.

[12] Roel Wouters & Ann Van Den Brouck, “De mislukte coup tegen Kristof Calvo en wantrouwen bij de partijtop: het groene drama bij de verkiezingen in drie bedrijven”, De Morgen (24 augustus 2019), https://www.demorgen.be/politiek/de-mislukte-coup-tegen-kristof-calvo-en-wantrouwen-bij-de-partijtop-het-groene-drama-bij-de-verkiezingen-in-drie-bedrijven~b34fc2c1/.

[13] Stefan Grommen, “Van Besien scherp voor campagne van Groen: “Heb je poen, stem dan groen: daarop is te weinig antwoord gekomen””, VRTNWS (20 juni 2019), https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/06/20/interne-nota-van-wouter-van-besien-over-groen/.

[14] Rutger Bregman, “Wie de wereld wil veranderen moet onredelijk, onrealistisch en onuitstaanbaar zijn”, De Correspondent (24 december 2015), https://decorrespondent.nl/3774/wie-de-wereld-wil-veranderen-moet-onredelijk-onrealistisch-en-onuitstaanbaar-zijn/145091430-b90644c4.

[15] Pieter Timmermans, We mogen niet in eigen voet schieten (6 juli 2016), https://www.vbo-feb.be/actiedomeinen/energie-mobiliteit–milieu/klimaatverandering/klimaat–we-mogen-niet-in-eigen-voet-schieten_2016-07-06/.

[16] Floor Bruggeman & Ihsane Chioua Lekhli, “Wat is het antwoord van Bart De Wever (N-VA) aan de 35.000 “klimaat­spijbelaars”? “Niet geloven in doemverhalen””, VRTNWS, (26 januari 2019), https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/01/26/bart-de-wever-klimaatspijbelaars/

[17] RTL, “Climat: le PDG de Total juge le débat “trop manichéen””, 14 januari 2020, https://www.rtl.be/info/monde/economie/climat-le-pdg-de-total-juge-le-debat-trop-manicheen–1188268.aspx.

[18] Mohamed Nasheen, “We are Not Prepared to Die”, in This is not a drill, (Extinction Rebellion, 2019), p.31-34.

[19] Kamla Joshi & Bhuvan Chand Joshi, “The Heat is Melting the Mountains”,  in This is not a drill, (Extinction Rebellion, 2019), p.35-39.

[20] This is not a drill, p. 46-47.

[21] Hindou Oumarou Ibrahim, “Indigenous peoples and the fight for survival”, in This is not a drill, (Extinction Rebellion, 2019), p. 55.

[22] IPCC, Special report Global Warming of 1.5 ºC, https://www.ipcc.ch/sr15/.

[23] William J. Ripple & Nicholas R. Houtman “Scientists’ Warnings Have Been Ignored”, in This is not a drill, (Extinction Rebellion, 2019), p.28-30.

[24] Jem Bendell, “Doom and Bloom: Adapting to Collapse”, in This is not a drill, (Extinction Rebellion, 2019), p.71.

[25] Ibid, p.79-80.

[26] Zie bijvoorbeeld Susie Orbach, “Climate Sorrow”, in This is not a drill, (Extinction Rebellion, 2019), p65-68.

[27] Roger Hallam, Common sense for the 21st century, p. 5.

[28] Ibid, p.10-11.

[29] PVDA, “PVDA roept op om tegen de Europese Commissie van het grote geld te stemmen”, https://www.pvda.be/pvda_roept_op_tegen_europese_commissie_van_het_grote_geld_te_stemmen.

[30] Common sense, p.10.

[31] Jos D’haese, “De markt dumpen om het klimaat te redden”, Lava (6), 1 oktober 2018, https://lavamedia.be/de-markt-dumpen-om-het-klimaat-te-redden/.

[32] Common sense, p.71-72.

[33] Jos D’haese, “De markt dumpen om het klimaat te redden”

[34] Ibid.

[35] Matt Trinder, “Cuba found to be the most sustainably developed country in the world, new research finds”, Morning Starr, 29 november 2019, https://morningstaronline.co.uk/article/w/cuba-found-to-be-the-most-sustainably-developed-country-in-the-world-new-research-finds.

[36] Seppe De Meulder, “Tegen loting”, Lava (4), 5 april 2018, https://lavamedia.be/tegen-loting/.

[37] Common sense, p.62.

[38] G1000, Democratische innovatie in de praktijk (eindrapport), 2012. Zie: www.g1000.org

[39] Common sense, p.22.

[40] Ahmed Nafeez, The flawed social science behind Extinction Rebellion’s change strategy, 28 oktober 2019, https://medium.com/insurge-intelligence/the-flawed-science-behind-extinction-rebellions-change-strategy-af077b9abb4d.

[41] Stephen Kinzer, “Trump is gutting the National Endowment for Democracy, and that’s a good thing”, Boston Globe (14 maart 2018), https://www.bostonglobe.com/opinion/2018/03/14/trump-gutting-national-endowment-for-democracy-and-that-good-thing/fKxkRFVIC6F9wLIw4WsUzL/story.html.

[42] Common sense, p.31.

[43] Ibid, p.23.

[44] Ibid, p.38.

[45] Ibid, p.39.

[46] Roger Hallam, “The Civil Resistance Model”, in This is not a drill, (Extinction Rebellion, 2019), p.99.

[47] Jeroen Bosschaert, “Dit zijn de klimaatrebellen van Extinction Rebellion: “Hoe meer geweld, hoe liever ze het hebben””, Het Laatste Nieuws (17 oktober 2019), https://www.hln.be/de-krant/dit-zijn-de-klimaatrebellen-van-extinction-rebellion-hoe-meer-geweld-hoe-liever-ze-het-hebben~a099ce44/.

[48]Ahmed Nafeez, “The flawed social science behind Extinction Rebellion’s change strategy”

[49] Ibid.

[50] Rupert Read, Truth and its consequenses: a pamphlet, addressed to fellow rebels, on strategy, and on soul, 6 augustus 2019, https://medium.com/@rupertjread/truth-and-its-consequences-eb2faa5eb458.

[51] Matt T. Huber, “Ecologie voor het volk”, Lava (25 december 2019), https://lavamedia.be/ecologie-voor-het-volk-2/.

Creative Commons

take down
the paywall
steun ons nu!